Bài 22. Tác dụng từ của dòng điện - Từ trường

Biên soạn : Đinh Hữu Trường
Đ/c : Trường cấp 2-3 Nguyễn Trãi, Cư M’gar, Đăklăk
ĐT : 0905-438-435
H.C.Ơ-xtét
Ơ-xtét (thứ nhất bên trái) làm TN tác dụng từ của D.Đ
năm 1820
Kiểm tra bài cũ
Làm bài tập 21.2 – 21.3 (trang 26, SBT)
Bài 21.2 : Có hai thanh thép luôn hút nhau bất kể đưa các đầu nào của chúng lại gần nhau. Có thể kết luận được rằng một trong hai thanh này không phải là nam châm không ?
Trả lời : Nếu 2 thanh thép luôn hút nhau bất kể đưa đầu nào của chúng lại gần nhau  1 thanh không phải là nam châm, vì nếu cả 2 là nam châm thì khi đổi đầu chúng sẽ đẩy nhau.
Bài 21.3: Nêu các cách khác nhau để xác định tên cực của một thanh nam châm khi màu sơn đánh dấu cực đã bị tróc hết.
Trả lời : Có thể thực hiện các cách sau :
+ Để thanh nam châm tự do  dựa vào hướng của thanh nam châm để xác định tên cực.
+ Dùng một thanh nam châm khác đã biết tên cực  dựa vào tương tác giữa 2 nam châm để xác định các từ cực của nam châm.
Kiểm tra bài cũ
Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG
Ở lớp 7 chúng ta đã biết, cuộn dây có dòng điện chạy qua có tác dụng từ. Phải chăng chỉ có dòng điện chạy qua cuộn dây mới có tác dụng từ. Nếu dòng điện chạy qua dây dẫn thẳng hay dây dẫn có hình dạng bất kì thì nó có tác dụng từ hay không ?
I. LỰC TỪ
1. Thí nghiệm
Bố trí thí nghiệm như mô phỏng dưới đây, sao cho khi công tắc K mở, dây dẫn AB song song với kim nam châm đang đứng yên.
C1: Đóng công tắc K. quan sát và cho biết có hiện tượng gì xảy ra với kim nam châm ? Lúc đã nằm cân bằng kim nam châm còn song song với dây dẫn nữa không ?
Trả lời : Khi cho “I” chạy qua dây, kim NC bị lệch đi. Khi ngắt “I” nam châm trở lại vị trí cũ.
Nam
Bắc
Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG
Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG
I. LỰC TỪ
1. Thí nghiệm
2. Kết luận:
Dòng điện chạy qua dây dẫn thẳng hay dây dẫn có hình dạng bất kì đều gây ra tác dụng lực (gọi là lực từ) lên kim nam châm đặt gần nó. Ta nói rằng dòng điện có tác dụng từ.
Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG
I. LỰC TỪ
II. TỪ TRƯỜNG:
1. Thí nghiệm:
Một kim nam châm (gọi là nam châm thử) được đặt tự do trên trục thẳng đứng, đang chỉ hướng Nam – Bắc. Đưa nó đến các vị trí khác nhau xung quanh dây dẫn có dòng điện hoặc xung quanh thanh nam châm.
C2: Có hiện tượng gì xẩy ra với kim nam châm ?
Kim nam châm lệch khỏi hướng Nam - Bắc
Nam
Bắc
Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG
I. LỰC TỪ
II. TỪ TRƯỜNG:
1. Thí nghiệm:
2. Kết luận:
Không gian xung quanh nam châm, xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó. Ta nói trong không gian đó có từ trường.
Tại mỗi vị trí nhất định trong từ trường của nam châm hoặc của dòng điện. Kim nam châm đều chỉ một hướng nhất định.

Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG
I. LỰC TỪ
II. TỪ TRƯỜNG:
1. Thí nghiệm:
2. Kết luận:
3. Cách nhận biết từ trường
Người ta không nhận biết được trực tiếp từ trường bằng giác quan mà phải bằng các dụng cụ riêng, ví dụ như dùng kim nam châm.
a/ Từ các thí nghiệm đã làm ở trên, hãy rút ra cách dùng kim nam châm để phát hiện ra từ trường.
b/ Kết luận: Nơi nào trong không gian có lực từ tác dụng lên kim nam châm thì nơi đó có từ trường.
Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG
I. LỰC TỪ
II. TỪ TRƯỜNG:
III. VẬN DỤNG:
C4: Nếu có một kim nam châm thì em làm thế nào để phát hiện ra trong dây dẫn AB có dòng điện hay không ?
Trả lời : Đặt kim nam châm lại gần dây dẫn AB. Nếu kim lệch khỏi hướng Nam – Bắc thì dây dẫn AB có dòng điện chạy qua và ngược lại.
C5: Thí nghiệm nào đã làm với nam châm chứng tỏ rằng xung quanh Trái Đất có từ trường ?
Trả lời : TN đặt kim nam châm ở trạng thái tự do, khi đã đứng yên, kim nam châm luôn chỉ hướng Nam - Bắc.
Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG
I. LỰC TỪ
II. TỪ TRƯỜNG:
III. VẬN DỤNG:
C6: Tại một điểm trên bàn làm việc, người ta thử đi thử lại vẫn thấy kim nam châm luôn nằm dọc theo một hướng xác định, không trùng với hướng Nam – Bắc. Từ đó có thể rút ra kết luận gì về không gian xung quanh kim nam châm ?
Trả lời : Không gian xung quanh kim nam châm có từ trường.
* Không gian xung quanh nam châm, xung quanh dòng điện tồn tại một từ trường. Nam châm hoặc dòng điện đều có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt gần nó.
GHI NHỚ
* Người ta dùng kim nam châm (gọi là nam châm thử) để nhận biết từ trường.
Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG
I. LỰC TỪ
II. TỪ TRƯỜNG:
III. VẬN DỤNG:
BÀI TẬP
Bài 1: Vì sao ở mọi nơi trên mặt đất kim nam châm đều định hướng theo một phương xác định, đó là phương nào ?
Vì Trái Đất có từ trường nên kim nam châm đặt ở bất kì nơi nào trên Trái Đất (trừ hai đầu cực), cực Bắc của nó cũng luôn hướng về phía cực Bắc của Trái Đất và cực Nam của nó hướng về phía cực Nam Trái Đất (phương Bắc –Nam).
Các em hãy đọc thông tin sau đây :
Xét về phương diện từ, Trái Đất là một nam châm khổng lồ. Cực từ Nam của Trái Đất ở gần cực Bắc địa lí và cực từ Bắc của Trái Đất ở gần cực Nam địa lí. Chính vì vậy, kim nam châm dù ở nơi nào trên mặt đất cũng định hướng gần theo phương Bắc - Nam địa lí.
BÀI TẬP:
Bài 2: Trong một phòng kín không có ánh sáng mặt trời, được thắp sáng bằng đèn và có một kim nam châm. Liệu có thể biết được phương hướng bằng kim nam châm đó không ?
Có thể không xác định được phương hướng bằng kim nam châm. Nếu xung quanh có những thiết bị gây từ trường mạnh thì kim nam châm bị ảnh hưởng của từ trường ấy và nó không còn chỉ hướng Bắc – Nam nữa.
BÀI TẬP:
Bài 3: Có một số pin để lâu ngày và một đoạn dây dẫn. Nếu không có bóng đèn pin để thử, hãy nêu một phương án đơn giản dùng kim nam châm để kiểm tra pin có còn điện hay không ?
Nối dây dẫn với hai cực của pin, sau đó đưa kim nam châm đặt tự do trên trục nhọn lại gần, chờ cho kim nam châm cân bằng, nếu kim nam châm bị lệch khỏi hướng Bắc – Nam ban đầu thì trong dây dẫn có dòng điện, hay pin còn sử dụng được (Pin còn điện).
Bài 4: Nếu một thanh nam châm bị gãy làm hai thì mỗi nửa sẽ có mấy cực ?
Mỗi nửa vẫn có hai cực và trở thành hai nam châm riêng biệt.
Chuẩn bị ở nhà
Làm tất cả các bài tập bài 22 (SBT).
Đọc mục “ Có thể em chưa biết ”
Mỗi nhóm chuẩn bị một thìa cà fê hạt mạt sắt.
Chân thành cảm ơn sự theo dõi của thầy - cô, tinh thần tập trung trong học tập của các em !