Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Giáo viên: Nguyễn Thị Điệp.
Môn : Ngữ văn 9
Chào các em học sinh !
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ : (mục I SGK/74)
- Trời ơi chỉ còn có năm phút !
Đọc đoạn trích sau chú ý hai câu in đậm:
- Trời ơi chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ : (mục I SGK/74)
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !

Diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
+ Thời gian còn lại quá ít, anh luyến tiếc chưa muốn chia tay khách.
? H�m ý
+ Thông báo "còn năm phút" là phải chia tay.
?Nghia tu?ng minh
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !

- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !

?Nghia tu?ng minh
Di?n d?t tr?c ti?p, khụng cú ?n ý gỡ.
- Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý ?
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ : (mục I SGK/74)
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
+ Thời gian còn lại quá ít, anh luyến tiếc chưa muốn chia tay khách.
? H�m ý
+ Thông báo "còn năm phút" là phải chia tay.
?Nghia tu?ng minh
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !

?Nghia tu?ng minh
Ghi nhớ :
Nghĩa tường minh là phần thông
báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ
ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không
được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ
trong câu nhưng có thể suy ra từ
những từ ngữ ấy.
2. Ghi nhớ : SGK/75
BÀI TẬP ỨNG DỤNG
Một người bạn có nhã ý mời em
đến dự sinh nhật nhưng em lại không
thể đến (hoặc không muốn đến).
Trong trường hợp trên em hãy dùng câu có nghĩa tường minh và hàm ý để trả lời bạn?
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Ví dụ : (mục I SGK/74)
Ghi nhớ : SGK/75
II. Luyện tập
Đọc lại đoạn trích mục I và cho biết:
a) Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên ?
b) Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa ?
Bài 1 SGK/75.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Ví dụ : (mục I SGK/74)
Ghi nhớ : SGK/75
II. Luyện tập
Đoạn trích:
- Trời ơi chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Bài 1 SGK/75.
THẢO LUẬN
NHÓM 1, 2:
a) Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?
NHÓM 3, 4:
b) Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa?
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- ễ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Ví dụ : (mục I SGK/74)
Ghi nhớ : SGK/75
II. Luyện tập
b) Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái: mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
Cô ngượng ngùng, bối rối vì cố tình đế lại chiếc mùi soa để tặng anh thanh niên.
Bài 1 SGK/75.
a) Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy.
 họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên
Bài 2 SGK/75.
Bài tập 2:
Cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Ví dụ : (mục I SGK/74)
Ghi nhớ : SGK/75
II. Luyện tập
Bài 1 SGK/75.
Bài 2 SGK/75.
Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá.
Hàm ý : họa sĩ thích uống chè nhưng sáng nay đi sớm nên chưa kịp uống.
Bài tập 3:
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau:
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
a. Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào …
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo..
(Không chứa hàm ý)
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không ? Vì sao
Bài tập 4:
b. – Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à?
Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
(Không chứa hàm ý)
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Bài tập 4:
Cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không ? Vì sao
So sánh nghĩa tường minh và hàm ý
Giống nhau:
Đều là ph?n thụng bỏo c?a ngu?i núi g?i d?n ngu?i nghe
Khác nhau:
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy

Hàm ý
Nghĩa tường minh
Củng cố
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
1. - H?c bài.
Hoàn chỉnh các bài tập .
Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý.
2. Chu?n b? b�i :
Ngh? lu?n v? m?t do?n tho, b�i tho
- D?c ki van b?n "Kh�t v?ng hịa nh?p, d�ng hi?n cho d?i" SGK/ 76.
- So?n tr? l?i c�c c�u h?i a,b, c SGK/78
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
CHÂN THÀNH CẢM ƠN
Chọn đáp án đúng trong các câu sau.
1. Trường hợp nào sau đây không phải là phép liên kết về nội dung?
Liên kết chủ đề.
Liên kết lô-gic.
C. Liên kết bằng phép đồng nghĩa, trái nghĩa, liên tưởng... .
2.Về hình thức, các câu và các đoạn văn thường liên kết với nhau bằng mấy biện pháp cơ bản?
A. 3 B. 4 C. 5
KIỂM TRA BÀI CŨ
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không
được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ
trong câu nhưng có thể suy ra
từ những từ ngữ ấy.
GHI NHỚ

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già .
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Được diễn đạt trực tiếp
Cảm xúc nuối tiếc vì thời gian còn quá ít
Không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu
Hàm ý
Nghĩa tường minh
Thông báo thời gian "chỉ còn năm phút" là phải chia tay.
bằng từ ngữ trong câu
Câu mang nghĩa tường minh
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý