Bài 22. Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí

Bài 22
Tiết 113, 114
CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ
TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ
Đề 1: Suy nghĩ từ truyện ngụ ngôn “Đẽo cày giữa đường”.
Đề 2: Đạo lí uống nước nhớ nguồn.
Đề 3: Bàn về tranh giành và nhường nhịn.
Đề 4: Đức tính khiêm nhường.
Đề 5: Có chí thì nên.
Đề 6 :Đức tính trung thực.
Đề 7: Tình thần tự học.
Đề 8: Hút thuốc lá có hại.
Đề 9: Lòng biết ơn thầy, cô giáo.
Đề 10: Suy nghĩ từ câu ca dao.
“Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.”
Đọc các đề sau:
I. Đề bài nghị luận về một đề tư tưởng, đạo lí:
Các đề bài trên có điểm gì giống nhau không?
Hãy chỉ ra những điểm giống nhau đó?
Các đề bài trên ngoài điểm giống nhau còn có gì khác nhau không?
Hãy chỉ ra sự khác nhau đó?
Từ những điểm giống nhau và khác nhau đó các em hãy cho biết đề
văn nghị luận thường có mấy dạng ?
I. Đề bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí :
1/Các dạng đề bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí:
*Giống nhau: nghị luận về vấn đề tư tưởng, đạo lí.
*Khác nhau:
-Đề 1,3,10: có mệnh lệnh (suy nghĩ, bàn về)
-Đề 2,4,5,6,7,8,9: không có mệnh lệnh
2/ Đề tương tự:
Suy nghĩ của em về lòng nhân ái.
“Có công mài sắt có ngày nên kim”

Chúng ta đã học cách làm bài nghị luận về sự việc hiện tượng, đời sống. Vậy để làm bài nghị luận chúng ta cần qua mấy bước?
Để tìm hiểu đề, theo các em chúng ta phải trả lời những câu hỏi nào?
Tri thức cần có ở đề này là những nguồn tri thức nào?
Bước tiếp theo sau tìm hiểu đề chúng ta sẽ làm gì?
Vậy theo em, để tìm ý ta phải đặt những câu hỏi nào?
II. Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí:
Đề bài: Suy nghĩ về đạo lí “Uống nước nhớ nguồn”
1/ Tìm hiểu đề và tìm ý:
a/ Tìm hiểu đề:
*Cần lưu ý:
- Xác định thể loại
Xác định nội dung:nghị luận về lòng biết ơn.
-Chú ý: từ “suy nghĩ”
b/ Tìm ý:
Đọc và trả lời câu hỏi để có ý cho bài văn:
*Gợi ý:
- Câu tục ngữ có nghĩa đen, nghĩa bóng như thế nào?
- Câu tục ngữ thể hiện truyền thống đạo lí gì của người Việt Nam?
- Ngày nay đạo lí ấy có ý nghĩa như thế nào?


II. Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí:
Đề bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí :
Các dạng đề văn nghị luận một về vấn đề tư tưởng đạo lí:
Ra đề tương tự:

II. Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí:
1. Tìm hiểu đề và tìm ý:

Sau tìm hiểu đề và tìm ý chúng ta sẽ làm dàn ý. Vậy từ dàn ý đề cương của SGK, các em hãy lập dàn ý chi tiết theo từng nhóm sau:

- Nhóm 1: Mở bài
- Nhóm 2: Giải thích câu tục ngữ
- Nhóm 3: Đánh giá nhận xét
- Nhóm 4: Kết bài
- Cần giải thích những từ ngữ nào?
- Câu tục ngữ nêu lên đạo lý gì?
- Câu tục ngữ nhắc nhỡ những ai?
- Câu tục ngữ khích lệ mọi người điều gì?
Gợi ý:

2/Lập dàn bài:
-Giới thiệu vấn đề cần nghị luận
B. Thân bài:
1/Giải thích nội dung câu tục ngữ (Nghĩa đen, nghĩa bóng).
2/Đánh giá nội dung câu tục ngữ:
a/ Khẳng định hoàn toàn đúng
b/ Xác lập luận điểm:
- Tại sao phải có lòng biết ơn?
+ Vì đó là đạo lí làm người
+ Truyền thống tốt đẹp cuả người Việt ta
+ Cơ sở để xây dựng và phát triển xã hội
+ Nguyên tắc đối nhân xử thế
(Lí lẽ và dẫn chứng cụ thể)
- Phê phán:
Kẻ vong ân bội nghĩa, ”Ăn cháo đá bát”
Mở bài:

- Khẳng định truyền thống tốt đẹp.
- Nêu ý nghĩa của câu tục ngữ đối với hôm nay.  Sống và làm việc theo đạo lí.
C. Kết bài:
Các bạn hãy viết phần thân bài từ dàn bài chi tiết trên:
Nhóm 1 và 3: Giải thích câu tục ngữ.
Nhóm 2 và 4: Nhận định, đánh giá câu tục ngữ.
3/ Viết bài
4/ Đọc bài viết và sửa chửa:
Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam chứa đựng nhiều kinh nghiệm quý báu, nhiều bài học đạo lý nhắc nhở con người sống đúng, sống đẹp. Một trong những câu tục ngữ đó là ”Uống nước nhớ nguồn”.
Vậy ”Uống nước nhớ nguồn” là gì? Uống nước là hưởng thành quả, sản phẩm vật chất, tinh thần của người khác. Nhớ nguồn là người hưởng thụ phải tri ân, gìn giữ và phát huy thành quả của người làm ra chúng. Câu tục ngữ nói lên lòng biết ơn những người làm ra thành quả cho chúng ta hưởng thụ. Câu tục ngữ nhằm khuyên nhủ và nhắc nhở mọi người sống có đạo lý, nhân nghĩa bởi cuộc đời cũng có những kẻ vô ơn “Qua cầu rút ván”, “Có mới nới cũ”, “Uống nước quên người đào giếng”. Nhớ ơn vốn là truyền thống đạo lý của dân tộc ta từ xưa đến nay. Thật vậy, trong gia đình con cái phải biết ơn tổ tiên, ông bà, cha mẹ được thể hiện qua các ngày giỗ, ngày lễ, thờ phụng, thăm viếng mồ mã ông bà, tổ tiên và yêu kính cha mẹ. Trong nhà trường, học sinh phải biết ơn thầy cô vì “Không thầy đố mày làm nên”, hàng năm có ngày kỉ niệm Nhà giáo Việt Nam 20/11 để tôn vinh thầy cô. Trong xã hội, thế hệ sau phải nhớ ơn thế hệ trước đã chiến đấu hi sinh, đổ bao mồ hôi nước mắt để bảo vệ, xây dựng đất nước như ngày nay, có phong trào đền ơn đáp nghĩa thể hiện lòng biết ơn những thương binh liệt sĩ, gia đình có công với cách mạng , bà mẹ Việt Nam anh hùng. Một đất nước, xã hội, gia đình mà giữ được truyền thống đạo lý ”Uống nước nhớ nguồn” là một đất nước, xã hội, gia đình tốt đẹp, bền vững. Chúng ta cần có ý thức vun đắp, bảo vệ, góp phần xây dựng thành quả đạt được làm cho gia đình hạnh phúc, đất nước giàu mạnh.
Tóm lại, câu tục ngữ là một lời khuyên nhắc nhở sâu sắc về lòng biết ơn. Lòng biết ơn là thước đo đánh giá con người. Sống và thực hiện theo đạo lý trên là biểu hiện lối sống nghĩa tình, vừa văn minh, văn hóa.
Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam chứa đựng nhiều kinh nghiệm quý báu, nhiều bài học đạo lý nhắc nhở con người sống đúng, sống đẹp. Một trong những câu tục ngữ đó là ”Uống nước nhớ nguồn”.
Vậy ”Uống nước nhớ nguồn” là gì? Uống nước là hưởng thành quả, sản phẩm vật chất, tinh thần của người khác. Nhớ nguồn là người hưởng thụ phải tri ân, gìn giữ và phát huy thành quả của người làm ra chúng. Câu tục ngữ nói lên lòng biết ơn những người làm ra thành quả cho chúng ta hưởng thụ. Câu tục ngữ nhằm khuyên nhủ và nhắc nhở mọi người sống có đạo lý, nhân nghĩa bởi cuộc đời cũng có những kẻ vô ơn “Qua cầu rút ván”, “Có mới nới cũ”, “Uống nước quên người đào giếng”. Nhớ ơn vốn là truyền thống đạo lý của dân tộc ta từ xưa đến nay. Thật vậy, trong gia đình con cái phải biết ơn tổ tiên, ông bà, cha mẹ được thể hiện qua các ngày giỗ, ngày lễ, thờ phụng, thăm viếng mồ mã ông bà, tổ tiên và yêu kính cha mẹ. Trong nhà trường, học sinh phải biết ơn thầy cô vì “Không thầy đố mày làm nên”, hàng năm có ngày kỉ niệm Nhà giáo Việt Nam 20/11 để tôn vinh thầy cô. Trong xã hội, thế hệ sau phải nhớ ơn thế hệ trước đã chiến đấu hi sinh, đổ bao mồ hôi nước mắt để bảo vệ, xây dựng đất nước như ngày nay, có phong trào đền ơn đáp nghĩa thể hiện lòng biết ơn những thương binh liệt sĩ, gia đình có công với cách mạng , bà mẹ Việt Nam anh hùng. Một đất nước, xã hội, gia đình mà giữ được truyền thống đạo lý ”Uống nước nhớ nguồn” là một đất nước, xã hội, gia đình tốt đẹp, bền vững. Chúng ta cần có ý thức vun đắp, bảo vệ, góp phần xây dựng thành quả đạt được làm cho gia đình hạnh phúc, đất nước giàu mạnh.
Tóm lại, câu tục ngữ là một lời khuyên nhắc nhở sâu sắc về lòng biết ơn. Lòng biết ơn là thước đo đánh giá con người. Sống và thực hiện theo đạo lý trên là biểu hiện lối sống nghĩa tình, vừa văn minh, văn hóa.

Muốn làm tốt bài văn nghị luận về một tư tưởng đạo lí, ngoài các yêu cầu chung đối với mọi bài văn, cần chú vận dụng các phếp lập luận giải thích, chứng minh, phân tích, tổng hợp
Dàn bài chung:
- Mở bài: giới thiệu vấn đề tư tưởng đạo lí cần bàn luận
- Thân bài:
+Giải thích, chứng minh nội dung vấn đề tư tương đạo lí.
+Nhận định, đánh giá vấn đề tư tưởng, đạo lí trong bối cảnh của cuộc sống riêng, chung
- Kết bài: kết luận tổng kết, nêu nhận thức mới, tỏ ý khuyên bảo hoặc tỏ ý hành động.
Bài làm cần lựa chọn góc độ riêng để giải thích, đánh giá và đưa ra được ý kiến của người viết.



*Ghi nhớ SGK/54:
III. Luyện tập:
Hãy lập dàn bài cho đề sau :
“Tinh thần tự học”

*Gợi ý:
Đọc kĩ đề và tìm ý.
Giải thích rõ thế nào là tự học và cần có tinh thần tự học như thế nào?
CỦNG CỐ KiẾN THỨC
Câu 1
Trong các đề bài sau, đề nào không thuộc bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí?
Bàn về hai nhận vật chó sói và cừu non trong thơ của La Phông_ten
Bàn về đạo lí uống nước nhớ nguồn.
Lòng biết ơn thầy cô giáo
Bàn về tranh giành và nhường nhịn
A. Bàn về hai nhân vật chó sói và cừu non trong thơ của La Phông_ten
CỦNG CỐ KIẾN THỨC
Câu 2:
Ý nào sau đây không phù hợp với đề bài “Bàn về câu nói có chí thì nên”?
A. Chí là chí hướng, quyết tâm sức mạnh tinh thần của con người.
B. Người có chí là người biết vươn lên trong mọi hoàn cảnh.
C. Người có chí luôn là người gặp may mắn trong cuộc sống.
D. Người học sinh cần rèn chí trong học tập và trong cuộc sống.
C. Người có chí luôn là người gặp may mắn trong cuộc sống.
CỦNG CỐ KIẾN THỨC
*Dặn dò:
-Học ghi nhớ SGK/54
-Viết đoạn văn về :”Tinh thần tự học”.
-Soạn “Mùa xuân nho nhỏ”
CẢM ƠN QUÝ THẦY CÔ
THAM DỰ TiẾT HỌC CÙNG LỚP
9A9
HAPPY NEW YEAR 2010