Bài 23. Mùa xuân nho nhỏ

Mùa xuân nho nhỏ
Thanh Hải
I, Tìm hiểu về tác giả và tác phẩm
Tác giả
Thanh Hải (1930 - 1980) tên khai sinh là Phạm Bá Ngoãn, quê ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế. Ông hoạt động văn nghệ từ cuối những năm kháng chiến chống Pháp. Trong thời kì chống Mĩ cứu nước, Thanh Hải ở lại quê hương hoạt động và là một trong những cây bút có công xây dựng nền văn học cách mạng ở miền Nam từ những ngày đầu.
- Những năm tháng tham gia cách mạng, Thanh hải tham gia hết sức nhiệt tình. Những bài thơ của ông như Mồ anh hoa nở, Cháu nhớ Bác Hồ. đã cùng với những tiếng thơ khác của văn học cách mạng miền Nam vượt lên sự khủng bố tàn bạo của kẻ thù, khẳng định niềm tin vào chiến thắng của cách mạng và nhân dân. Sau ngày giải phóng, Thanh Hải vẫn gắn bó với quê hương xứ Huế, sống và sáng tác ở đó cho đến lúc qua đời.
2. Tác phẩm
- Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ được sáng tác vào cuối năm 1980, không bao lâu trước khi ông qua đời.
- Bài thơ như một lời tâm niệm chân thành, lời gửi gắm tha thiết của nhà thơ để lại cho đời. Sau này bài thơ đã được phổ nhạc và trở thành bài hát phổ biến được yêu thích, đặc biệt là mỗi dịp xuân về.
- Bài thơ thể hiện niềm yêu mến thiết tha cuộc sống, đất nước và ước nguyện của tác giả.
II, Đọc - Hiểu văn bản
- Cuộc sống là một cuộc hành trình không ngừng nghỉ, con người cứ mải miết đi và kiếm tìm, chinh phục những đỉnh cao mà mình đặt ra. Thế rồi, đến một ngày nào đó chúng ta sẽ già, sẽ chững lại những khát khao và nhiệt huyết. Đời người là hữu hạn, đó là quy luật của sự sống, chúng ta cần nghỉ ngơi sau một chặng đường vất vả để chiêm nghiệm và cảm nhận một cách đầy đủ hơn ý nghĩa và giá trị của tất cả những gì đã qua. Đến lúc đó chúng ta càng cảm thấy cuộc sống này đáng yêu biết bao! Vậy thì còn phân vân gì nữa, ngay hôm nay chúng ta hãy sống cho trọn vẹn để đến một lúc nào đó chúng ta không phải hối tiếc vì những điều đã qua. Không chỉ vậy, hãy là một "mùa xuân nho nhỏ" hòa cùng mùa xuân lớn của cả dân tộc mình!
Bố cục
Khổ đầu ( 6 dòng đầu): cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên, đất nước.
Hai khổ tiếp theo (10 dòng tiếp theo): cảm xúc về mùa xuân đất nước.
Hai khổ tiếp theo (8 dòng tiếp theo): suy nghĩ và ước nguyện của nhà thơ trước mùa xuân đất nước.
Khổ cuối ( 5 dòng cuối): lời ngợi ca quê hương đất nước qua điệu dân ca xứ Huế.
Em hiểu gì về nhan đề của tác phẩm?
"Mùa xuân nho nhỏ" là một sáng tạo độc đáo của nhà thơ. Người ta dùng nhiều định ngữ gắn với mùa xuân như: mùa xuân chín, mùa xuân xanh, xuân ý, xuân lòng. "Mùa xuân nho nhỏ" mang ý nghĩa khiêm nhường, thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ - được làm một mùa xuân nhỏ góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời chung.
1. Hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên và đất nước qua cảm xúc của nhà thơ
a, Mùa xuân của thiên nhiên, đất nước
Hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên được khắc họa như thế nào? Cảm xúc của nhà thơ trước cảnh đất trời vào xuân?
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giot long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng
- Chỉ bằng vài nét bút phác họa, nhà thơ đã vẽ ra được cả không gian cao rộng với dòng sông xanh, bông hoa tím biếc, bầu trời bao la có tiếng chim chiền chiện hót vang. màu sắc tươi thắm ( xanh, tím) và âm thanh tiếng chim cũng tô điểm cho mùa xuân xứ Huế thêm mộng và thơ.
Cảm xúc của nhà thơ trước cảnh mùa xuân của thiên nhiên được diễn tả tập trung ở chi tiết rất tạo hình:
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.

Em hiểu "từng giọt" có ý nghĩa như thế nào?
"từng giọt"
Giọt mưa xuân long lanh trong ánh sáng của trời xuân
Từng giọt âm thanh tiếng chim chiền chiện
- Cách hiểu thứ nhất: nhà thơ say mê từng giọt mưa xuân long lanh
- Cách hiểu thứ hai: có sự chuyển đổi cảm giác. Tiếng chim từ chỗ là âm thanh ( cảm nhận được bằng thính giác) chuyển thành từng giọt ( hình và khối, cảm nhận được bằng thị giác), từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng và màu sắc, có thể cảm nhận bằng xúc giác (" Tôi đưa tay tôi hứng").
Dù hiểu theo cách nào thì hai câu thơ vẫn biểu hiện niềm say sưa, ngây ngất của nhà thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên, đất trời lúc vào xuân.
b, Mùa xuân của đất nước
Hình ảnh "người cầm súng" và "người ra đồng" biểu trưng cho nhiệm vụ gì của dân tộc?
- Hình ảnh "người cầm súng" và "người ra đồng" biểu trưng cho hai nhiệm vụ chiến đấu và lao động xây dựng đất nước.
- Hình ảnh thơ tuy không mới nhưng tác giả đã tạo nên sức gợi cảm cho đoạn thơ bằng hình ảnh lộc non của mùa xuân: Lộc giắt đầy trên lưng. Lộc trải dài nương mạ.. Mùa xuân của đất trời đọng lại trong hình ảnh lộc non, đã theo người cầm súng và người ra đồng hay chính là họ đã đem mùa xuân đến mọi nơi trên đất nước?
- Sức sống của mùa xuân đất nước còn được cảm Nhận trong nhịp điệu hối hả, những âm thanh xôn xao. Đất nước còn được hình dung bằng một hình ảnh so sánh đẹp: "Đất nước như vì sao/ cứ đi lên phía trước.`
2. Tâm niệm của nhà thơ
Điều tâm niệm của nhà thơ là gì? Tâm niệm đó được thể
hiện qua những hình ảnh nào và nét đặc sắc của những
hình ảnh đó là gì?
Từ cảm xúc về mùa xuân của thiên nhiên đất nước, mạch thơ chuyển một cách tự nhiên sang bày tỏ những suy ngẫm và tâm niệm của nhà thơ trước mùa xuân đất nước. Đó là khát vọng được hòa nhập vào cuộc sống của đất nước, công hiến phần tốt đẹp - dù nhỏ bé của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước.
- Mở đầu bài thơ là hình ảnh thật đẹp về con chim chiền chiện, về nhành hoa tím biếc. Ước nguyện chân thành của nhà thơ cũng chỉ là : "Ta làm con chim hót/ Ta làm một cành hoa" làm đẹp cho cuộc đời. Cách cấu tứ lặp như vậy tạo ra một sự đối xứng chặt chẽ. Những hình ảnh chọn lọc ấy đã trở lại và mang một ý nghĩa mới, thể hiện mong ước của tác giả được là một con chim mang đến tiếng hót, bông hoa tỏa hương sắc cho đời . Bởi lẽ:
Nếu là con chim chiếc lá
Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh
lẽ nào vay mà không có trả?
Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình?
(Một khúc ca xuân, Tố Hữu)
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.
- Hình ảnh "mùa xuân nho nhỏ" là một sáng tạo độc đáo của nhà thơ Thanh Hải. Ông đã đề cập đến một vấn đề lớn của nhân sinh quan- vấn đề của đời sống cá nhân trong mối quan hệ với cộng đồng. Nhà thơ nguyện làm một "mùa xuân nho nhỏ" lặng lẽ dâng hiến để tô điểm cho cuộc đời. Một con chim hót, một cành hoa, một nốt trầm xao xuyến là những hình ảnh bình dị, khiêm nhường thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được làm đẹp cho đời. Sự cống hiến ấy có kể gì tuổi tác, dù là tuổi đôi mươi trẻ trung sôi nổi hay khi tóc bạc trầm tư cũng có thể làm "một nốt trầm xao xuyến" hòa trong bản nhạc vui của dân tộc. Và rồi nhà thơ lại ngân nga: "Mùa xuân - ta xin hát."!
3. Nghệ thuật bài thơ
"Mùa xuân nho nhỏ" là một bài thơ hay, tràn đầy cảm xúc. Em hãy tìm hiểu những nét nghệ thuật làm nên thành công của b�i thơ?
Thể thơ 5 chữ gần với các điệu dân ca, đặc biệt là dân ca miền Trung, có âm hưởng nhẹ nhàng, tha thiết. Sử dụng cách gieo vần liền giữa các khổ thơ tạo sự liền mạch của dòng cảm xúc.
Kết hợp những hình ảnh tự nhiên giản dị từ thiên nhiên với những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng, khái quát. Điều đáng nói là hình ảnh biểu trưng thường được phát triển từ những hình ảnh thực, tạo nên sự lặp lại mà nâng cao, đổi mới của hệ thống hình ảnh (cành hoa, con chim, mùa xuân)
Cấu tứ của bài thơ chặt chẽ, có sự chuyển đổi hợp lí.
Giọng điệu của bài thơ thể hiện đúng tâm trạng, cảm xúc của tác giả, có sự chuyển đổi phù hợp với từng đoạn.
Chúc các bạn đạt được ước mơ của mình