Bài 23. Hành động nói

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ VỀ DỰ GIỜ THĂM LỚP
GIÁO SINH THỰC TẬP:ĐÀO THU THẢO
TRƯỜNG THCS NGỌC THANH
Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi : Nêu đặc điểm hình thức, chức năng
của câu phủ định? Cho ví dụ?
- Câu phủ định là câu có những từ ngữ phủ định: không,chẳng, không phải(là), chẳng phải(là),đâu có,phải(là),đâu(có)...
- Câu phủ định dùng để:
+ Thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó (câu phủ định miêu tả).
VD: Nam không đi học.
+ Phản bác một ý kiến, một nhận định (câu phủ định bác bỏ).
VD: Không phải! Nam đi học.
TIẾT 95:HÀNH ĐỘNG NÓI
I. Hành động nói là gì?
1.Ví dụ/SGK/62
Đọc đoạn trích sau:
Mẹ con Lý Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lý Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lý Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)
- Lý Thông tìm cách đuổi Thạch Sanh đi để cướp công của Thạch Sanh
(1) Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. (2) Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. (3) Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. (4) Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Đoạn trích :
Mẹ con Lý Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lý Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lý Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)
Đoạn trích :
Mẹ con Lý Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lý Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lý Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)
Có
(1) Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. (2) Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. (3) Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. (4) Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.

- Lý Thông tìm cách đuổi Thạch Sanh đi để cướp công của Thạch Sanh
Hành động nói
Lời nói
Mục đích
1. Ví dụ/SGK
-> Hành động nói
I. Hành động nói là gì?
Hành động nói là hành động thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
2.Kết luận
1.Ví dụ/SGK
I. Hành động nói là gì?
2. Kết luận:
II. Một số kiểu hành động nói thường gặp
1.Xét ví dụ 1/SGK:
(1)Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu.
(2)Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết.
(3)Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy.
trốn đi ngay đi.
(4)Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Đẩy Thạch Sanh đi để mình hưởng lợi
Xác định mục đích của hành động nói:
Trình bày(kể)
Điều khiển(đe doạ)
Điều khiển(cầu khiến)
Hứa hẹn
Lời của Lý Thông
Mục đích

Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị Thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói dãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc.
[…] Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ nó giục phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
- U nhất định bán con đấy ư ? U không cho con ở nhà nữa ư ? Khốn nạn thân con thế này ! Trời ơi !...
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
2.Ví dụ 2/SGK:
Đoạn văn:
Bộc lộ cảm xúc
Khốn nạn thân con thế này ! Trời ơi !...
Hỏi, bộc lộ cảm xúc
U không cho con ở nhà nữa ư?
Hỏi, bộc lộ cảm xúc
U nhất định bán con đấy ư ?
Trình bày ( báo tin )
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài .
Hỏi , bộc lộ cảm xúc
Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
MỤC ĐÍCH
HÀNH ĐỘNG NÓI
3.Ví dụ 3
Xác định các hành động nói và mục đích nói của mỗi hành động trong các VD sau :
HÀNH ĐỘNG NÓI
MỤC ĐÍCH
1.Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào
2.Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy để định chỗ ở
4.Nếu bạn nào giải được bài toán này thì đúng là giỏi
3.Năm nay chắc sẽ nắng và khô hạn nhiều
Trình bày (Miêu tả)
Trình bày (Nêu ý kiến)
Trình bày (Dự đoán)
Điều khiển (Thách thức)
I. Hành động nói là gì?
II. Một số kiểu hành động nói thường gặp.
* Kết luận:
Những kiểu hành động nói thường gặp là:
- Hỏi
- Trình bày (báo tin, kể, tả, nêu ý kiến,dự đoán…)
- Hứa hẹn ( bảo đảm, hứa ….)
- Điều khiển (cầu khiến, đe doạ, thách thức…)
- Bộc lộ cảm xúc ( cảm ơn, xin lỗi, than phiền…)
Bài tập tình huống:
A hỏi B:
-Mấy giờ rồi?
B có thể ứng xử như sau:
1-B im lặng không trả lời
2-B nói: xin lỗi,tôi không biết
3-B nói: 3 giờ rồi.
Vậy theo em hành động nói có thể đạt được hiệu quả giao tiếp hay không lệ thuộc vào điều gì?
Lệ thuộc vào người nghe có chịu cộng tác với người nói hay không.
Vốn hiểu biết và khả năng suy đoán của người nghe có đủ để tiếp nhận lời nói của người nói hay không?
=> Chú ý: Khi thực hiện hành động nói có thể đạt được mục đích nói mà cũng có thể không.
 trình bày
 câu trần thuật
- Thầy em hãy ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột!. (Tắt đèn)
 điều khiển
 câu cầu khiến
- Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân Quân điếu phạt trước lo trừ bạo.
(Nước Đại Việt ta)
 hỏi
 câu nghi vấn
- Lúc bấy giờ, dẫu các ngươi muốn vui vẻ phỏng có được không? (Hịch tướng sĩ)
 bộc lộ cảm xúc
 câu cảm thán
- Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi! (Nhớ rừng)
Kiểu hành động nói
Kiểu câu
Ví dụ
III-Luyện tập
Bài tập 2 Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong đoạn trích sau:
a. Tiếng chó sủa vang các xóm.
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:
Bác trai đã khá rồi chứ ?
Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy !
Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.
( Ngô Tất Tố - Tắt đèn )
(1) Bác trai đã khá rồi chứ ?
(2) Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
(3) Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn.
(4) Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.

(5) Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
(6) Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy !
=> Hỏi
=> Cảm ơn, trình bày
=> Cầu khiến ( khuyên bảo )
=> Trình bày ( dự đoán tình hình )
=> Trình bày.
=> Điều khiển ( thúc giục, khuyên bảo )
b.Lê Thận nâng gươm lên ngang đầu nói với Lê Lợi:
-Đây là trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn.Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công,cùng với thanh gươm thần này để báo đền Tổ Quốc!
(Sự tích Hồ Gươm)
Trình bày
Hứa hẹn
c. Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi,lão báo ngay:
-Cậu Vàng đi đời rồi,ông giáo ạ!
-Cụ bán rồi?
-Bán rồi!Họ vừa bắt xong.(...)
-Thế nó cho bắt à?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại.Những vết nhăn xô lại với nhau,ép cho nước mắt chảy ra.Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít.Lão hu hu khóc...
-Khốn nạn...Ông giáo ơi!...Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về,vẫy đuôi mừng.Tôi cho nó ăn cơm.Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà,ngay đăng sau nó,tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược lên
(Nam Cao-Lão Hạc)
Đáp án

Vi?t do?n van ng?n s? d?ng h�nh d?ng núi phự h?p d? trỡnh b�y nh?ng suy nghi, nh?n d?nh c?a cỏ nhõn mỡnh v? th?c tr?ng hi?n nay cú m?t s? b?n h?c sinh ham mờ trũ choi di?n t? quỏ m?c. Hóy giỳp cỏc b?n ?y chuyờn tõm h?c t?p hon
Cậu vừa đi du lịch về đấy à?
(Gật đầu.)
A. Có vui không?
B. (Lắc đầu.)
Bài tập
Em hãy cho biết đoạn văn trên có những hành động nói nào?
-> Có hành động hỏi và hành động gật đầu, lắc đầu ( xác nhận và bác bỏ).
=>Nhuư vậy hành động nói có thể diễn ra bằng lời nói tương ứng với các kiểu câu, cũng có thể bằng cử chỉ, điệu bộ, nhưung dạng điển hình của hành động nói vẫn là bằng lời nói.
Hành động nói
Khái niệm
Các kiểu hành động nói thuường gặp
Hỏi
Trình bày
Hứa hẹn
Điều khiển
Bộc lộ cảm xúc
Báo tin, kể, tả,
nêu ý kiến, dự đoán, .
Cầu khiến, đe doạ,
thách thức, .
Là hành động đưuợc thực hiện bằng lời nói
nhằm mục đích nhất định.
Hướng dẫn về nhà:
-Học thuộc ghi nhớ trong sách giáo khoa
-Chuẩn bị bài tiếp theo ‘NướcĐại Việt ta’
CẢM ƠN QUÝ THẦY CÔ
ĐÃ ĐẾN THAM DỰ