Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Văn bản:Nghĩa tường minh và hàm ý(tiết 2 )

Ví dụ:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Mẩu chuyện vui

1.NHẦM
Một anh sờ lên cổ áo, thấy con rận, sợ người ta cười vội vàng hất nó xuống đất nói:
- Tưởng là con rận, hoá ra không phải.
Có người cúi xuống đất cố tình tìm được con rận nhặt lên:
- Tưởng là không phải, hoá ra con rận.
(Truyện cười dân gian Việt Nam)
2. “Kẻ cắp gặp bà già”
Có hai anh chàng đi chơi gặp một cô gái. Anh chàng thứ nhất nói:
- Chào em, trông em như Hằng Nga.
Anh chàng thứ hai:
- Anh cứ tưởng em là người ở cung quảng mới xuống.
Cô gái:
- Thế hai anh là bạn của chú Cuội à?
Bài tập 1
Thảo luận nhóm:
- Người nói, người nghe trong những câu in đậm là ai?
- Xác định hàm ý của mỗi câu ấy?
- Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
Bài tập 1
Người nói
Người nghe
Hàm ý của câu in đậm
Chi tiết…
Anh thanh niên
Anh Tấn
Thuý Kiều
Ông hoạ sĩ và cô gái
Chị hàng đậu (ngày trước)
Hoạn Thư
Mời bác và cô vào uống nước.
Chúng tôi không thể cho được.
- Câu 1: Giễu cợt.
- Câu 2: Làm điều độc ác sẽ gặp sự báo oán. Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng.
“Ông liền theo anh thanh niên vào trong nhà… ngồi xuống ghế”.
“Thật là càng giàu có, càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có”.
“Hồn lạc phách xiêu” “Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca”.
Bài tập 2
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơn sôi rồi, chắt nước giùm cái! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im […].
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)


Bài tập 3: Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A: Mai về quê với mình đi!
B: /…/
A: Đành vậy.

* Điền: - Mình còn rất nhiều bài tập.
- Mai mình phải trông nhà.
- Mình sắp thi rồi.

Bài tập 4 :
Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hy vọng” với “con đường” trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
Tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
Bài tập 5: Tìm những câu có hàm ý mời mọc, câu có hàm ý từ chối trong đoạn đối thoại giữa em bé với mây và sóng trong bài thơ Mây và sóng - Togore
- Câu có hàm ý mời mọc:
+ “Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ… vầng trăng bạc.”
+ “Bọn tớ ca hát từ sáng sớm… Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao.”
- Câu có hàm ý từ chối:
+ “Mẹ mình đang ở đợi ở nhà”
+ “Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?”.
* Viết thêm câu có chứa hàm ý mời mọc rõ hơn.
- Chơi với bọn tớ thích lắm đấy.
- Nếu không chơi với bọn tớ thì uổng lắm đấy!
Diều kiện sử dụng hàm ý
Người nghe
(người đọc)
Người nói
(người viết)
Có ý thức đưa hàm ý
vào câu nói
Có năng lực
giải đoán hàm ý
Tiết 133. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (Tiếp)