Bài 22. Chiếu dời đô (Thiên đô chiếu)

KIỂM TRA BÀI CŨ
- Đọc thuộc lòng bài thơ: Ngắm trăng của Hồ Chí Minh.
- Em hãy cho biết nội dung và nghệ thuật tiêu biểu của bài thơ ?
Giáo viên: Trần Minh Nguyệt
Ngữ Văn 8
CHIẾU DỜI ĐÔ
Tiết 90
(THIÊN ĐÔ CHIẾU )
HÃY QUAN SÁT HÌNH ẢNH SAU ĐÂY
Bức chân dung của vị vua nào trong lịch sử Việt Nam?
Tượng Lí Thái Tổ ở Hà Nội
Tiết 90:
CHIẾU DỜI ĐÔ
Lý Công Uẩn
Lý Công Uẩn lên ngôi vua
I. TÌM HIỂU CHUNG
Hãy nêu những nét hiểu biết chính của em về vua Lí Công Uẩn?
?
Tác giả - hoàn cảnh sáng tác:
a. Tác giả
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU) Lí Công Uẩn
I. TÌM HIỂU CHUNG
Tác giả - hoàn cảnh sáng tác:
a. Tác giả
LÝ Công Uẩn (974 - 1028)
LÝ Công Uẩn (974 – 1028), tức vua LÝ Thái Tổ.
Quê: Đình Bảng- Từ Sơn – Bắc Ninh.
- Là người thông minh, nhân ái, chí lớn và lập được nhiều chiến công.
- Khi lên ngôi ông lấy hiệu là Thuận Thiên.
Cảnh nhà Vua ban chiếu
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
b. Hoàn cảnh sáng tác
a. Tác giả
1. Tác giả - hoàn cảnh sáng tác
I. Tìm hiểu chung:
Năm Canh Tuất (1010), Lí Công Uẩn viết bài chiếu bày tỏ ý định dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra Đại La (Hà Nội).
Bút tích CHIẾU DỜI ĐÔ
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
b. Hoàn cảnh sáng tác
a. Tác giả
1. Tác giả - hoàn cảnh sáng tác:
I. Tìm hiểu chung:
2. Thể loại : Chiếu

- Đặc điểm
+ Hình thức: Viết bằng văn xuôi hoặc văn biền ngẫu.
+ Mục đích: Là thể văn do vua dùng để ban bố mệnh lệnh.
+ Nội dung: Thường thể hiện một tư tưởng lớn lao, có ảnh hưởng đến triều đại, vận mệnh đất nước.

(chiếu thư, chiếu chỉ)
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
b. Hoàn cảnh sáng tác
a. Tác giả
1. Tác giả - hoàn cảnh sáng tác:
I. Tìm hiểu chung:
2. Thể loại:

Phần 1: Từ đầu đến “ không thể không dời đổi” -> Phân tích những tiền đề lịch sử và thực tiễn của việc dời đô.
Phần 2: tiếp theo đến “muôn đời” -> những lý do để chọn thành Đại La làm kinh đô mới.
3. Bố cục:

Chiếu

3 phần

Phần 3: Đoạn còn lại. -> Thông báo quyết định dời đô (kết luận).
- Đọc bằng giọng trang trọng, chú ý nhấn mạnh vào các câu bày tỏ tình cảm chân thành, tha thiết.
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
Xưa nhà Thương đến vua Bàn Canh năm lần dời đô, nhà Chu đến vua Thành Vương ba lần dời đô. Phải đâu các vua thời Tam Đại theo ý riêng mình mà tự tiện chuyển dời? Chỉ vì muốn đóng đô ở nơi trung tâm, mưu toan nghiệp lớn, tính kế muôn đời cho con cháu; trên vâng mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu thấy thuận tiện thì thay đổi. Cho nên vận nước lâu dài, phong tục phồn thịnh. Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng mình, khinh thường mệnh trời, không noi theo việc cũ của Thương,Chu, cứ đóng yên đô thành ở nơi đây, khiến cho triều đại không được lâu bền, số vận ngắn ngủi, trăm họ hao tốn, muôn vật không được thích nghi. Trẫm rất đau xót về việc đó, không thể không dời đổi.
Huống chi thành Đại La, kinh đô cũ của Cao Vương: Ở vào nơi trung tâm trời đất, được cái thế rồng cuộn hổ ngồi. Đã đúng ngôi nam bắc đông tây, lại tiện hướng nhìn sông dựa núi. Địa thế rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng. Dân cư khỏi chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi. Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước, cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời.
Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy để định chỗ ở. Các khanh nghĩ thế nao?
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Tác giả - hoàn cảnh sáng tác:
I. Tìm hiểu chung:
2. Thể loại:

3. Bố cục:

Chiếu

3 phần

II. Phân tích:
1. Lý do dời đô.
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
I. Tìm hiểu chung:
- Trong lich sử Trung Quốc
+ Nhà Thương năm lần dời đô
+ Nhà Chu ba lần dời đô.
+ Muốn định đô ở nơi trung tâm.
+ Mưu toan nghiệp lớn,tính kế muôn đời cho con cháu
+ Trên vâng mệnh trời, dưới theo ý dân.
Mục đích :
Mở đầu bài, theo sử sách Trung Quốc, Lí Công Uẩn đã nêu những dẫn chứng các vua nào từng dời đô?
Lí Công Uẩn nêu những sự kiện ấy nhằm mục đích gì ?
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
I. Tìm hiểu chung:
- Trong lich sử Trung Quốc
Kết quả:
=>Việc dời đô làm cho đất nước phát triển thịnh vượng.
+ Vận nước lâu bền + Phong tục phồn thịnh
Theo tác giả, chính việc dời đô đúng đắn, nhà Thương và nhà Chu đạt được kết quả gì ?
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
I. Tìm hiểu chung:
- Trong lich sử Trung Quốc
- Thực tế lịch sử nước ta:
+ Nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng mình

+ Khinh thường mệnh trời

+ Không noi theo dấu cũ Thương, Chu
Từ chuyện xưa, tác giả đã phê phán 2 triều đại Đinh , Lê không chịu dời đô ntn?
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
I. Tìm hiểu chung:
- Trong lich sử Trung Quốc
- Thực tế lịch sử nước ta:

+ Triều đại không lâu bền,số vận ngắn ngủi

+ Trăm họ phải hao tổn

+ Muôn vật không được thích nghi
Kết quả:
Kết quả của việc không chịu dời đô ấy ntn?
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
I. Tìm hiểu chung:
- Trong lich sử Trung Quốc
- Thực tế lịch sử nước ta:
Theo em, vì sao Lý Công Uẩn muốn dời đô?
Là việc làm cần thiết, muốn thay đổi đất nước để phát triển mở mang
Thực tế lịch sử nước ta
Trong lịch sử Trung Quốc:
Lí do của việc dời đô:
làm cho đất nước vững bền, phát triển thịnh vượng .Bộc lộ tình cảm yêu nước, thương dân chân thành sâu sắc.
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
Khẳng định việc dời đô khỏi Hoa Lư là cần thiết.
Nghệ thuật so sánh đối chiếu, tương phản, dẫn chứng toàn diện, tiêu biểu ,lập luận thấu tình đạt lý.

Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
 Điển tích, chứng cứ, lí lẽ chặt chẽ
 Cần thiết.
Dẫn chứng và cách lập luận của tác giả như thế nào ?
Cố đô Hoa Lư – Ninh Bình
Đường vào Hoa Lư – Ninh Bình












Thành Cổ -Hà Nội
“Thế rồng cuộn hổ ngồi ”
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
2. Chọn đất định đô.
I. Tìm hiểu chung:
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
2. Chọn đất định đô.
I. Tìm hiểu chung:
Về vị thế địa lí:
+ Ở vào nơi trung tâm đất trời, mở ra bốn hướng nam bắc, đông tây.
+ Được cái thế rồng cuộn hổ ngồi
+ Có núi lại có sông
+ Đất rộng mà bằng phẳng, cao mà thoáng, tránh được nạn lụt lội, chật chội.
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
2. Chọn đất định đô.
I. Tìm hiểu chung:
- Về vị thế chính trị văn hoá
+ Là đầu mối giao lưu: “ chốn hội tụ của bốn phương”
+ Là mảnh đất hưng thịnh: “ muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi”
=> Đại La là trung tâm của đất nước, xứng đáng là “kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời”.
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
2. Chọn đất định đô.
I. Tìm hiểu chung:
"Đại Việt không nơi nào hơn được nơi này. Núi là vạt áo che, sông là dải đai thắt, sau lưng là sông nước, trước mặt là biển, địa thế hùng mạnh mà hiếm, rộng mà dài, có thể là nơi vua ở hùng tráng, ngôi báu vững bền.”
(Ngô Sĩ Liên – Đại Việt Sử Kí Toàn Thư)
Câu văn được viết theo lối biền ngẫu, các vế đối nhau, cân xứng lí lẽ dẫn chứng thuyết phục người nghe.
Chú ý đoạn văn 2, hãy nhận xét cách đặt câu, sắp xếp ý của tác giả?
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
2. Chọn đất định đô.
I. Tìm hiểu chung:
"Đại Việt không nơi nào hơn được nơi này. Núi là vạt áo che, sông là dải đai thắt, sau lưng là sông nước, trước mặt là biển, địa thế hùng mạnh mà hiếm, rộng mà dài, có thể là nơi vua ở hùng tráng, ngôi báu vững bền.”
(Ngô Sĩ Liên – Đại Việt Sử Kí Toàn Thư)
Khát vọng xây dựng đất nước, độc lập, thống nhất, hùng cường
Qua việc quyết định dời đô, em nhận thấy Lí Công Uẩn mong muốn gì cho đất nước ?
Tiết 89 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
I. Đọc - tìm hiểu chú thích:
II. Tìm hiểu văn bản:
1. Lý do dời đô :
a. Lịch sử Trung Quốc :
b. Tình hình nước ta :
Khẳng định việc dời đô khỏi Hoa Lư là cần thiết.
2. Nguyên nhân chọn Đại La làm kinh đô:
Về lịch sử, địa lý, chính trị, tác giả nêu ra thuận lợi gì ?
Kinh đô cũ của Cao
Vương.
Trung tâm trời đất, có sông núi, cao thoáng . . .
Chốn hội tụ của bốn phương đất nước.
Kết luận : Kinh đô bậc nhất của đế vương .
Đại La là nơi xứng đáng định đô của nước
Đại Việt.
Dẫn chứng và cách đưa ra lập luận của Lí Công Uẩn cuối cùng khẳng định điều gì ?
HÃY QUAN SÁT CÁC HÌNH ẢNH VỀ CỐ ĐÔ HOA LƯ
Kinh đô Hoa Lư tồn tại 42 năm ( 968- 1010).
- 13 năm ( 968-980) là triều đại Đinh.
- 29 năm tiếp ( 980-1009) là triều Tiền Lê
- Đầu tháng 11 năm 1009 Lí Công Uẩn lên ngôi vua cũng chính tại mảnh đất kinh đô Hoa Lư lịch sử này.
Toàn cảnh cố đô Hoa Lư
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
2. Chọn đất định đô.
I. Tìm hiểu chung:
Tại sao khi kết thúc bài chiếu, nhà vua không ra lệnh mà lại hỏi ý kiến của quần thần?
Cách kết thúc ấy có tác dụng gì?
Câu hỏi cuối bài mang tính đối thoại thể hiện sự đồng cảm sâu sắc giữa vua với thần dân

+ Tin t­ưởng ý nguyện dời đô của mình hợp ý nguyện nhân dân
3. Thông báo quyết định dời đô
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
3. Thông báo quyết định dời đô
- Vừa là ban bố quyết định vừa là lời phủ dụ yên dân. Kết thúc bằng câu hỏi tu từ cho thấy Lý Công Uẩn là một vị vua thấu tình đạt lí.
Ngoài ra nó còn mang tính chất đối thoại, trao đổi tạo ra sự đồng cảm giữa mệnh lệnh của nhà vua đối với thần dân.
“Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi ấy để định chỗ ở.
Các khanh nghĩ thế nào?”
II. Phân tích:
Xét về lý và tình, lệnh dời đô của tác giả đưa ra như thế nào?
Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy để định chỗ ở. Các khanh nghĩ thế nào?
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
II. Phân tích:
 Câu văn cuối cùng bộc lộ một cách sâu sắc tình cảm của vị vua giàu lòng nhân ái. Bên cạnh lí lẽ xác đáng, là tình cảm chân thành có sức lay động rất lớn đến tình cảm người đọc.
Sự kết hợp hài hòa giữa lý và tình là một nét đặc thù rất cơ bản của các thể chiếu nói chung. Qua đây, chúng ta nhận thấy Lý Công Uẩn là một vị vua anh minh, sáng suốt, hết lòng vì nước vì dân. Đặc biệt là ý chí và khát vọng xây dựng đất nước hùng cường, độc lập, thống nhất.
3. Thông báo quyết định dời đô
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
1. Lý do dời đô.
II. Phân tích:
2. Chọn đất định đô.
I. Tìm hiểu chung:
Vì sao nói “Chiếu dời đô” ra đời phản ánh ý chí độc lập, tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt?
Việc dời đô -> chứng tỏ triều Lý hùng mạnh.

+ Thế lực dân tộc Đại Việt đủ sức sánh ngang hàng phương Bắc.
+ Đóng đô ở Đại La -> thu giang sơn về một mối, xây dựng đất nước độc lập, tư cường.
3. Thông báo quyết định dời đô
Tiết 90 CHIẾU DỜI ĐÔ
(THIÊN ĐÔ CHIẾU ) Lí Công Uẩn
II. Phân tích:
I. Tìm hiểu chung:
III. Tổng kết:
1. Nội dung: sgk
2. Nghệ thuật: sgk
3. Ý nghĩa:
Ý nghĩa lịch sử của sự kiện dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long và nhận thức về vị thế, sự phát triển đất nước của Lí Công Uẩn .
Nêu ND ý nghĩa của bài Chiếu?
Quan sát các hình ảnh sau
Nền cũ Thành Đại La
Thành Đại La có những thuận lợi
gì để chọn làm kinh đô của đất nước ?
Lịch sử
1
Địa lí
2
Hình thế núi sông
3
Chính trị, văn hóa
3-4 PHÚT
Thảo luận nhóm, ghi kết quả bằng bản đồ tư duy
4
T
H
À
N
H
Đ
Ạ
I
L
A

2/ Ý nghĩa việc dời đô.
Thành Đại La là kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời.
Hà Nội - Trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa.
Hướng đổi mới
1. Thảo luận nhóm, ghi kết quả bằng bản đồ tư duy
Hướng đổi mới
1. Thảo luận nhóm, ghi kết quả bằng bản đồ tư duy
Ý
tưởng
dời
đô
Lý do dời đô
Hoa Lư không phù hợp
Nêu lịch sử
Dời đô nên phát triển
Thực tế nhà Đinh, Lê
Không dời nên suy vong
Lý do chọn Đại La
Hội đủ mọi điều kiện
Lợi thế của Đại La
Lý tưởng về mọi mặt
Củng cố
HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC
1/ Đối với bài học này
Học thuộc nội dung ghi bài
Thuộc lòng một đoạn trong bài em yêu thích nhất
Sưu tầm thêm tư liệu về Lí Thái Tổ và lịch sử hà Nội.
Chứng minh Chiếu dời đô có kết cấu chặt chẽ, lập luận giàu sức thuyết phục.
2/ Đối với bài học tiếp theo
Chuẩn bị bài HỊCH TƯỚNG SĨ
Đọc trước văn bản SGK/ 55 lưu loát;
-Tìm hiểu tác giả Trần Quốc Tuấn và cuộc kháng chiến chống quân Mông- Nguyên ;
- Trả lời các câu hỏi ở SGK.