Bài 22. Câu phủ định

1.Ví dụ 1:
a. Nam đi Huế

b. Nam không đi Huế

c. Nam chưa đi Huế

d. Nam chẳng đi Huế
không
chưa
chẳng
Khẳng định việc “Nam đi Huế” diễn ra
Sự việc “Nam đi Huế” không diễn ra
2. Ví dụ 2:
Thầy sờ vòi bảo:
Tưởng con voi như thế nào, hoá ra nó sun sun như con đỉa.
Thầy sờ ngà bảo:
- Không phải, nó chần chẫn như cái đòn càn.
Thầy sờ tai bảo:
Đâu có! Nó bè bè như cái quạt thóc
(Thầy bói xem voi)
Không phải
Đâu có
Câu phủ định
Đặc điểm hình thức
Chức năng
Kiểu loại
Có từ ngữ phủ định: không, chẳng, chả, chưa, không phải (là), đâu (có), đâu có phải (là)…
Thông báo, xác nhận không có sự việc, sự vật tính chất, quan hệ nào đó
Phản bác một ý kiến, một nhận định


Phủ định miêu
tả



Phủ định
bác
bỏ



Bài tập 2 a.
- Câu chuyện có lẽ như một câu chuyện hoang đường, song không phải là không có ý nghĩa.
không
không
Nhấn mạnh ý khẳng định
* Câu có ý nghĩa tương đương
- Câu chuyện có lẽ như một câu chuyện hoang đường, song có ý nghĩa nhất định.
Bài tập 4c:
- Bài thơ này mà hay à?
Câu nghi vấn
Phản bác một ý kiến khẳng định một bài thơ nào đó hay.
Bài tập 1: Trong các câu sau đây, câu nào là câu phủ định bác bỏ? Vì sao?
a. Tất cả quan chức nhà nước vào buổi sáng ngày khai trường đều chia nhau đến dự lễ khai giảng ở khắp các trường học lớn nhỏ. Bằng hành động đó, họ muốn cam kết rằng, không có ưu tiên nào lơn hơn ưu tiên giáo dục thế hệ trẻ cho tương lai. (Theo Lí Lan, Cổng trường mở ra)
b. Tôi an ủi lão:
- Cụ cứ tưởng thế đấy chứ nó chẳng hiểu đâu! Vả lại ai nuôi chó mà chả bán hay giết thịt! Ta giết nó chính là hoá kiếp cho nó đấy, hoá kiếp để cho nó làm kiếp khác. (Nam Cao, Lão Hạc)
c. Không chúng con không đói nữa đâu. Hai đứa ăn hết ngần kia củ khoai thì no mòng bụng ra rồi còn đói gì nữa. (Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Cụ cứ tưởng thế đấy chứ nó chẳng hiểu đâu
Không chúng con không đói nữa đâu
Bài tập 3: Xét câu văn sauvà trả lời câu hỏi:
- Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp. (Tô Hoài, Dế mèn phiêu l¦u kí)
? Nếu Tô Hoài thay từ phủ định “không” bằng “chưa” thì nhà văn phải viết lại như thế nào? Nghĩa của câu có thay đổi không? Câu nào phù hợp với nội dung câu chuyện hơn, vì sao?
- “Chưa”: Biểu thị ý phủ định ở thời điểm nói là không có, nhưng sau thời điểm đó có thể có. (Phủ định tương đối)
- Câu văn viết lại: Choắt chưa dậy được, nằm thoi thóp.
- “Không”: Biểu thị ý phủ định hoàn toàn. (Phủ định tuyệt đối)
- Câu văn phù hợp: Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp
Bài tập 5: Đọc đoạn trích sau (chú ý từ in đậm) và cho biết: Có thể thay quên bằng không, chưa bằng chẳng được không? Vì sao?
- Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa; chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa, ta cũng vui lòng. (Trần Quốc Tuấn, Hịch tướng sĩ)
- Không thể thay từ “quên” bằng từ “không”, từ “chưa” bằng “chẳng” được vì việc thay thế sẽ làm thay đổi hẳn ý nghĩa của câu.
- Dùng “quên” (không nghĩ đến, không để tâm đến) -> thể hiện lòng căm thù giặcvà tìm cách trả thù đến mức không để tâm đến việc ăn uống, một hành động thiết yếu diễn ra hằng ngày đối với tất cả mọi người.
- Chưa: Thời điểm phá giặc chưa diễn ra, nhưng tác giả luôn nung nấu ý chí quyết tâm đánh giặc.
- Chẳng: Phủ định việc phá giặc thành công, cảm giác, bất lực, thất vọng -> không phù hợp chủ đề văn bản.