Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

PHÒNG GD & ĐT HƯƠNG THỦY
TRƯỜNG THCS THỦY PHÙ
KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ GIÁO
VÀ CÁC EM HỌC SINH!
GV: Huỳnh Thị Trang
Thủy Phù, tháng 02/ 2015
TÌNH HUỐNG

Ông tướng ơi!
Đến ga Sài Gòn rồi!
Khò..khò..
Nếu là em, em hiểu ý của bạn Lan là gì?
Tiết 124
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ
1. Ví dụ
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
- Trời ơi chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ
2. Nhận xét
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
- Trời ơi chỉ còn có năm phút !
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh rất tiếc vì không còn nhiều thời gian.
(Anh thanh niên ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm của mình)
Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Cô gái quên chiếc khăn mùi soa.
Được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý
Nghĩa tường minh
1. Ví dụ
2. Nhận xét
3. Bài học:
Ghi nhớ (SGK- 75)
Bài tập 1
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
1. Ví dụ
2. Nhận xét
3. Bài học:
Ghi nhớ (SGK- 75)
Bài tập 1
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Chưa muốn chia tay
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái: Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi . Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
1. Ví dụ
2. Nhận xét
3. Bài học:
Ghi nhớ (SGK- 75)
Bài tập 1
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Bài tập nhanh

Bạn đến nhà mời em tối nay đi xem phim Việt Nam “ Nhà có năm nàng tiên”. Em hãy trả lời bạn theo hai cách: nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ
2. Nhận xét
3. Bài học:
Ghi nhớ (SGK- 75)
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Lưu ý
- Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp.
- Hàm ý thường được sử dụng trong các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua cử chỉ, hành động,.
1. Ví dụ
2. Nhận xét
3. Bài học:
Ghi nhớ (SGK- 75)
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
III. LUYỆN TẬP
Bài tập 2
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
 Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
1. Ví dụ
2. Nhận xét
3. Bài học:
Ghi nhớ (SGK- 75)
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
III. LUYỆN TẬP
Bài tập 3
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.

Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
- Câu “Cơm chín rồi”
- Hàm ý: Ông vô ăn cơm đi! (vì bé Thu cố tránh gọi tiếng “ba”).
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
III. LUYỆN TẬP
Bài 4: Đọc các đoạn trích sau (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao?

Có người hỏi:
- Sao bảo Làng Chợ Dầu tinhthần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào …
Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b.
Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à?
- Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
 Câu này không chứa hàm ý, Chỉ đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác, tránh đề tài đang bàn.
 Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không muốn nói hết ý.
1. Ví dụ
2. Nhận xét
3. Bài học:
Ghi nhớ (SGK- 75)
Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
III. LUYỆN TẬP
Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau:
XIN NƯỚC LẠNH
Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng:
- Cho tôi xin một chén nước lạnh.
Chủ nhà hỏi:
- Hả, để làm gì vậy?
- Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.
 Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ.
CỦNG CỐ
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.

Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.