Bài 23. Hành động nói

HÀNH ĐỘNG NÓI !
Nêu đặc điểm hình thức, chức năng của câu phủ định? Đặt một tình huống hội thoại có sử dụng phủ định miêu tả và một tình huống hội thọai có sử dụng phủ định bác bỏ?
Kiểm tra bài cũ :
- Câu phủ định là câu có những từ ngữ phủ định như: không, chẳng, chả, chưa, không phải(là), chẳng phải(là), đâu có phải(là), đâu(có)...
- Câu phủ định dùng để:
+ Thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó (câu phủ định miêu tả).
VD: Nga không đi học.
+ Phản bác một ý kiến, một nhận định (câu phủ định bác bỏ).
VD: Không phải! Nga đi học.
Tiết 95: Hành động nói
I. Hành động nói là gì?
1. Chọn ngữ liệu ( SGK- Trang 62)
Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
- Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
- Thạch Sanh thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
( Thạch Sanh)

Tiết 95: Hành động nói
Hành động nói là gì?
Chọn ngữ liệu ( SGK- Trang 62)
Phân tích và rút ra kết luận

- Mục đích: Lí Thông đuổi Thach Sanh đi nhằm cướp công của Thạch Sanh.
Lí Thông đạt được mục đích.

"Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân."

Câu nói thể hiện: "Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi."
- Lí Thông thực hiện được mục đích ấy bằng phương tiện lời nói.

-> Lời nói của Lí Thông là một hành động vì nó có tính mục đích.
=> Hành động của Lí Thông là hành động nói.

HÀNH ĐỘNG NÓI
A- Chủ nhật đến mình chơi nhé?
C- Thôi, bận thì để hôm khác, đến nhé, tụi mình chờ đấy!
B- Mình còn xem có bận gì không đã
B- Thôi được, mình sẽ đến!
trình bày (hứa…)
hỏi (rủ rê…)

hứa hẹn (th«ng b¸o)
cầu khiến (®Ò nghÞ...)
1
2
3
4
Tiết 95: Hành động nói

Ghi nhớ 1: Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
Tiết 95: Hành động nói
Hành động nói là gì?
Chọn ngữ liệu ( SGK- Trang 62)
Phân tích và rút ra kết luận
II. Một số kiểu hành động nói thường gặp
1. Chọn ngữ liệu: (SGK- Trang 62,63)
(1)Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu.
(2)Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết.
(3)Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy.
trốn đi ngay đi.
(4)Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Xác định mục đích của hành động nói:
trình bày
Tiết 95: Hành động nói
đe doạ
điều khiển
hứa hẹn
Lời của Lý Thông
Mục đích
VD 1:
Tiết 95: Hành động nói
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc.
(...) Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
U nhất định bán con đấy ư?U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!...
( Ngô tất Tố, Tắt đèn)
VD 2: sgk- T 63: Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động.
Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
U nhất định bán con đấy ư? ... Khốn nạn thân
con thế này! Trời ơi!...
.
Xác định mục đích của hành động nói:
hái
Tiết 95: Hành động nói
báo tin
bộc lộ cảm xúc
hành động nói
Mục đích
hứa hẹn
câu 3
điều khiển
câu 2
bộc lộ cảm xúc
câu 1
Mục đích
Hành động nói
LỜI CÁ VÀNG
(1)Ông lão ơi!
(2)Ông sinh phúc thả tôi trở về biển khơi.
(3. T«i sÏ xin đền ơn ông, ông muốn gì cũng được.
HÀNH ĐỘNG NÓI
ÔNG LÃO ĐÁNH CÁ VÀ CON CÁ VÀNG
Tiết 95: Hành động nói
Bài tập nhanh: Xác định hành động nói và mục đích nói trong những câu sau (đoạn trích Lão Hạc- t60)
Hành động nói
mục đích
“Cậu vàng đi đời rồi , ông giáo ạ!”, Bán rồi, họ vừa bắt xong”
Báo tin
Cụ bán rồi?; “thÕ nã cho b¾t µ? ”
Để hỏi
Khốn nạn... Ông giáo ơi!...
Bộc lộ cảm xúc
Các câu còn lại
Trình bày
Một số kiểu hành động nói thường gặp
Bộc lộ cảm xúc
Hành động bộc lộ cảm xúc
Hứa hẹn
Hành động hứa hẹn
Yêu cầu, đề nghị, đe dọa
Hành động điều khiển
Thông báo, nêu ý kiến, tả, kể
Hành động trình bày
Hỏi, rủ rê
Hành động hỏi
Mục đích
Hành động nói
Tiết 95: Hành động nói
Ghi nhớ 2:
Người ta dựa theo mục đích của hành động nói mà đặt tên cho nó. Những kiểu hành động nói thường gặp là hỏi, trình bày( báo tin, kể, tả, nêu ý kiến, dự đoán,...), điều khiển (cầu khiến, đe dọa, thách thức,...), hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc.
Các tổ cử đại diện lên bảng lấy ví dụ:
Tiết 95: Hành động nói
Cậu vừa đi du lịch về đấy à?
Gật đầu.
A. Có vui không?
B. Lắc đầu.
Bài tập mở rộng:
Em hãy cho biết đoạn văn trên có những hành động nói nào?
-> Có hành động hỏi và hành động gật đầu, lắc đầu ( xác nhận và bác bỏ).
=>Như vậy hành động nói có thể diễn ra bằng lời nói tương ứng với các kiểu câu, cũng có thể bằng cử chỉ, điệu bộ, nhưng dạng điển hình của hành động nói vẫn là bằng lời nói.
Tiết 95: Hành động nói
Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
Người ta dựa theo mục đích của hành động nói mà đặt tên cho nó. Những kiểu hành động nói thường gặp là hỏi, trình bày( báo tin, kể, tả, nêu ý kiến , dự đoán,...), điều khiển( cầu khiến, đe dọa, thách thức,...), hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc.
Ghi nhớ:
Chú ý: Trong quá trình giao tiếp, cần xác định rõ đối tượng giao tiếp để có những hành động nói phù hợp, đạt hiệu quả giao tiếp cao.
Tiết 95: Hành động nói
III. Luyện tập
Bài tập 1:

Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung.
Trần Quốc Tuấn viết “ Hịch tướng sĩ” nhằm mục đích khích lệ tướng sĩ học tập Binh thư yếu lược và lòng yêu nước của tướng sĩ.


- Mục đích của hành động nói trong câu văn“ Nay ta bảo thật các ngươi…làm rữa thịt Vân Nam Vương ở Cảo Nhai”: Khuyên tướng sĩ luôn cảnh giác cao trước kẻ thù và phải chăm chỉ tập luyện võ nghệ sẵn sàng đánh giặc.

- Vai trò của câu văn trên trong việc thực hiện mục đích chung là khích lệ lòng yêu nước của tướng sĩ trong việc bảo vệ đất nước.
Tiết 95: Hành động nói
Bài tập 2:a
b.
Tiết 95: Hành động nói
Bài tập 3 :
Xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong câu chứa từ "hứa".
- Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau.
hành động điều khiển
- Anh hứa đi.
hành động điều khiển
- Anh xin hứa.
hành động hứa
Như vậy, không phải câu nào có từ hứa cũng là thực hiện hành động hứa. Hành động hứa chỉ được thực hiện khi người nói câu hứa đó phải thuộc ngôi thứ nhất.