Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

KIỂM TRA BÀI CŨ

Xác định phép liên kết trong các câu sau đây:

Cái mạnh của con người Việt Nam ta là sự cần cù, sáng tạo.
Điều đó thật hữu ích (…) Vũ Khoan
Phép thế

Từ đó, oán nặng thù sâu, hằng năm Thủy Tinh làm mưa gió, bão lụt dâng nước đánh Sơn Tinh. Nhưng năm nào cũng vậy, Thần Nước đánh mỏi mệt, chán chê vẫn không thắng nổi Thần Núi để cướp Mị Nương, đành rút quân về. ( Sơn Tinh, Thủy Tinh)

Liên kết bằng các từ đồng nghĩa.


Tiết 126:



NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý


4
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

Theo Nguyễn Thành Long , Lặng lẽ Sa Pa
5
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

Theo Nguyễn Thành Long , Lặng lẽ Sa Pa
6
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

Theo Nguyễn Thành Long , Lặng lẽ Sa Pa
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Ý luyến tiếc vì thời gian của cuộc gặp gỡ còn quá ít.
- Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này !
- Thông báo việc cô gái quên chiếc khăn mùi xoa .
Được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Tường minh
2. Ghi nhớ: SGK/ 75

7
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng cũng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

ANH: Các bạn đã làm bài tập cô giao chưa?
CƯỜNG: Mình đã làm xong rồi.
HÀ: tối qua mình phải chăm mẹ ốm
8
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng cũng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Nguyễn Thành Long - Lặng lẽ Sa Pa
Tìm hàm ý trong ví dụ sau :
=> Hàm ý: Ông họa sĩ chưa kịp uống nước chè ( suy ra từ phần câu: . Ở Lào Cai đi sớm quá)
=> Anh hãy pha và mời ông ấy uống đi!
9
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng cũng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

Tìm hàm ý trong các ví dụ sau và cho biết :
- Dựa vào đâu để tìm hàm ý
Hàm ý có thể sử dụng trong các lĩnh vực nào của đời sống.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi: “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
Nguyễn Quang Sáng , Chiếc lược ngà
=> Hàm ý: Ông vô ăn cơm
Cơm chín rồi -> Mời ông vô ăn cơm.
10
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng cũng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
* Lưu ý:
Hàm ý được suy ra từ tình huống giao tiếp, tức là cùng một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì hàm ý khác nhau.
Tìm hàm ý trong các ví dụ sau và cho biết :
- Dựa vào đâu để tìm hàm ý
Hàm ý có thể sử dụng trong các lĩnh vực nào của đời sống.
THỪA MỘT CON
Chàng Ngốc được vợ giao cho đi chăn đàn bò 10 con. Chiều tối, anh ta cưỡi trên lưng một con và lùa đàn bò về. Đến cổng, anh ta dừng lại đếm xem có đủ bò không nhưng đếm đi, đếm lại vẫn chỉ thấy có 9 con bò. Hoảng quá, Ngốc thất thanh gọi vợ. Chị vợ lật đật chạy ra hỏi:
- Có chuyện gì mà mình kêu hốt hoảng thế?
Ngốc mếu máo:
- Mình ơi, tôi làm mất một con bò rồi.
Chị vợ nhìn nhanh đàn bò rồi cười nói : "Tưởng gì, thừa một con thì có"

=> Hàm ý:- Sao không đếm con bò đang cưỡi.
- Anh đúng là ngu thật
( ngu như bò)
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

11


I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng cũng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
* Lưu ý:
Hàm ý được suy ra từ tình huống giao tiếp, töùc là cùng một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì hàm ý khác nhau.
So sánh sự giống và khác nhau giữa nghĩa tường minh và hàm ý.
12
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Lưu ý:
II. Luyện tập.
Bài 1.
a. Câu “ Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy” cho thấy ông họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên.
Cụm từ “ tặc lưỡi” đã giúp người đọc nhận ra điều đó.
b. Hình ảnh “ cô gái mặt đỏ ửng”,
“ quay vội đi” cho thấy Cô gái đang ngượng ngùng vì muốn để lại cho anh thanh niên một kỉ vật nhưng anh lại tưởng cô để quên.
=> Đây là cách dùng hình ảnh để diễn đạt ngôn ngữ nghệ thuật.
Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?
Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ đó giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa?
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái.Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
Theo Nguyễn Thành Long , Lặng lẽ Sa Pa
13
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn “Làng” của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao?
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Lưu ý:
II. Luyện tập.
Bài 1.
Bài 4:
Hà, nắng gớm, về nào …
Đây là câu nói lảng sang chuyện khác, không chứa hàm ý.
a. Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào …
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo..
14
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn “Làng” của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao?
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Lưu ý:
II. Luyện tập.
Bài 1.
Bài 4:
Hà, nắng gớm, về nào …
Đây là câu nói lảng sang chuyện khác, không chứa hàm ý.
b. Tôi thấy người ta đồn…
=> Là câu nói dở dang, chưa hết ý, câu bỏ lửng, không chứa hàm ý.
b/ – Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à?
Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng cũng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
* Lưu ý:
Hàm ý được suy ra từ tình huống giao tiếp, töùc là cùng một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì hàm ý khác nhau.
II. Luyện tập.
Bài 1.
Bài 4
Sau khi giới thiệu món cá tươi chiên giòn, người phục vụ vô cùng ngạc nhiên khi thấy vị khách đang thì thầm điều gì đó với con cá chiên đang được đặt trên chiếc dĩa trước mặt ông ta.
Xin lỗi, vì hơi tò mò, nhưng ông nói chuyện với cá đấy ạ?
Vâng
Lạ thật. Thế nó có hiểu ông không?
Có chứ!
Ông hỏi nó điều gì?
Thì… về bà con thân thuộc của nó.
Rồi nó nói sao?
Chẳng có gì đặc biệt. Vì nó nói rằng nó không biết gì, nó rời sông cả tháng nay rồi.
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý



I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng cũng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
* Lưu ý:
Hàm ý được suy ra từ tình huống giao tiếp, töùc là cùng một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì hàm ý khác nhau.
II. Luyện tập.
Bài 1.
Bài 4
1. Hàm ý là phần ý thông báo:
Trái ngược với nghĩa tường minh
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh
Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
2. Hàm ý được dùng trong các trường hợp nào sau đây?
Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
Tiết 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

17


Học thuộc lòng ghi nhớ(SGK).
Viết đoạn văn có sử dụng nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý.
- Chuẩn bị bài “Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ”
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng cũng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
* Lưu ý:
Hàm ý được suy ra từ tình huống giao tiếp, töùc là cùng một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì hàm ý khác nhau.
II. Luyện tập.
Bài 1.
Bài 4
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ