Bài 22. Con cò

Con cò
Chế Lan Viên
I, Tìm hiểu về tác giả, tác phẩm
Chế Lan Viên (1920-1989) là nhà thơ xuất sắc của
nền thơ ca hiện đại Việt Nam, có những đóng góp
quan trọng cho thơ ca dân tộc ở thế kỉ XX. Thơ
Chế Lan Viên có phong cách nghệ thuật rõ nét và
độc đáo. Đó là phong cách suy tưởng triết lí, đậm
chất trí tuệ và tính hiện đại.
Chế Lan Viên có nhiều sáng tạo trong nghệ thuật xây dựng
hình ảnh thơ. Hình ảnh thơ của ông phong phú, đa dạng
kết hợp giữa thực và ảo, thường được sáng tạo bằng sức
mạnh của liên tưởng, tưởng tượng, nhiều bất ngờ kì thú.
Nhưng cũng do những đặc điểm này mà thơ Chế Lan Viên
không dễ đi vào lòng công chúng đông đảo.
Con cò là bài thơ thể hiện khá rõ một số nét của phong cách
nghệ thuật Chế Lan Viên. Bài thơ khai thác và phát triển hình
ảnh con cò trong những câu hát ru rất quen thuộc, để ngợi ca
tình mẹ và ý nghĩa của lời ru đối với cuộc đời mỗi người. Hát
ru vốn rất quen thuộc và tự nhiên với các bà mẹ trong mỗi gia
đình, là nguồn sữa tinh thần nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ.
II, Đọc hiểu văn bản
Bố cục
Đoạn 1: Hình ảnh con cò qua những lời ru bắt
đầu đến với tuổi thơ.
Đoạn 2: Hình ảnh con cò đi vào tiềm thức của
tuổi thơ, trở nên gần gũi và sẽ theo cùng con
người trên mọi chặng đường đời.
Đoạn 3: Từ hình ảnh con cò, duy ngẫm và triết lí
Về ý nghĩa của lời ru và lòng mẹ đối với cuộc
đời mỗi người.
1. ý nghĩa biểu tượng của hình tượng con cò
Đoạn 1:
Hình ảnh con cò được gợi ra trực tiếp từ những câu ca dao dùng làm lời hát ru. Có khi đó là sự gợi tả không gian và khung cảnh quen thuộc của cuộc sống thời xưa; có khi lại là sự tượng trưng cho hình ảnh người phụ nữ Việt Nam nhọc nhằn vất vả, lặn lội kiếm sống. Ca dao và rất nhiều những bài thơ Việt từ xưa đến nay luôn đầy những hình ảnh về con cò, đoạn thơ ngắn mà hình ảnh dồn nén thật nhiều.
Qua những lời ru của mẹ, hình ảnh con cò đã đến với tâm hồn tuổi thơ một cách vô thức. Những âm điệu ngọt ngào, dị dàng của những lời ru đã đưa cả điệu hồn dân tộc truyền vào trong thế giới vô thức của trẻ thơ. Tất cả tình yêu thương của người mẹ cũng hòa theo nhịp hát ru ấy, thể hiện sự âu yếm che chở của người mẹ hiền. Đoạn thơ khép lại bằng hình ảnh thanh bình của cuộc sống " Ngủ yên!.chẳng phân vân."
Đoạn 2
Lúc này, cánh cò trong lời ru đã đi vào tiềm thức của tuổi thơ, trở nên gần gũi thân thiết và sẽ theo cùng con người đến suốt cuộc đời.Hình ảnh con cò được xây dựng bằng sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú của nhà thơ, như được bay ra từ những câu ca dao để sống trong tâm hồn con người, theo cùng và nâng đỡ tâm hồn con người trong mỗi chặng đường, từ thưở nằm nôi, khi tới trường cho đến khi trưởng thành. Đó cũng chính là hình ảnh người mẹ dìu dắt, dịu dàng, luôn dõi theo bước ta đi.
Đến đây, hình ảnh con cò càng được nhấn mạnh ở ý nghĩa biểu tượng cho tấm lòng người mẹ lúc nào cũng bên con đến suốt cuộc đời.
Dù ở gần con
Dù ở xa con
Lên rừng xuống bể
Cò sẽ tìm con
Cò mãi yêu con.
Đoạn 3
Từ sự thấu hiểu tấm lòng người mẹ, nhà thơ đã khái quát một quy luật tình cảm có ý nghĩa bền vững, rộng lớn và sâu sắc:
Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con
Phần cuối bài thơ trở lại với âm hưởng lời ru và đúc kết ý nghĩa phong phú của hình tượng con cò trong những lời ru ấy:
Một con cò thôi
Con cò mẹ hát.
2. Nghệ thuật của bài thơ
Về thể thơ:
Thể thơ tự do cho tác giả khả năng thể hiện tình điệu,
cảm xúc một cách linh hoạt, dễ dàng biến đổi.
Các đoạn thường được bắt đầu từ những câu thơ ngắn,
có cấu trúc giống nhau, nhiều chỗ lặp lại hoàn toàn gợi
âm điệu lời ru. Vần cũng là yếu tố được tận dụng để tạo
âm hưởng lời ru.
Giọng của bài thơ còn có giọng suy ngẫm, có cả triết lí.
Nó khiến ta không bị cuốn hẳn vào điệu ru êm ái, đều
đặn mà hướng vào sự suy ngẫm, phát hiện.
Về nghệ thuật sáng tạo hình ảnh
Hình ảnh con cò trong ca dao là nơi xuất phát,
là điểm tựa cho những liên tưởng, tưởng tượng
sáng tạo mở rộng của tác giả. Những hình ảnh
biểu tượng trong bài thơ không phải chỗ nào
cũng rành mạch, rõ ràng nhưng vì được gắn với
hình ảnh ca dao nên hình ảnh biểu tượng trong
bài thơ rất gần gũi, quen thuộc mà vẫn có khả
năng hàm chữa những ý nghĩa mới và có giá trị
biểu cảm.
Sưu tầm những câu ca dao, bài thơ có hình ảnh con cò và nhận xét về ý nghĩa biểu tượng thơ ấy.
Luyện tập