Bài 23. Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)

* Vấn đề nghị luận:
Những phẩm chất, đức tính đẹp đẽ, đáng yêu của anh thanh niên trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long.
* Nhan đề:
+ Xao xuyến Sa Pa.
+ Hình ảnh anh thanh niên làm công tác khí tượng trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long.
+ Một vẻ đẹp nơi Sa Pa lặng lẽ.
- Anh thanh niên là nhân vật có phẩm chất cao quý, đáng khâm phục:
+ Yêu đời, yêu nghề, có tinh thần trách nhiệm cao.
+ Hiếu khách, quan tâm đến người khác một cách chu đáo.
+ Khiêm tốn
Nhận xét đánh giá về nội dung truyện.
- Cốt truyện nhẹ nhàng, chi tiết, chân thực, tinh tế, ngôn ngữ đối thoại sinh động.
Nhận xét khái quát về nghệ thuật truyện.
* Nhận xét, đánh giá:
* Bố cục: 3 phần
a. Mở bài (Đoạn I): Nêu vấn đề nghị luận:
b. Thân bài (Đoạn II, III, IV): Nhận xét, đánh giá về nhân vật anh thanh niên
c. Kết bài (Đoạn V): Khẳng định luận điểm:
Dù được miêu tả nhiều hay ít, trực tiếp hay gián tiếp, nhân vật nào của Lặng lẽ Sa Pa" cũng hiện lên với những nét cao quí, đáng khâm phục. Trong đó, anh thanh niên làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu- nhân vật chính của tác phẩm - đã để lại cho chúng ta nhiều ấn tượng khó phai mờ.
Cuộc sống của chúng ta được làm nên từ bao phấn đấu, hi sinh lớn lao và thầm lặng? Những con người cần mẫn, nhiệt thành như anh thanh niên ấy thật đáng trân trọng, thật đáng tin yêu.
+ LĐ1: Yêu đời, yêu nghề, có tinh thần trách nhiệm cao với công việc.
+ LĐ 2: Hiếu khách, quan tâm đến người khác.
+ LĐ 3: Quan tâm đến người khác.
Trước tiên, nhân vật anh thanh niên này đẹp ở tấm lòng yêu đời, yêu nghề, có tinh thần trách nhiệm cao với công việc lắm gian khổ của mình. Trong lời giới thiệu với ông hoạ sĩ già và cô gái, bác lái xe gọi anh là "người cô độc nhất thế gian". Đã mấy năm nay, anh sống một mình trên đỉnh Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét, bốn bề chỉ có cây cỏ và sương mù lạnh lẽo. Công việc hàng ngày của anh là đo gió, đo nhiệt độ, đo mưa, đo nắng rồi ghi chép, rồi gọi vào máy bộ đàm báo về trung tâm. Nhiều mùa, nhiều đêm anh phải đối chọi với gió tuyết và lặng im. Vậy mà anh rất yêu công việc của mình. Chúng ta hãy nghe lời nói của anh thanh niên với ông hoạ sĩ: ".Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? Huống chi, việc của cháu gắn liền với bao anh em đồng chí dưới kia. Công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất". Còn đây là tâm sự của anh với cô kĩ sư trẻ: " Lúc nào tôi cũng có người trò chuyện. Nghĩa là có sách ấy mà!". Tuy sống trong điều kiện thiếu thốn cả về vật chất lẫn tinh thần nhưng người thanh niên ấy vẫn ham mê công việc, vẫn biết sắp xếp, lo toan cuộc sống riêng ngăn nắp, ổn định. Anh nuôi gà, trồng hoa, đọc sách. Thỉnh thoảng, anh xuống đường tìm gặp bác lái xe cùng hành khách để trò chuyện cho nguôi bớt nỗi nhớ nhà, vợi bớt cô đơn.

CÂU HỎI THẢO LUẬN NHÓM
Đoạn văn 2
Câu chủ đề nêu luận điểm: Trước tiên, nhân vật anh thanh niên này đẹp ở tấm lòng yêu đời, yêu nghề, ở tinh thần trách nhiệm cao với công việc của mình
- Sống một mình, công việc lặng thầm, thời tiết khắc nghiệt
- Say mê, yêu thích công việc.
- Biết tổ chức, sắp xếp cuộc sống nền nếp, ngăn nắp
- Phân tích + Chứng minh
- Diễn dịch
CÂU HỎI THẢO LUẬN NHÓM
Đoạn văn 3, 4
Câu hỏi thảo luận
? Tìm câu văn mang luận điểm trong đoạn văn 3,4.
? Cách trình bày luận cứ, phương pháp lập luận, trình tự lập luận trong đoạn văn
CÂU HỎI THẢO LUẬN NHÓM
Đoạn văn 3
Câu chủ đề nêu luận điểm: Nhưng anh thanh niên này thật đáng yêu ở nỗi " thèm người" , lòng hiếu khách đến nồng nhiệt, ở sự quan tâm đến người khác một cách chu đáo.
- Đón khách nồng nhiệt
- Biếu bác lái xe tam thất.
- Tặng hoa, quà cho mọi người.
- Phân tích + Chứng minh
- Diễn dịch
CÂU HỎI THẢO LUẬN NHÓM
Đoạn văn 4
Câu chủ đề nêu luận điểm: Công việc vất vả, có những đóng góp quan trọng cho đất nước như thế nhưng anh thanh niên hiếu khách và sôi nổi ấy lại rất khiêm tốn.
- Thấy đóng góp của mình là nhỏ bé.
- Ngượng khi hoạ sĩ vẽ chân dung.
- Giới thiệu người khác xứng đáng hơn.
- Phân tích + Chứng minh
- Diễn dịch
* LĐ 1: Câu1-> Câu chủ đề nêu LĐ
* LĐ 2: Câu2-> Câu chủ đề nêu LĐ
Vui được đón khách - Biếu tam thất bác lái xe
Tặng hoa cho cô gái
* LĐ 3: Câu1-> Câu chủ đề nêu LĐ
- Sống 1 mình, công việc lặng thầm, thời tiết khắc nghiệt.
Yêu thích công việc, chăm đọc sách.
- Xây dựng cuộc sống ngăn nắp, ổn định
CM, PT
CM, PT
CM, PT
Diễn dịch
Diễn dịch
Diễn dịch
Ngại ngùng khi hoạ sĩ vẽ chân dung - Giới thiệu người đáng vẽ hơn.
Cuộc sống…tin yêu -> Câu cô đúc vấn đề nghị luận
* Dù được…khó phai mờ -> Câu nêu vấn đề NL
Phép lập luận toàn VB: Tổng-Phân- Hợp
Đoạn văn:
Từ việc miêu tả hoạt động của các nhân vật , Nam Cao đã gián tiếp đưa ra một tình thế lựa chọn đối với lão Hạc mà các dấu hiệu của nó đã được chuẩn bị ngay từ đầu. Đó là việc giải quết cái sống và cái chết: sống liệu có giữ được mảnh vườn cho con mà vẫn có cái để mà ăn hay không ( bán mất mảnh vườn sẽ là một trọng tội không thể tha thứ được trong lương tâm của lão đối với người vợ đã khuất và đứa con đang ở xa ); hay là chết thì sẽ giữ được mảnh vườn, lương tâm yên ổn? Nhưng nếu chết thì phải chết như thế nào, chuẩn bị cho nó ra sao ?...Cuối cùng lão lựa chọn cái chết. Đầu tiên lão để cho cậu Vàng chết trước. Sau đó mới đến mình. Lão âm thầm chuẩn bị dọn dẹp chu tất một con đường sạch sẽ để bước đến nhà mồ (nhờ ông giáo giữ vườn để khỏi ai tranh chiếm, nhòm ngó, gửi cầm 30 đồng bạc để nhờ bà con lo liệu ma chay nếu minh có mệnh hệ gì). Lão đã chọn cái chết trong còn hơn sống khổ, sống nhục. Lão đã chết một cách cao ngạo và thảm khốc. Chỉ có bằng cách này lão mới khỏi phạm vào mảnh đất thiêng dành cho con mình, mới có thể chấm dứt kiếp sống lay lắt, héo úa. Cái chết của lão Hạc khiến ta đau đớn nhận ra một tình phụ tử thiêng liêng và thăm thẳm, tội nghiệp cho lão, chắc hẳn lão nung nấu ý định chết từ lâu rồi, từ cái ngày đầu sang nói chuyện bán cậu Vàng với ông giáo, rõ nhất là cái hôm lão sang gửi vườn và tiền. Chả thế mà câu chuyện của lão rề rà, vòng vo, nặng nhọc, nhức nhối một điều gì đó thật khó nói; tâm can lão bị đè nặng bởi ý định tự tử phải giấu. Lão đã làm tất cả những gì có thể làm được trước khi đi đến cái chết, tuy lặng lẽ, âm thầm mà thật dứt khoát, quyết liệt. Để bảo toàn nhân cách của mình, lão không có con đường nào khác là phải chủ động tìm đến cái chết. Lão Hạc đã dùng cái chết của mình để cấy cái sống cho đứa con trai đang đi phu đồn điền biền biệt. Đó là một lựa chọn tột cùng đau đớn của thân phận con người. ý nghĩa câu chuyện chủ yếu được phát sáng từ điểm then chốt này.

( Theo Văn Giá, Chiều sâu truyện “ Lão Hạc”)
Vấn đề nghị luận
Hệ thống luận cứ
Đánh giá, nhận xét
-
- Chọn chết trong còn hơn sống khổ, sống nhục, chết cao ngạo, thảm khốc.
- Cuộc đấu tranh nội tâm lựa chọn giữa cái sống và cái chết: Cuối cùng lão Hạc chọn cái chết; Nếu chết thì chết như thế nào, chuẩn bị nó ra sao
Tình thế lựa chọn nghiệt ngã và nét đẹp tâm hồn của nhân vật lão Hạc (Câu 1)
- Hành động: Âm thầm chuẩn bị cho cái chết; Để cậu Vàng chết trước rồi chuẩn bị cho mình
- Chết để bảo toàn nhân cách; Chết để cấy cái sống cho con.
=> Cái chết của lão Hạc khiến ta đau đớn nhận ra một tình phụ tử thiêng liêng, sâu nặng.
- Lão Hạc có một tấm lòng hi sinh cao cả, một nhân cách đáng trọng.
Bài tập
Trong các đề bài sau, đề bài nào là nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) ?
A. Suy nghĩ về đạo lý của dân tộc: “Uống nước nhớ nguồn”.
B. Đất nước ta có nhiều tấm gương vượt khó học giỏi. Em hãy trình bày một số tấm gương đó và nêu suy nghĩ của mình.
C. Phân tích truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng.
D. Cảm nhận của em về tình bà cháu trong bài thơ “Bếp lửa” của Bằng Việt.
- Những nhận xét đánh giá về truyện, phải xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cách, số phận của nhân vật và nghệ thuật trong tác phẩm được người viết phát hiện và khái quát.
- Các nhận xét đánh giá về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) trong bài nghị luận phải rõ ràng, đúng đắn, có luận cứ và lập luận thuyết phục.
- Bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) cần có bố cục mạch lạc, lời văn chuẩn xác, gợi cảm.
NGHỊ LUẬN VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN (HOẶC ĐOẠN TRÍCH)
- Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể.
? Những điểm cần nhớ trong bài học hôm nay
HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ
- Học thuộc ghi nhớ
- Xây dựng hệ thống luận điểm, luận cứ cho đề văn nghị luận xác định ở bài tập 2
- Chuẩn bị kĩ Tiết 119: Cách làm bài văn nghị luận về tác phẩm truyện.
Tiết học kết thúc
Xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo cùng các em học sinh !