Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ GIÁO VỀ DỰ GIỜ
MÔN: NGỮ VĂN 9
Ví dụ: ( SGK)
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để con ở nhà chơi với em
con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Câu 1:
Con chỉ được ăn bữa này ở nhà nữa thôi
Câu 2: Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài
Khi đọc được 2 câu nói của chị Dậu, có 2 bạn tranh luận với nhau:
A. Chị Dậu chủ động đưa hàm ý vào câu nói của mình.
B. Hàm ý vô tình xuất hiện trong lời nói của chị.
Em nhất trí với ý kiến nào ? Vì sao?
Ví dụ: ( SGK)
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để con ở nhà chơi với em
con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
BÀI TẬP ỨNG DỤNG
Một người bạn có nhã ý mời em
đến dự sinh nhật nhưng em lại không
thể đến (hoặc không muốn đến).
Trong trường hợp trên, theo em,
nên dùng hàm ý hay câu có nghĩa
tường minh? Em sẽ nói thế nào?

Từ chối bằng một câu có sử dụng hàm ý:
- Rất cám ơn cậu nhưng chiều mai tớ cùng bố mẹ về quê thăm ngoại rồi..
Vì sao trong trường hợp này ta nên dùng hàm ý?
Dùng hàm ý đảm bảo sự lịch sự, tế nhị.
Xét đoạn thoại sau và cho biết hàm ý câu trả lời của Nam?
Dũng: Cậu thích học Văn không?
Nam: Tớ thích học toán hơn.
Đáp án: Hàm ý câu trả lời của Nam là Nam không thích học Văn.
Nếu có bạn nói lại với cô giáo là Nam không thích học Văn thì theo em Nam sẽ nói như thế nào?
Thưa cô em đâu có nói là không thích học Văn, em chỉ nói là em thích học Toán.
Trong trường hợp này, người nói dễ dàng chối bỏ hàm ý vì một yêu cầu nào đó khi cần. Vì không trực tiếp nói ra điều đó mà do người nghe tự suy ra.
Luyện tập:
Bài tập 1:
Người nói người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của câu nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều ấy?
a) - Anh nói nữa đi.- Ông giục.
-Báo cáo hết! -Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ- Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
1 (Nguyễn Quang Sáng)
Anh thanh niên
Ô�ng họa sĩ và cô gái
Mời bác và cô vào uống nước
Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão!
Hàm ý không thành công vì.
A: Mai về quê với mình đi !
B: .
A: Đành vậy.
Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
Ví dụ:
B: Mai m×nh bËn «n thi.
B: Mai mình đi học nhóm.
B: Mình phải trông nhà.
B: Mai mình đi thăm người ốm.
B: Mình đi sinh nhật Hoa.
Bài tập 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh hi vọng với con đường trong các câu sau:

Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)

-> Qua sự so sánh của Lỗ Tấn có thể nhận ra hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.

Củng cố
Sử dụng hàm ý có tác dụng:
- Trong giao tiếp:
+ Đảm bảo lịch sự, tế nhị.
+ Dễ dàng chối bỏ h�m ý vì m?t yêu cầu nào đó khi cần. Vì không trực tiếp nói ra điều đó mà do người nghe tự suy ra
- Trong văn học: Nội dung diễn đạt phong phú và tăng giá trị biểu cảm.
* HƯỚNG DẪN HỌC TẬP
HS vÒ nhµ ®äc l¹i bµi, hoµn chØnh c¸c bµi tËp trong phÇn luyÖn tËp.
TËp viÕt ®o¹n héi tho¹i cã hµm ý.
¤n l¹i toµn bé c¸c t¸c phÈm th¬ ViÖt Nam ®· häc trong häc kú II vÒ néi dung, nghÖ thuËt, ý nghÜa ®Ó tiÕt sau lµm bµi kiÓm tra v¨n 1 tiÕt.