Bài 22. Tác dụng từ của dòng điện - Từ trường

HS2: Nêu các đặc điểm của nam châm? sự tưng tác giữa hai nam châm?
Trả lời :Nam châm có đặc tính hút sắt thép, Bình thường kim (hoặc thanh) nam châm luôn chỉ hướng Nam - Bắc. Một cực của nam châm ( gọi là từ cực) luôn chỉ hướng Bắc (gọi là cực Bắc), còn cực kia luôn chỉ hướng Nam ( được gọi là cực Nam)
Khi đưa từ cực của hai nam châm lại gần nhau thì chúng hút nhau nếu các cực khác tên, đẩy nhau nếu các cực cùng tên .
KiÓm tra bµi Cò
HS 1: vẽ 1 thanh nam châm thẳng chỉ rõ các từ cực của thanh nam châm đó?
Điều gì xảy ra khi cho dòng điện chạy qua cuộn dây?
Cuộn dây có dòng điện chạy qua có tác dụng từ
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm
C1 : Đóng công tắc K. Quan sát và cho biết :
+ Hiện tượng xảy ra với kim nam châm.
+ Khi nằm cân bằng, kim nam châm còn song song với dây dẫn nữa không.

Dòng điện chạy qua dây dẫn thẳng hay một dây dẫn có hình dạng bất kỳ đều gây ra tác dụng lực ( gọi là lực từ) lên kim nam châm đặt gần nó. ta nói dòng điện có tác dụng từ.
2. Kết luận.
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm

Dòng điện chạy qua dây dẫn thẳng hay một dây dẫn có hình dạng bất kỳ đều gây ra tác dụng lực ( gọi là lực từ) lên kim nam châm đặt gần nó. ta nói dòng điện có tác dụng từ.
2. Kết luận.
Một kim nam châm (gọi là nam châm tử) được đặt tự do trên một trục thẳng đứng, đang chỉ hướng Nam - Bắc, Đưa nó đến các vị trí khác nhau xung quanh dây dẫn có dòng điện hoặc xung quanh thanh nam châm .
C2. Có hiện tượng gì xẩy ra với kim nam châm.
C3. ở mỗi vị trí, sau khi kim nam châm đã đứng yên, xoay cho nó lệch khỏi hướng vừa xác định, buông tay . Nhận xét hướng của kim nam châm, sau khi đã trở lại vị trí cân bằng
II. Từ trường
1. Thí nghiệm
Không gian xung quanh nam châm và xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó.
2. Kết luận
3. Cách nhận biết từ trường
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm

Dòng điện chạy qua dây dẫn thẳng hay một dây dẫn có hình dạng bất kỳ đều gây ra tác dụng lực ( gọi là lực từ) lên kim nam châm đặt gần nó. ta nói dòng điện có tác dụng từ.
2. Kết luận.
II. Từ trường
1. Thí nghiệm
Không gian xung quanh nam châm và xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó.
2. Kết luận
3. Cách nhận biết từ trường
a/ Dùng nam châm thử để phát hiện ra từ trường
b/ Nơi nào trong không gia có lực từ tác dụng lên kim nam châm thỡ noi dú cú từ trường
III. V?n d?ng
C4. Nếu có một kim nam châm thì em làm thế nào để phát hiện ra trong dây dẫn AB có dòng điện hay khồng?
Đặt kim nam châm lại gần dây dẫn AB. Nếu kim nam châm lệch khỏi hướng Nam Bắc thì dây dẫn AB có dòng điện chạy qua và ngược lại.
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận.
Dòng điện chạy qua dây dẫn thẳng hay dây dẫn có hình dạng bất kỳ đều gây ra tác dụng lực( gọi là lực từ ) lên kim nam châm đặt gần nó. Ta nói dòng điện có tác dụng từ.
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm.
Nếu có một kim nam châm thì em làm thế nào để phát hiện ra trong dây dẫn AB có dòng điện hay khồng?
Đặt kim nam châm lại gần dây dẫn AB. Nếu kim nam châm lệch khỏi hướng Nam Bắc thì dây dẫn AB có dòng điện chạy qua và ngược lại.
Đáp án
2. Kết luận.
Dòng điện có tác dụng từ.
C4
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận.
Dòng điện có tác dụng từ.
II. Từ trường.
1. Thí nghiệm.
Đưa kim nam châm đến các vị trí khác nhau xung quanh dây dẫn có dòng điện hoặc xung quanh thanh nam châm
C2 : Quan sát hiện tượng xảy ra với kim nam châm.
C3 : ở mỗi vị trí sau khi nam châm đã đứng yên xoay cho nó lệch khỏi hướng vừa xác định, buông tay .
Nhận xét hướng của kim nam châm sau khi đã trở lại vị trí cân bằng.
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận.
Dòng điện có tác dụng từ.
II. Từ trường.
1. Thí nghiệm.
Không gian xung quanh nam châm và xung quanh dòng điện có gì đặc biệt?
2. Kết luận.
Ta nói trong không gian đó có từ trường.
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận.
Dòng điện có tác dụng từ.
II. Từ trường.
1. Thí nghiệm.
-Không gian xung quanh nam châm và xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó. Ta nói trong không gian đó có
từ trường.
2. Kết luận.
Tại mỗi vị trí nhất định trong từ trường của thanh nam châm hoặc của dòng điện, em có nhận xét gì về hướng của kim nam châm?
-Tại mỗi vị trí nhất định trong từ trường của thanh nam châm hoặc của dòng điện, kim nam châm đều chỉ một hướng xác định.
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận.
Dòng điện có tác dụng từ.
II. Từ trường.
1. Thí nghiệm.
-Không gian xung quanh nam châm và xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó.
2. Kết luận.
Trong không gian đó có từ trường.
-Tại mỗi vị trí nhất định trong từ trường của thanh nam châm hoặc của dòng điện, kim nam châm đều chỉ một hướng xác định.
Bài tập 1: ở đâu không tồn tại từ trường nào ngoài từ trường của trái đất
a) Xung quanh nam châm.
b) Xung quanh điện tích chuyển động.
c) Xung quanh điện tích đứng yên.
d) Xung quanh ống dây có dòng điện đi qua.
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận.
Dòng điện có tác dụng từ.
II. Từ trường.
1. Thí nghiệm.
-Không gian xung quanh nam châm và xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó.
2. Kết luận.
Trong không gian đó có từ trường.
-Tại mỗi vị trí nhất định trong từ trường của thanh nam châm hoặc của dòng điện, kim nam châm đều chỉ một hướng xác định.
Bài tập 2: Đặt hai dây dẫn song song với nhau nếu cho dòng điện qua hai dây dẫn đó thì hai dây dẫn trên còn song song nữa không ? Tại sao?
Đáp án
Dòng điện chạy qua dây dẫn thứ nhất sinh ra từ trường tác dụng lên dây dẫn thứ hai. Dòng điện chạy qua dây dẫn thứ hai sinh ra từ trường tác dụng lên dây dẫn thứ nhất. Do đó hai dây dẫn không còn song song nữa

HS2: Nêu các đặc điểm của nam châm? sự tưng tác giữa hai nam châm?
Trả lời :Nam châm có đặc tính hút sắt thép, Bình thường kim (hoặc thanh) nam châm luôn chỉ hướng Nam - Bắc. Một cực của nam châm ( gọi là từ cực) luôn chỉ hướng Bắc (gọi là cực Bắc), còn cực kia luôn chỉ hướng Nam ( được gọi là cực Nam)
Khi đưa từ cực của hai nam châm lại gần nhau thì chúng hút nhau nếu các cực khác tên, đẩy nhau nếu các cực cùng tên .
KiÓm tra bµi Cò
HS 1: vẽ 1 thanh nam châm thẳng chỉ rõ các từ cực của thanh nam châm đó?
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận.
Dòng điện có tác dụng từ.
II. Từ trường.
1. Thí nghiệm.
-Không gian xung quanh nam châm và xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó.
2. Kết luận.
Trong không gian đó có từ trường.
-Tại mỗi vị trí nhất định trong từ trường của thanh nam châm hoặc của dòng điện, kim nam châm đều chỉ một hướng xác định.
3. Cách nhận biết từ trường
Từ các thí nghiệm đã làm ở trên, hãy rút ra cách dùng kim nam châm để phát hiện ra từ trường?
Nơi nào trong không gian có lực từ tác dụng lên kim nam châm thì nơi đó có từ trường.
Người ta dùng dụng cụ nào để nhận biết từ trường?
Dùng nam châm thử để nhận biết từ trường.
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận.
Dòng điện có tác dụng từ.
II. Từ trường.
1. Thí nghiệm.
-Không gian xung quanh nam châm và xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó.
2. Kết luận.
Trong không gian đó có từ trường.
-Tại mỗi vị trí nhất định trong từ trường của thanh nam châm hoặc của dòng điện, kim nam châm đều chỉ một hướng xác định.
3. Cách nhận biết từ trường
Nơi nào trong không gian có lực từ tác dụng lên kim nam châm thì nơi đó có từ trường.
Dùng nam châm thử để nhận biết từ trường.
Bài tập 3.
Ta nói rằng tại một điểm A trong không gian có từ trường khi:
Một vật nhẹ để gần A bị hút về phía A.
Một thanh đồng để gần A bị đẩy ra xa A
Một kim nam châm đặt tại A bị quay lệch khỏi hướng Nam-Bắc.
Một kim nam châm đặt tai A bị nóng lên.
Bài 22:
tác dụng từ của dòng điện-từ trường
I. Lực từ.
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận : Dòng địên có tác dụng từ.
II. Từ trường.
1. Thí nghiệm.
2. Kết luận : Không gian xung quanh nam châm , xung quanh dòng điện tồn tại một từ trường .
3. Cách nhận biết từ trường : Dùng nam châm thử .
IiI. Vận dụng.
C5
Thí nghiệm nào đã làm với nam châm chứng tỏ rằng xung quanh Trái Đất có từ trường.
C4
Đáp án
Đặt kim nam châm ở trạng thái tự do, khi đã đứng yên, kim nam châm luôn chỉ hướng Nam- Bắc. Chứng tỏ xung quanh Trái Đất có từ trường.
C6
Tại một điểm trên bàn làm việc, người ta thử đi thử lại vẫn thấy kim nam châm luôn nằm dọc theo một hướng xác định, không trùng với hướng Nam - Bắc. Từ đó có thể rút ra kết luận gì về không gian xung quanh kim nam châm.
Đáp án
Không gian xung quanh kim nam châm có từ trường.
Các kiến thức cần ghi nhớ
Không gian xung quanh nam châm, xung quanh dòng điện tồn tại một từ trường. Nam châm hoặc dòng điện đều có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt gần nó.
Người ta dùng kim nam châm ( gọi là nam châm thử ) để nhận biết từ trường
Bài tập 4.
Hãy ghép nội dung của mỗi thành phần a, b, c, d với một thành phần 1, 2, 3, 4 để được câu đúng:
a) Người ta dùng kim nam châm để
3) Nhận biết từ trường.
b) Đặt kim nam châm gần dòng điện.
2) Kim nam châm sẽ bị lực từ tác dụng.
c) Hai dòng điện đặt gần nhau.
1) Chúng sẽ tương tác nhau.
d) Xung quanh nam châm và dòng điện
luôn luôn có.
4) Từ trường.
Bài tập 5.
Có một số Pin để lâu ngày và một đoạn dây dẫn. Nếu không có bóng đèn pin để thử, có cách nào để kiểm tra được Pin còn điện hay không khi chỉ có một kim nam châm?
Đáp án
Mắc 2 đầu dây dẫn vào hai cực của Pin .Đưa kim nam châm lại gần dây dẫn. Nếu kim nam châm lệch khỏi hướng Nam-Bắc thì Pin còn điện.
Thí nghiệm trên hình 22.1 được gọi là thí nghiệm Ơ-xtét do nhà vật lý học người Đan Mạch H .C.Ơ-xtét ( HansChristian Oersted, 1777-1851), tiến hành năm 1820. Phát kiến của Ơ-xtétvề sự liên hệ giữa điện và từ (mà hàng ngàn năm về trước con người vẫn coi là hai hiện tượng tách biệt, không có liên hệ gì với nhau ) mở đầu cho bước phát triển mới của điện từ học thế kỷ XIX và XX. Thí nghiệm về tác dụng từ của dòng điện của Ơ-xtét là cơ sở cho sự ra đời của động cơ điện.
Có thể em chưa biết
Hướng dẫn học bài ở nhà:
Học thuộc phần ghi nhớ.
Làm các bài tập từ 22.1 đến 22.5 SBT.