Bài 23. Mùa xuân nho nhỏ

RÈN KỸ NĂNG CẢM THỤ THƠ TRỮ TÌNH HIỆN ĐẠI
Ở NGỮ VĂN TRUNG HỌC CƠ SỞ
CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ VỀ DỰ TIẾT CHUYÊN ĐỀ
A. LỜI NÓI ĐẦU
“Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, luyện những tình cảm ta sẵn có; cuộc đời phù phiếm và chật hẹp của cá nhân vì văn chương mà trở nên thâm trầm và rộng rãi đến trăm nghìn lần.”
“Một người hằng ngày chỉ cặm cụi lo lắng vì mình, thế mà khi xem truyện hay ngâm thơ có thể vui, buồn, mừng, giận cùng những người ở đâu đâu; vì những chuyện ở đâu đâu, há chẳng phải là chứng cớ cho cái mãnh lực lạ lùng của văn chương hay sao ?”
(Hoài Thanh – Ý nghĩa văn chương)




Là loại hình tác phẩm được cấu trúc bởi một kiểu ngôn ngữ đặc biệt, khác hẳn ngôn ngữ đời thường và ngôn ngữ văn xuôi, để bộc lộ ý thức tình cảm con người một cách trực tiếp; là tiếng nói của tình cảm mãnh liệt, là sản phẩm của những rung động đột xuất, độc đáo – thơ trữ tình đến với người đọc tự nhiên mà nồng nàn, giản dị mà sâu sắc, dễ dàng mà khó quên, bất chợt để trường tồn, một chút xôn xao để rồi sâu lắng.
Một cái nhìn, một ánh mắt, một tiếng gọi trong thơ ta gặp một lần để rồi cứ lưu luyến mời gọi, ngân nga hoài trong ta mãi không thôi. Cái “tôi” trữ tình luôn cảm xúc thực sự, bộc lộ hẳn ra. Tiếng nói trữ tình trở thành tiếng lòng thầm kín của mọi người. Nhà thơ Tố Hữu từng nói: “Thơ là tiếng nói đồng ý, đồng tình, tiếng nói đồng chí.”

Tuy nhiên, có những bài thơ người ta đọc một lần rồi sau đó mãi mãi để trong quên lãng; có những bài thơ người ta đọc đi đọc lại mãi không chán. Hoặc lại có bài thơ người này đọc thấy hay, thấy xúc động, người khác lại chẳng thấy gì là thích thú. Đấy là do sức hấp dẫn từ bản thân tác phẩm và một điều quan trọng nữa là hứng thú và kĩ năng cảm nhận ở mỗi người khi đến với văn thơ.
Năng lực cảm thụ của mỗi người không giống nhau, cũng không phải tự nhiên mà có, nó phải trải qua quá trình hình thành, bồi dưỡng. Nhất là đối với các em học sinh .
Với học sinh lớp 9, trước những ngã rẽ của cuộc đời, để các em có thêm những nhận thức và tình cảm tốt đẹp với cuộc sống trong và sau khi học tác phẩm văn chương, giúp các em tiếp tục nâng cao năng lực cảm thụ văn thơ khi học lên bậc học cao hơn, tôi xin trình bày với quý thầy cô và các em học sinh chuyên đề sau : “RÈN KĨ NĂNG CẢM THỤ THƠ TRỮ TÌNH HIỆN ĐẠI Ở NGỮ VĂN THCS.”



B. THỰC HÀNH QUA TIẾT DẠY - HỌC CỤ THỂ
Ở tiết học này, tôi có ý định đưa những cách rèn kĩ năng cảm thụ thơ như sau :
- Tìm hiểu tác phẩm thơ thông qua việc nghe hát, âm nhạc hoặc xem phim, ảnh.
-Thông qua việc đọc – đọc diễn cảm hoặc nghe ngâm thơ.
-Thông qua việc tìm hiểu, phân tích, bình giảng bài thơ từ hệ thống ngôn từ, hình ảnh, chi tiết, cảm xúc, giọng điệu,…
-Vẽ sơ đồ tư duy sau khi đọc, tìm hiểu, phân tích.
1. Tác giả:
I. Giíi thiÖu chung :
Thanh Hải (1930 - 1980) tên khai sinh là Phạm Bá Ngoãn, quê ở Thừa Thiên - Huế. Thanh Hải là một trong những cây bút có công xây dựng nền văn học cách mạng ở miền Nam từ những ngày đầu.
2. Tác phẩm:
- Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ được sáng tác vào th�ng 11 năm 1980, không bao lâu trước khi nh� th� qua đời.
Tiết 116: MUỉA XUA�N NHO NHO�
Văn bản : Mùa Xuân nho nhỏ


Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao…
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.
Đất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến.

Mùa xuân – ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế.
a. Khổ thơ đầu: Cảm xúc trước mùa xuân c?a thi�n nhi�n ��t tr?i.
b. Hai khổ thơ 3, 4: Cảm xúc về mùa xuân đất nước.
c. Hai khổ thơ 5, 6: Suy nghĩ và ước nguyện của nhà thơ trước mùa xuân đất nước.
d. Khổ thơ cuối: Lời ngợi ca quê hương đất nước qua điệu dân ca xứ Huế.
II. Đọc và tìm hiểu chung :
1. Đọc - Ngâm thơ ( HS nghe Clip ngâm thơ )
2. Cấu trúc:
- Bố cục : 4 phần
-Thể thơ : Thơ 5 chữ
Tiết 116 : MUỉA XUA�N NHO NHO�
III. Phân tích:

*Nghệ thuật:
- Đảo ngữ, hình ảnh chọn lọc, gam màu chỉ màu sắc, ẩn dụ chuyển đổi cảm giác
1. Hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
�i con chim chiỊn chiƯn
...........
T�ng gi�t long lanh r�i
Tiết 116: MUỉA XUA�N NHO NHO�
Ti?t 116: MÙA XU�N NHO NHỎ
III. Phân tích:
1. Hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên
.
* B�c tranh m�a xu�n x� Hu� �Đp v� th� m�ng vui t��i, ��y s�c s�ng.V� trung t�m cđa b�c tranh �� ch�nh l� m�t con ng��i �ang say s�a , ng�y ng�t .

Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.
-> Không gian cao rộng, cả màu sắc tươi thắm của mùa xuân, cả âm thanh vang vọng, tươi vui của chim chiền chiện. Một bức tranh thiên nhiên mùa xuân xứ Huế rất thơ mộng, tràn đầy sức sống.



III. Phân tích:
2. Hình ảnh mùa xuân của ��t nu?c.
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tiết 116 MUỉA XUA�N NHO NHO�
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
III. Phân tích:
2. Hình ảnh mùa xuân của ��t nu?c.
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
- Người cầm súng, người ra đồng: Hai l�c l�ỵng ch�nh cđa c�ch m�ng l�m nhiƯm vơ s�n xu�t v� chi�n ��u, x�y d�ng v� b�o vƯ Tỉ Qu�c những người đã tạo nên mùa xuân phồn thực, mang chứa khát vọng lớn lao muôn thuở về cuộc sống bình yên và no ấm.
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
III. Phân tích:
2. Hình ảnh mùa xuân của ��t nu?c.
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
*Nghệ thuật:
Điệp ngữ: Mùa xuân, lộc
-> Nhấn mạnh hình ảnh mùa xuân của đất trời trong hình ảnh lộc non.
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
III. Phân tích:
2. Hình ảnh mùa xuân của ��t nu?c.
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
- Lộc, một biểu tượng tươi đẹp nhất về mùa xuân. Lọ�c biểu hiện sức trẻ, sức vươn lên, đầy niềm tin vào tương lai.
- Người cầm súng, người ra đồng, những người đã tạo nên mùa xuân phồn thực, mang chứa khát vọng lớn lao muôn thuở về cuộc sống bình yên và no ấm.
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
III. Phân tích:
2. Hình ảnh mùa xuân của ��t nu?c.
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao
* NghƯ thu�t: �iƯp ng�: T�t c� nh�; t� l�y( h�i h�, x�n xao)
- >Mùa xuân về, nhịp sống của đất nước, con người trở nên hối hả, âm thanh xôn xao.
- Hình ảnh so sánh, nhân hoá độc đáo, giàu ý nghĩa: Đất nước Việt Nam vất vả, gian lao, đau thương, ngời sáng và dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào vẫn "như vì sao đi lên phía trước", vẫn kiên cường vượt lên tăm tối, nô lệ, bần cùng mà toả sáng.
Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
III. Phân tích:
2. Hình ảnh mùa xuân của �?t nu?c.
=> Niềm tự hào, tin tưởng của tác giả vào sức sống bền bỉ, mãnh liệt của đất nước.
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
III. Phân tích:
3. T�m niƯm cđa t�c gi�
*Nghệ thuật:
-Hình ảnh thơ lặp lại hình ảnh ở khổ 1
Điệp ngữ: "Ta làm", "Ta nhập"; các số từ chỉ số ít( con, một) kết hợp với các danh từ ( chim, hoa, nốt trầm)
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
- > Mu�n ��ỵc s�ng c� �ch, c�ng hi�n cho ��i l� m�t l� t� nhi�n nh� con chim mang ��n ti�ng h�t,b�ng hoa to� h��ng s�c cho ��i�, n�t nh�c tr�m l�m cho b�n ho� ca tr� n�n xao xuy�n l�ng ng��i
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
III. Phân tích:
3. T�m niƯm cđa t�c gi�
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
- Cách xưng hô từ "tôi" sang "ta", ước nguyện, tâm niệm của nhà thơ cũng là ước nguyện, tâm niệm chung của nhiều người.
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
III. Phân tích:
3. T�m niƯm cđa t�c gi�
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.
*Nghệ thuật:
- ẩn dụ: mùa xuân nho nhỏ: một cuộc đời
- từ láy: nho nhỏ, lặng lẽ
- điệp ngữ: Dù là
- Hoán dụ: tuổi hai mươi( tuổi trẻ), tóc bạc( tuổi già)
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
III. Phân tích:
3. T�m niƯm cđa t�c gi�
- > Ước nguyện khiêm nhường, chân thành của nhà thơ - được làm một mùa xuân nhỏ góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời chung bất chấp tuổi tác và thời gian.
=> Lời lẽ bình dị, nhẹ nhàng, khiêm tốn nhưng có sức khái quát cao về một lẽ sống chân chính, sống đẹp, sống có ích.
Tiết 116: MUỉA XUA�N NHO NHO�
Ti?t 116: MÙA XUÂN NHO NHỎ
IV. Toång keát:
1. N?i dung
Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước với cuộc đời; thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một "mùa xuân nho nhỏ" của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc.
2. Ngh? thu?t
Bài thơ theo thể thơ năm tiếng, nhạc điệu trong sáng, tha thiết, gần gũi với dân ca, nhiều hình ảnh đẹp, giản dị, gợi cảm, những hình ảnh so sánh và ẩn dụ sáng tạo.
Hội thi:
Hoàn thành bản đồ tư duy.
Trong thời gian 3 phút, các nhóm hãy dựa vào bài thơ để hoàn thành bản đồ tư duy với những nội dung sau: về nội dung; nghệ thuật và ý nghĩa của bài thơ.
MÙA XUÂN NHO NHỎ
Nội dung
Nghệ thuật
Ý nghĩa
* Dặn dò:
+ Học thuộc lòng bài thơ.
+ Phân tích tâm niệm của nhà thơ qua khổ thơ 4 và 5..
+ Đọc trước và soạn bài " Viếng lăng Bác" theo câu hỏi SGK trang 60.