Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

1
Kiểm tra bàI cũ
- Cho đoạn văn: “…Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “ Ba vô ăn cơm”. Con bé trong bếp nói vọng ra:
Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại…”.
( Trích “ Chiếc lược ngà” - Nguyễn Quang Sáng)
(?) Xác định câu nói có hàm ý trong đoạn văn trên. Hiệu quả của việc sử dụng hàm ý.
2
Không đạt hiệu quả khi sử dụng hàm ý, vì người nghe không hợp tác.
Đáp án:
Kiểm tra bài cũ
3


1. Ví dụ :
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tích ưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con đấy ­? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để con ở nhà chơi với em con.
( Tắt đèn- Ngô Tất Tố)
4

Câu 1: Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi


Câu 2: Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Hàm ý: Sau bữa ăn này, con không còn được ở nhà nữa. Mẹ đã bán con.
Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
=> Chị Dậu không nói thẳng với con vì chị không muốn nói thẳng một sự thật khiến cả hai mẹ con phải đau lòng.

5
Cho đoạn văn:
“… Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi “ Ba chắt nước dùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im.
( Trích “ Chiếc lược ngà- Nguyễn Quang Sáng)
6
3. Ghi nhớ :
- Người nói ( người viết ) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe ( người đọc ) có năng lực giải đoán hàm ý.
7







Câu 1: Tại sao bé Thu không nói thẳng mà phải sử dụng hàm ý? Bé Thu nghĩ ông Sáu có thể hiểu hàm ý ấy không?
Đáp án: Bé Thu dùng hàm ý vì trước đó đã nói thẳng mà không có hiệu quả và bé nghĩ rằng ông Sáu sẽ hiểu hàm ý của mình.
Câu 2: Thực tế, Ông Sáu có hiểu hàm ý của bé Thu không? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Đáp án: Việc sử dụng hàm ý không thành công thể hiện qua chi tiết: Ông Sáu “vẫn ngồi im”, tức là ông cố tình không cộng tác, vờ như không nghe, không hiểu.
Câu hỏi thảo luận nhóm:
8
Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn hội thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối:
A: Mai về quê với mình đi!
B: Tiếc quá ! Ngày mai mình bận mất rồi.
A: Đành vậy.
=> Sử dụng hàm ý phải tuân theo phương châm lịch sự và phù hợp hoàn cảnh giao tiếp.
9
Bài tập 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “ hy vọng” với “con đường” trong các câu sau:
Tụi nghi b?ng: Dó g?i l� hi v?ng thỡ khụng th? núi dõu l� th?c, dõu l� hu Cung gi?ng nhu nh?ng con du?ng trờn m?t d?t; kỡ th?c trờn m?t d?t v?n l�m gỡ cú du?ng. Ngu?i ta di mói thỡ th�nh du?ng thụi.
A. Hi vọng không có thực cũng như trên mặt đất cũng không có đường.
B. Hi vọng cũng lâu dài và gian khó như những con đường trên mặt đất.
C.Hi vọng không dễ dàng và tự nhiên mà có, nhưng nếu ta luôn hướng tới nó thì sẽ có lúc nó thành sự thật.
D. Hi vọng sẽ bất ngờ xuất hiện trong cuộc sống mà nhiều khi ta chẳng biết trước được.
10
BÀI TẬP
Cho 2 tình huống sau:
1. Em và bạn giận nhau. Em muốn làm lành với bạn.
2. Bạn dựng xe chắn mất lối đi. Em muốn bạn dựng lại xe để lấy lối đi.
Hãy viết một đoạn văn hoặc một đoạn hội thoại (từ 3-5 câu) theo các tình huống trên trong đó có sử dụng hàm ý.
11
Hàm ý
Điều kiện
Người nói ( người viết) : có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe ( người đọc ): có năng lực giải đoán hàm ý.
Sử dụng
Trong đời sống: Giao tiếp có văn hoá.
Trong văn chương: Ý tại ngôn ngoại.
Nắm được năng lực giải đoán hàm ý của người nghe.
Có thái độ cộng tác.
12
Hướng dẫn về nhà
Chúc các em học tốt
- Học thuộc Ghi nhớ.
- Làm BT1, BT5.
- Chuẩn bị bài sau: Chương trình địa phương ( Phần Tiếng Việt )
13