Bài 22. Chiếu dời đô (Thiên đô chiếu)

Trường THCS Hùng Vương - Eakar
GIÁO ÁN DỰ THI
Môn : Ngữ văn 8
Tiết 90
Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
KIỂM TRA BÀI CŨ
Đọc thuộc lòng bài thơ
"Ngắm trăng" của Hồ Chí Minh
và cho biết nội dung chủ đạo của văn bản.

"Ngắm trăng" là bài thơ
tứ tuyệt giản dị mà hàm súc,
cho thấy tình yêu thiên nhiên
tha thiết, say mê và phong thái
ung dung lạc quan
của Bác
Em hãy nêu một số nét chính về tác giả Lí Công Uẩn?
- Lí Công Uẩn (974-1028) tức Lí Thái Tổ, người châu Cổ Pháp, lộ Bắc Giang
(nay là xã Đình Bảng, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh).
- Ông là người thông minh, nhân ái, là vị vua lập nên triều nhà Lí (1009 - 1225).
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
- Chiếu là thể loại văn cổ do vua chúa viết dùng để ban bố mệnh lệnh, thường thể hiện tư tưởng chính trị lớn lao có ảnh hưởng đến vận mệnh triều đại, đất nước.
- Chiếu có thể viết bằng văn vần,văn biền ngẫu hoặc văn xuôi.

Dựa vào chú thích, em hãy cho biết đôi nét về thể loại chiếu?
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn

Năm 1010, ngay sau khi lên ngôi, Lí Công Uẩn đã viết bài
Chiếu dời đô để bày tỏ quyết định dời đô từ Hoa Lư
(nay thuộctỉnh Ninh Bình) về thành Đại La
(tức Hà Nội ngày nay)
Chiếu dời đô ra đời
vào hoàn cảnh nào?
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn


Xưa nhà Thương đến vua Bàn Canh năm lần dời đô; nhà Chu đến vua Thành Vương cũng ba lần dời đô. Phải đâu các vua thời Tam đại theo ý riêng mình mà tự tiện chuyển dời? Chỉ vì muốn đóng đô ở nơi trung tâm, mưu toan nghiệp lớn, tính kế muôn đời cho con cháu; trên vâng mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu thấy thuận tiện thì thay đổi. Cho nên vận nước lâu dài, phong tục phồn thịnh. Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng mình, khinh thường mệnh trời, không noi theo dấu cũ của Thương, Chu, cứ đóng yên đô thành ở nơi đây, khiến cho triều đại không được lâu bền, số vận ngắn ngủi, trăm họ phải hao tốn, muôn vật không được thích nghi. Trẫm rất đau xót về việc đó, không thể không dời đổi.

Văn bản: Chiếu dời đô
Lí Công Uẩn

Huèng g× thµnh §¹i La, kinh ®« cò cña Cao V­¬ng: ë vµo n¬i trung t©m trêi ®Êt; ®­îc c¸i thÕ rång cuén hæ ngåi; ®· ®óng ng«i nam b¾c ®«ng t©y; l¹i tiÖn h­íng nh×n s«ng dùa nói; ®Þa thÕ réng mµ b»ng; ®Êt ®ai cao mµ tho¸ng. D©n c­ khái chÞu c¶nh khèn khæ ngËp lôt; mu«n vËt còng rÊt mùc phong phó tèt t­¬i. Xem kh¾p ®Êt ViÖt ta, chØ n¬i nµy lµ th¾ng ®Þa. ThËt lµ chèn tô héi träng yÕu cña bèn ph­¬ng ®Êt n­íc; còng lµ n¬i kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ v­¬ng mu«n ®êi.
TrÉm muèn dùa vµo sù thuËn lîi cña ®Êt Êy ®Ó ®Þnh chç ë. C¸c khanh nghÜ thÕ nµo?
Văn bản: Chiếu dời đô
Lí Công Uẩn

Chiếu dời đô
X­a nhµ Th­¬ng ®Õn vua Bµn Canh n¨m lÇn dêi ®«; nhµ Chu ®Õn vua Thµnh V­¬ng còng ba lÇn dêi ®«. Ph¶i ®©u c¸c vua thêi Tam ®¹i theo ý riªng m×nh mµ tù tiÖn chuyÓn dêi? ChØ vì muèn ®ãng ®« ë n¬i trung t©m, m­u toan nghiÖp lín, tÝnh kÕ mu«n ®êi cho con ch¸u; trªn v©ng mÖnh trêi, d­íi theo ý d©n, nÕu thÊy thuËn tiÖn th× thay ®æi. Cho nªn vËn n­íc l©u dµi, phong tôc phån thÞnh. ThÕ mµ hai nhµ §inh, Lª l¹i theo ý riªng m×nh, khinh th­êng mÖnh trêi, kh«ng noi theo dÊu cò cña Th­¬ng, Chu, cø ®ãng yªn ®« thµnh ë n¬i ®©y, khiÕn cho triÒu ®¹i kh«ng ®­îc l©u bÒn, sè vËn ng¾n ngñi, tr¨m hä ph¶i hao tèn, mu«n vËt kh«ng ®­îc thÝch nghi. TrÉm rÊt ®au xãt vÒ viÖc ®ã, kh«ng thÓ kh«ng dêi ®æi.
Huống gì thành Đại La, kinh đô cũ của Cao Vương: ở vào nơi trung tâm trời đất; được cái thế rồng cuộn hổ ngồi; đã đúng ngôi nam bắc đông tây; lại tiện hướng nhìn sông dựa núi; đia thế rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng. Dân cư khỏi chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi. Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước; cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời.
Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy để định chỗ ở. Các khanh nghĩ thế nào?
Có thể chia văn bản thành mấy phần? Em hãy chỉ ra giới hạn và nội dung từng phần.
Văn bản : Chiếu dời đô
Lí Công Uẩn

Chiếu dời đô
X­a nhµ Th­¬ng ®Õn vua Bµn Canh n¨m lÇn dêi ®«; nhµ Chu ®Õn vua Thµnh V­¬ng còng ba lÇn dêi ®«. Ph¶i ®©u c¸c vua thêi Tam ®¹i theo ý riªng m×nh mµ tù tiÖn chuyÓn dêi? ChØ vì muèn ®ãng ®« ë n¬i trung t©m, m­u toan nghiÖp lín, tÝnh kÕ mu«n ®êi cho con ch¸u; trªn v©ng mÖnh trêi, d­íi theo ý d©n, nÕu thÊy thuËn tiÖn th× thay ®æi. Cho nªn vËn n­íc l©u dµi, phong tôc phån thÞnh. ThÕ mµ hai nhµ §inh, Lª l¹i theo ý riªng m×nh, khinh th­êng mÖnh trêi, kh«ng noi theo dÊu cò cña Th­¬ng, Chu, cø ®ãng yªn ®« thµnh ë n¬i ®©y, khiÕn cho triÒu ®¹i kh«ng ®­îc l©u bÒn, sè vËn ng¾n ngñi, tr¨m hä ph¶i hao tèn, mu«n vËt kh«ng ®­îc thÝch nghi. TrÉm rÊt ®au xãt vÒ viÖc ®ã, kh«ng thÓ kh«ng dêi ®æi.
Huống gì thành Đại La, kinh đô cũ của Cao Vương: ở vào nơi trung tâm trời đất; được cái thế rồng cuộn hổ ngồi; đã đúng ngôi nam bắc đông tây; lại tiện hướng nhìn sông dựa núi; đia thế rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng. Dân cư khỏi chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi. Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước; cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời.
Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy để định chỗ ở. Các khanh nghĩ thế nào?
Sự cần
thiết
của
việc
dời
đô
Thành
Đại La
xứng
đáng
là kinh
đô bậc
nhất
Văn bản: Chiếu dời đô
Lí Công Uẩn
Văn bản: Chiếu dời đô
Lí Công Uẩn
Theo suy luận của tác giả thì việc
Dời đô của các vua nhà Thương, nhà Chu
Nhằm mục đích gì? Kết quả của việc
Dời đô ấy như thế nào?
Xưa nhà Thương đến vua Bàn Canh năm lần dời đô; nhà Chu đến vua Thành Vương cũng ba lần dời đô. Phải đâu các vua thời Tam đại theo ý riêng mình mà tự tiện chuyển dời? Chỉ vì muốn đóng đô ở nơi trung tâm, mưu toan nghiệp lớn, tính kế muôn đời cho con cháu; trên vâng mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu thấy thuận tiện thì thay đổi. Cho nên vận nước lâu dài, phong tục phồn thịnh. Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng mình, khinh thường mệnh trời, không noi theo dấu cũ của Thương, Chu, cứ đóng yên đô thành ở nơi đây, khiến cho triều đại không được lâu bền, số vận ngắn ngủi, trăm họ phải hao tốn, muôn vật không được thích nghi. Trẫm rất đau xót về việc đó, không thể không dời đổi.
Xưa nhà Thương đến vua Bàn Canh năm lần dời đô; nhà Chu đến vua Thành Vương cũng ba lần dời đô. Phải đâu các vua thời Tam đại theo ý riêng mình mà tự tiện chuyển dời? Chỉ vì muốn đóng đô ở nơi trung tâm, mưu toan nghiệp lớn, tính kế muôn đời cho con cháu; trên vâng mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu thấy thuận tiện thì thay đổi. Cho nên vận nước lâu dài, phong tục phồn thịnh. Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng mình, khinh thường mệnh trời, không noi theo dấu cũ của Thương, Chu, cứ đóng yên đô thành ở nơi đây, khiến cho triều đại không được lâu bền, số vận ngắn ngủi, trăm họ phải hao tốn, muôn vật không được thích nghi. Trẫm rất đau xót về việc đó, không thể không dời đổi.
Soi sử sách vào tình hình thực tế
Tác giả đã chỉ rõ việc làm và kết quả
của nhà Đinh, Lê như thế nào?
Theo Lý Công Uẩn, kinh đô cũ ở vùng
núi Hoa Lư của hai triều Đinh, Lê
là không còn thích hợp, vì sao?
Kinh đô Hoa Lư
Vùng núi Hoa Lư
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
Em nhận biết gì về tình cảm, ý chí của Lí Công Uẩn qua câu: "Trẫm rất đau xót về việc đó, không thể không dời đổi"?
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
Trẫm rất đau xót về việc đó
Thể hiện tình cảm của
mình để tác động đến tình
cảm của người nghe.
không thể không dời đổi
Khẳng định phải dời đô.
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
Theo tác giả, địa thế thành Đại La
có những thuận lời gì để
có thể chọn làm nơi đóng đô?
+ Về lịch sử: kinh đô cũ của Cao Vương.
+ Vị trí địa lí thuận lợi: nơi trung tâm trời đất;
được cái thế rồng cuộn hổ ngồì.Đã đúng ngôi nam bắc đông tây;
lại tiện hướng nhìn sông dựa núi, xứng đáng là trung tâm
kinh tế, chính trị, văn hoá của cả nước.
+ Địa thế đẹp: rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng.
+ Cuộc sống của nhân dân được đảm bảo về mọi mặt: cư dân
khỏi chịu cảnh khốn khổ, ngập lụt;
muôn vật cũng rất mực phong phú, tốt tươi
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
Bản đồ thành cổ Đại La
Bản đồ thành cổ Đại La
Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa.
Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước;
cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời.
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
Thảo luận
Chứng minh “Chiếu dời đô” có sức thuyết phục lớn bởi có sự kết hợp giữa lí và tình.
Về lí:
+ Nêu dẫn chứng trong lịch sử Trung Quốc.
+ Soi vào thực tế nhà Đinh, Lê.
+ Khẳng định phải dời đô.
+ Chọn Đại La làm kinh đô mới.
Về tình:
+ Bày tỏ tình cảm yêu nước, thương dân.
+ Bày tỏ tâm tình của mình với quần thần để
hỏi ý kiến họ một cách cởi mở, thân tình, bình đẳng.
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
Vì sao nói việc “Chiếu dời đô” ra đời phản ánh ý chí độc lập tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt?

Dời đô từ vùng núi Hoa Lư ra vùng đồng bằng
đất rộng chứng tỏ triều đình nhà Lí
đủ sức chấm dứt nạn phong kiến cát cứ,
thế và lực của dân tộc Đại Việt đủ
sức sánh ngang hàng phương Bắc.
định đô ở Thăng Long là thực hiện
nguyện vọng của nhân dân thu giang sơn về
một mối, nguyện vọng xây dựng đất nước
độc lập tự cường, báo hiệu sự phát triển
lớn mạnh của dân tộc Đại Việt.
Chùa Một Cột
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
Chứng minh “Chiếu dời đô” có kết cấu chặt chẽ,
lập luận giàu sức thuyết phục.
Ý
tưởng
dời
đô
Lí do dời đô
(Hoa Lư không phù hợp)
Nêu lịch sử
(Dời đô phát triển)
Thực tế triều Đinh, Lê
(Không dời nên suy vong)
N.N.chọn Đại La
(Hội đủ mọi điều kiện)
Lợi thế của Đại La
(Lí tưởng về mọi mặt)
Ngữ văn: Tiết 90 Văn bản : CHIẾU DỜI ĐÔ
Lí Công Uẩn
Ôn lại bài.
Soạn văn bản “Hịch tướng sĩ”.