Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

DạY TốT
HọC TốT
Chào mừng các thầy, cô giáo
đến dự giờ Ngữ văn lớp 9A !
KIểM TRA BàI Cũ
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý ?
* Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
* Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Bài tập: Cho tình huống sau:
Lan: - Tối đi xem ca nhạc với mình đi !
Hoa: - Tối mình phải đi học thêm tiếng Anh.
Lan: - Đành vậy.

Câu nào trong đoạn hội thoại trên có chứa hàm ý ?
Hàm ý đó là gì ?
KIểM TRA BàI Cũ
Hàm ý từ chối (không đi được)
Người nghe có hiểu hàm ý đó không ?
Tiết 128
nghĩa tường minh và hàm ý
(Tiếp theo)
Tiết 128 Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Chị Dậu vừa nói vừa mếu máo:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một " giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như xét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1.Ví dụ (SGK-90)
2.Nhận xét
Chị Dậu vừa nói vừa mếu máo:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một " giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như xét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
Hàm ý: Sau bữa ăn này, con không được ăn ở nhà nữa, mẹ đã bán con.
?Đó là sự thật đau lòng chị Dậu nói tránh không dám nói thẳng.
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
?Hàm ý: U đã bán con cho cụ Nghị thôn Đoài
Người nói - chị Dậu
Người nghe - cái Tí
Chưa hiểu ý câu nói của mẹ
Đã hiểu ý câu nói của mẹ.
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
Có năng lực giải đoán hàm ý
Tiết 128 Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ (SGK-90)
2. Nhận xét
3. Ghi nhớ (SGK/91)
II.Luyện tập:
- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
Hàm ý: Sau bữa ăn này, con không được ăn ở nhà nữa, mẹ đã bán con.
?Đó là sự thật đau lòng chị Dậu nói tránh không dám nói thẳng.
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
?Hàm ý: U đã bán con cho cụ Nghị thôn Đoài
Người nói - chị Dậu
Người nghe - cái Tí
Chưa hiểu ý câu nói của mẹ
Đã hiểu ý câu nói của mẹ.
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
Có năng lực giải đoán hàm ý
Để sử dụng hàm ý cần có hai điều kiện sau:
- Người nói ( người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người viết) có năng lực giải đoán hàm ý
Sử dụng hàm ý có tác dụng:
- Trong giao tiếp:
+ Đảm bảo lịch sự, tế nhị .
+ Dễ dàng chối bỏ yêu cầu nào đó khi cần vì không trực tiếp nói ra điều đó mà do người nghe tự suy ra.
Trong văn học: Nội dung diễn đạt phong phú và tăng giá trị biểu cảm.
a - Người nói: anh thanh niên; Người nghe : ông hoạ sĩ và cô kĩ sư
Bài tập1: (SGK/91)
- "Chè đã ngấm rồi đấy"
-> Hàm ý: Mời bác và cô vào uống nước.
- Người nghe đã hiểu hàm ý đó, chi tiết: "Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà", "ngồi xuống ghế " cho biết điều đó.
b) - Người nói: anh Tấn; Người nghe: chị Hai Dương).
-"Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để..."
-> hàm ý: Chúng tôi không thể cho được.
- Người nghe hiểu được hàm ý đó thể hiện ở chi tiết " Thật càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời một đồng xu lại càng giàu có!"
c)- Người nói: Thuý Kiều; Người nghe: Hoạn Thư
- "Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!" -> Hàm ý: "mát mẻ", "giễu cợt": Quyền quí như tiểu thư cũng có lúc phải đến trước "Hoa Nô" này ư ?
"Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều" ->Hàm ý: Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng.
- Hoạn Thư hiểu được hàm ý đó nên "hồn lạc phách xiêu / Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca".
Tiết 128 Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! Nó cũng lại nói trổng
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
- Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im [...].
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Đáp án:
"Cơm sôi rồi, nhão bây giờ" -> Hàm ý: Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão. Vì trước đó em bé nói thẳng rồi mà không có hiệu quả và lần này thời gian bức bách hơn để tránh cơm nhão.
-Sử dụng hàm ý của em bé không thành công. Vì "Anh Sáu vẫn ngồi im" (không cộng tác, vờ không nghe, không hiểu).
Bài tập 2 (SGK/92)
Tiết 128 Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Tiết 128 Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
3) Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối
A: Mai về quê với mình đi !
B : /./
A : Đành vậy.
Đáp án:
B : Mai mình bận ôn thi.
( Hoặc: Mai mình có việc rồi.)

Bài tập3: (SGK/92)
Tiết 128 Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh " hi vọng" với "con đường" trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
Bài tập 4: (SGK/92)
A. Hi vọng cũng lâu dài và gian khó như những con đường trên mặt đất.
B. Hi vọng không có thực cũng như trên mặt đất vốn không có đường.
C. Hi vọng không dễ dàng và tự nhiên mà có, nhưng nếu ta luôn cố gắng nó thì sẽ có lúc nó trở thành hiện thực.
D. Hi vọng sẽ bất ngờ xuất hiện trong cuộc sống mà nhiều khi ta chẳng biết trước được.
Chọn đáp án đúng nhất
Tiết 128 Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
5) Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ Mây và sóng của Ta-go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
Bài tập 5: (SGK/93)
"Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc."
- "Chơi với bọn tớ thích lắm!"
"Bọn tớ ca hát tứ sáng sớm cho đến hoàng hôn. Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao".
- "Không biết có ai muốn chơi với bọn tớ không?"
"Mẹ mình đang đợi ở nhà."- "Làm thế nào có thể rời mẹ mà đến được."

"Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được?".
Câu có hàm ý từ chối:
Câu có hàm ý mời mọc:
Nghĩa tường minh và hàm ý
* Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
* Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
II. Điều kiện sử dụng hàm ý
Có hai điều kiện sử dụng hàm ý:
- Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Ngưới nghe có năng lực giải đoán hàm ý
Hướng dẫn về nhà:
-Học lí thuyết phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
Vận dụng đưa hàm ý trong nói, viết phù hợp hoàn cảnh giao tiếp.
-Chuẩn bị: Chương trình địa phương ( phần Tiếng Việt ). Tìm các từ ngữ địa phương được sử dụng trong các tác phẩm văn học đã học và trong ngôn ngữ hàng ngày của nhân dân các vùng miền ( yêu cầu chuẩn bị theo SGK,tr.97,98)