Bài 23. Hành động nói

Đọc đoạn trích sau:
Mẹ con Lý Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lý Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lý Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)
(1) Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. (2) Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. (3) Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. (4) Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
(1) Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. (2) Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. (3) Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. (4) Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.

- Lý Thông tìm cách đuổi Thạch Sanh đi để cướp công của Thạch Sanh
Đoạn trích :
Mẹ con Lý Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lý Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lý Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)
Có
(1) Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. (2) Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. (3) Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. (4) Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.

- Lý Thông tìm cách đuổi Thạch Sanh đi để cướp công của Thạch Sanh
Hành động nói
Lời nói
Mục đích
Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
Bài tập tình huống
A hỏi B:
- Mấy giờ rồi ?

B có thể ứng xử như sau:
(1) B im lặng không trả lời.
(2) B nói: Xin lỗi, tôi không biết.
(3) B nói: 3 giờ rồi.
Bài tập tình huống
A hỏi B:
- Mấy giờ rồi ?
B có thể ứng xử như sau:

Câu trả lời của B thỏa mãn được việc cung cấp thông tin cần thiết cho A.

(1) B im lặng không trả lời.
B có cộng tác nhưng B không nắm được nội dung thông tin để trả lời theo nội dung đòi hỏi của A.
B không cộng tác với A. Có thể B đang mải theo đuổi chuyện riêng của mình và không nghe thấy lời A hỏi. Hoặc có thể B nghe thấy lời A nhưng không muốn trả lời.

(2) B nói: Xin lỗi, tôi không biết.

(3) B nói: 3 giờ rồi.
=> Hành động nói => Hỏi
=> Chú ý: Khi thực hiện hành động nói có thể đạt được mục đích nói mà cũng có thể không.
Vậy theo em hành động nói có thể đạt được hiệu quả giao tiếp hay không lệ thuộc vào điều gì?
Lệ thuộc vào người nghe có chịu cộng tác với người nói hay không.
Vốn hiểu biết và khả năng suy đoán của người nghe có đủ để tiếp nhận lời nói của người nói hay không?
hứa hẹn
câu 3
điều khiển
câu 2
bộc lộ cảm xúc
câu 1
Mục đích
Hành động nói
LỜI CÁ VÀNG
(1)Ông lão ơi!
(2)Ông sinh phúc thả tôi trở về biển khơi.
(3)Tôi sẽ xin đền ơn ông, ông muốn gì cũng được.
ÔNG LÃO ĐÁNH CÁ VÀ CON CÁ VÀNG
(1)Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu.
(2)Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết.
(3)Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy.
trốn đi ngay đi.
(4)Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Đuổi Thạch Sanh đi để mình hưởng lợi
Xác định mục đích của hành động nói:
Lời của Lý Thông
Mục đích
- Trình bày
- Điều khiển (đe doạ )
- Điều khiển
- Hứa hẹn

Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị Thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói dãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc.
[…] Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ nó giục phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
- U nhất định bán con đấy ư ? U không cho con ở nhà nữa ư ? Khốn nạn thân con thế này ! Trời ơi !...
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
Bài tập: Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động.
Đoạn văn:
Bộc lộ cảm xúc
(4)Khốn nạn thân con thế này ! Trời ơi !...
Hỏi, bộc lộ cảm xúc
(3) U nhất định bán con đấy ư ? U không cho con ở nhà nữa ư?
Trình bày ( báo tin )
(2) Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Hỏi, bộc lộ cảm xúc
(1) Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
MỤC ĐÍCH
HÀNH ĐỘNG NÓI
- Đoạn trích 1: Trình bày, đe dọa, điều khiển, hứa hẹn.
- Đoạn trích 2: Hỏi, báo tin, bộc lộ cảm xúc.
- Hôm qua đi chợ em gặp bác Hai.
Kể (Câu trần thuật).
Cô ấy có khuôn mặt dễ nhìn, làn da trắng hồng nom rất phúc hậu.
Tả ( Câu trần thuật).
Tôi nghĩ thế nào anh ấy cũng đến.
Dự đoán ( câu trần thuật).
Tôi nghĩ là chúng ta nên hoãn buổi họp lại.
Nêu ý kiến ( câu cầu khiến).
Tôi quyết học thật giỏi rồi các bạn xem!
=> Thách thức ( Câu cảm thán)
MỘT SỐ KIỂU HÀNH ĐỘNG NÓI THƯỜNG GẶP:
Hành động bộc lộ cảm xúc
Hành động hứa hẹn
Hành động điều khiển
Hành động trình bày
Hành động hỏi
MỤC ĐÍCH
HÀNH ĐỘNG NÓI
hỏi,rủ rê.
báo tin, nêu ý kiến, tả, kể…
yêu cầu,đe dọa,thách thức…
hứa hẹn.
bộc lộ cảm xúc.
A- Chủ nhật đến nhà mình chơi nhé?
C- Thôi, cậu cố gắng đi, tụi mình chờ đấy!
B- Mình còn xem có bận gì không đã
B- Thôi được, mình hứa là mình sẽ đến.
trình bày
(B nói, A,C nghe)
hỏi (rủ rê…)
(A nói, B,C nghe)
hứa hẹn)
Điều khiển
(đề nghị, (C nói, A,B nghe)
1
2
3
4
(B nói, A,C nghe)
Câu cầu khiến thường dùng để thực hiện hành động điều khiển.
Câu cảm thán thường dùng để thực hiện hành động bộc lộ cảm xúc.
Câu nghi vấn thường dùng để thực hiện hành động hỏi.
Câu trần thuật thường dùng để thực hiện hành động trình bày.
Thảo luận nhóm 1 phút?
Theo em tương ứng với mỗi kiểu câu đã học người ta thường dùng để thực hiện hành động nói gì?
Yêu cầu
- Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? - Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài Hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung?
III- Luyện tập: Bài 1 (trang 63)
III- Luyện tập: Bài 1 (trang 63)
“Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh ngang ngoài đường, uốn lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình,đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ,thác mệnh Hốt Tất Liệt mà đòi ngọc lụa,để thỏa lòng tham không cùng,giả hiệu Vân Nam Vương mà thu bạc vàng ,để vét của kho có hạn.”
“Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo,không có ăn thì ta cho cơm;quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy ta cho thuyền, đi bộ ta cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết,lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười.”
khích lệ lòng căm thù giặc…
“Huấn luyện quân sĩ, tập dượt cung tên khiến cho người người giỏi như Bàng Mông,nhà nhà đều là Hậu Nghệ;có thể bêu được đầu Hốt Tất Liệt ở cửa khuyết,làm rữa thịt Vân Nam Vương ở Cảo Nhai.”
khích lệ lòng trung quân ái quốc…
khích lệ tinh thần học tập,rèn luyện…
Khích lệ tinh thần học tập “Binh thư yếu lược”… và lòng yêu nước của các tướng sĩ.
MỤC ĐÍCH CỦA HÀNH ĐỘNG NÓI
trình bày (kể)
trình bày (tả)
điều khiển
2. Bài tập 2/ 63
Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong đoạn trích sau:
a. Tiếng chó sủa vang các xóm.
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:
Bác trai đã khá rồi chứ ?
Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy !
Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.
( Ngô Tất Tố - Tắt đèn )
(1) Bác trai đã khá rồi chứ ?
(2) Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
(3) Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn.
(4) Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.

(5) Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
- (6) Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy !
=> Hỏi
=> trình bày
=> Điều khiển ( khuyên bảo )
=> Trình bày ( dự đoán tình hình )
=> Trình bày.
=> Điều khiển ( thúc giục, khuyên bảo )
3. Bài tập 3/64
Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ “hứa”. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy?
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.
Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh – (1)Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? (2) Anh hứa đi.
(3)Anh xin hứa.
Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe.
(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)
(1) Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau.=> Điều khiển (ra lệnh)

(2) Anh hứa đi.=> Điều khiển (ra lệnh)

(3)Anh xin hứa.=> Hứa hẹn.
3. Bài tập 3/64
Hướng dẫn học bài

- Học bài nắm chắc khái niệm hành động nói, các kiểu hành động nói thường gặp.
- Phân biệt hành động nói và từ ngữ chỉ hành động
- Viết một đoạn hội thoại từ 5 – 6 câu với chủ đề tự chọn có sử dụng hành động nói sao cho phù hợp với tình huống giao tiếp ?