Bài 22. Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí

T? KHXH TRU?NG THCS VI?T D?C
KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ
CÙNG TẤT CẢ CÁC EM.
Ki?m tra b�i cu:
Em hãy đặt một đề bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý? So sánh với đề nghị luận về hiện tượng đời sống em thấy loại đề mới này như thế nào?
Đáp án:
- Đề ra: Tình yêu thương, nhân ái.
- So sánh với đề nghị luận về hiện tượng đời sống: loại đề mới có chưa đựng khái niệm, đòi hỏi phải lý giải bằng trí tuệ đánh giá đúng, sai chứ không chỉ nêu biểu hiện, nguyên nhân và biện pháp khắc phục.
Giới thiệu bài mới: Trong tiết học trước chúng ta đã tìm hiểu đặc điểm của loại đề về một vấn đề nghị luận về tư tưởng, đạo lí và so sánh với loại đề nghị luận về một hiện tượng đời sống. Để nắm và thực hiện được cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí, trong tiết học hôm nay chúng ta tiếp tục nghiên cứu cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí.
Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
Đề bài: Suy nghĩ về đạo lí: “Uống nước nhớ nguồn”
1. Tìm hieåu ñeà vaø tìm yù:
- Tính chaát cuûa ñeà: Nghò luaän veà moät vaán ñeø tö töôûng, ñaïo lí.
- Yeâu caàu veà noäi dung: Neâu suy nghó veà caâu tuïc ngöõ : “Uoáng nöôùc nhôù nguoàn”. Suy nghó ôû ñaây laø theå hieän söï hieåu bieát, ñaùnh giaù yù nghóa cuûa ñaïo lí “Uoáng nöôùc nhôù nguoàn”.
- Tri thöùc caàn coù:
+ Hieåu bieát veà tuïc ngöõ Vieät Nam.
+ Vaän duïng caùc tri thöùc veà ñôøi soáng.
- Tìm yù:
+ Giaûi thích nghóa ñen vaø nghóa boùng.
+ Noäi dung cuûa caâu tuïc ngöõ theå hieän truyeàn thoáng ñaïo lí gì cuûa ngöôøi Vieät? Ngaøy nay ñaïo lí aáy coù yù nghóa nhö theá naøo?

Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
2. Lập dàn ý:
- Học sinh nêu dàn ý theo bố cục ba phần.
a. Mở bài: Giới thiệu câu tục ngữ và nêu tư tưởng chung của nó.
b. Thân bài:
- Giải thích nội dung câu tục ngữ.
- Đánh giá nội dung câu tục ngữ
c. Kết bài:
- Khẳng định một truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
- Nêu ý nghĩa của câu tục ngữ đối với ngày hôm nay.


Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)

3. Viết bài:
a. Mở bài:
- Đi từ chung đến riêng:
Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam có nhiều câu tục ngữ sâu sắc thể hiện truyền thống đạo lí của người Việt. Một trong những câu đó là câu "Uống nước nhớ nguồn". Câu tục ngữ này nói lên lòng biết ơn đối với những ai đã làm nên thành quả cho con người hưởng thụ.
Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
+ Giới thiệu vấn đề đạo lí theo cách từ nói chung về tục ngữ Việt Nam đến nói riêng về câu tục ngữ làm đề và gợi ý luôn hướng giải thích.
? Mở bài gián tiếp.


Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
- Đi từ thực tế đến đạo lí:
Đất nước Việt Nam có nhiều đền, chùa và lễ hội. Một trong những đối tượng thờ cúng, suy tôn trong đó là các anh hùng, các vị tổ tiên có công với dân, với làng, với nước. Truyền thống đó được phản ánh vào một câu tục ngữ rất hay và cô đọng: "Uống nước nhớ nguồn".


Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)


+ Giôùi thieäu vaán ñeà ñaïo lí theo caùch töø thöïc teá leã hoäi noùi chung ñeán leã hoäi thôø cuùng toå tieân, töø ñoù maø khaùi quaùt truyeàn thoáng ñoù vaøo caâu tuïc ngöõ.

→ Môû baøi giaùn tieáp.

Keát luaän: Môû baøi phaûi giôùi thieäu vaán ñeà caàn baøn:
- Tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp.
- Neáu môû baøi giaùn tieáp thì coù theå ñi töø chung ñeán rieâng, töø thöïc teá ñeán ñaïo lyù.

Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)

b. Thaân baøi:
- Giaûi thích noäi dung caâu tuïc ngöõ treân theo töøng töø trong caâu tuïc ngöõ:
+ Uoáng nöôùc, nguoàn, nhôù nguoàn:
+ Uoáng nöôùc: Höôûng thuï thaønh quaû, saûn phaåm vaït chaát vaø tinh thaàn.
+ Nguoàn: Nguoàn goác, coäi nguoàn cuûa taát caû nhöõng thaønh quaû maø con ngöôøi ñöôïc höôûng, bao goàm caû con ngöôøi, lòch söû, truyeàn thoáng.


Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)

+ Nhớ nguồn: Thành quả không tự nhiên mà có, cho nên người hưởng thụ phải hiểu biết, tri ân, gìn giữ, phát huy các thành quả của người làm ra chúng.

Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
- Cần có chứng minh bằng các gương "Uống nước nhớ nguồn" trong đời sống hiện nay của toàn xã hội, ở các cá nhân.

- Chứng minh không làm lu mờ phần giải thích.

- Cần bình luận về vấn đề tức là nhận dịnh, đánh giá vấn đề.


Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
- Nhận định, đánh giá (tức là bình luận) câu tục ngữ:
+ Câu tục ngữ là lời dạy, lời khuyên, lời nhắc nhở, bởi cuộc đời có nhiều người tốt , nhưng cũng không ít kẻ vô ơn mà dân gian đã khái quát thành các câu tục ngữ như: Khỏi vòng cong đuôi, Có mới nới cũ, Qua cầu rút ván, Khỏi rên quên thầy,.

+ Ngày nay câu ấy có nhiều lứop nghĩa: không quên tổ tiên, nòi giống (nguồn là đất nước); không quên những người đã chiến đấu, hi sinh để bảo vệ quê hương, không quên ơn những ai dạy dỗ, giúp đỡ mình (nguồn là xã hội); không quên ơn ông bà, cha mẹ, người thân (nguồn là gia đình).
+ Một đất nước, xã hội, gia đình mà giữ được truyền thống đạo lí Uống nước nhớ nguồn là một đất nước, xã hội, gia đình tốt đẹp, bền vững. Người mà biết Uống nước nhớ nguồn là người có đạo đức tốt đẹp.
+ Nhớ nguồn không chỉ biết ơn, biết gìn giữ, bảo vệ thành quả đã có mà bản thân mỗi người phải cố gắng cống hiến đẻ người sau được hưởng thêm thành quả mới, có như thế xã hội mới phát triển, mới nhớ nguồn một cách thiết thực.



Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
- Cách bình luận thứ 1 mở rộng bằng các thực tế đi ngược lại vấn đề.
- Cách bình luận thứ 2 mở rộng nghĩa của câu tục ngữ (nguồn là đất nước, xã hội, gia đình).
- Cách bình luận thứ 3 nâng lên phẩm chất chung của dân tộc và của cá nhân khi thể hiện được vấn đề.
- Cách bình luận thứ 4 đòi hỏi việc thấm nhuần vấn đề phải thể hiện bằng hành động.
? 4 cách bình luận đều có tính giáo dục cao.

Kết luận: Thân bài phải:
- Giải thích: chứng minh nội dung vấn đề tư tưởng, đạo lí.
- Nhận định, đánh giá vấn đề tư tưởng, đạo lí đó trong bối cảnh cuộc sống riêng và chung.



Tiết: 105
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
c. Keát baøi
- Keát baøi ñi töø nhaän thöùc tôùi haønh ñoäng:
Caâu tuïc ngöõ ñaõ nhaéc nhôû moïi ngöôøi ghi nhôù moät ñaïo lí cuûa daân toäc, ñaïo lí cuûa ngöôøi ñöôïc höôûng thuï. Haõy soáng vaø laøm vieäc theo truyeàn thoáng toát ñeïp ñoù.
- Keát baøi coù tính chaát toång keát:
Caâu tuïc ngöõ ngaén goïn maø haøm yù saâu xa, noùi veà nghóa vuï cuûa nhöõng ngöôøi ñang höôûng thuï caùc thaønh quaû.

- Caùc gôïi yù veà keát baøi trong daøn yù chöa theå hieän heát caùc yeâu caàu caàn keát baøi neâu trong ghi nhôù.



Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
- Kết luận: Kết luận, tổng kết, nêu nhận thức mới, tỏ ý khuyên bảo hoặc tỏ ý
4. Đọc lại bài viết và sửa chữa:
- Đây là khâu cần thiết.
- Giúp sửa những lỗi mắc phải như:
+ Thiếu liên kết hoặc liên kết chưa hợp lý không chặt chẽ do viết vội, viết nhầm, nghĩ chưa tới gây nên.



Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
Ghi nhớ:
* Muốn làm tốt bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí, ngoài các yêu cầu chung đối với mọi bài văn, cần chú ý vận dụng các phép lập luận giải thích, chứng minh, phân tích, tổng hợp.
* Dàn bài chung:
- Mở bài: Giới thiệu vấn đề tư tưởng, đạo lí cần bàn luận.
- Thân bài:
+ Giải thích, chứng minh nội dung vấn đề tư tưởng, đạo lí.
+ Nhận định, đánh giá vấn đề tư tưởng, đạo lí đó trong bối cảnh của cuộc sống riêng, chung.
- Kết bài: Kết luận, tổng kết, nêu nhận thức mới, tỏ ý khuyên baaộhc tỏ ý hành động.
* Bài làm cần lựa chọn góc độ riêng để giải thích, đánh giá và đưa ra được ý kiến của người viết.



Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
* Bài tập Nhanh:
Nếu phân tích 2 câu thơ sau đây để rút ra vấn đề đạo lý thì em sẽ rút ra vấn đề gì?
- Ta đi trọn kiếp con người
Cũng không đi hết mấy lời mẹ ru
( Nguyễn Duy)

A. Tình cảm mẹ con
B. Uống nước nhớ nguồn
C. Công ơn to lớn của cha mẹ là vô tận.
D. Lời ru của mẹ hết sức phong phú.
Ch?n c



Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)



II Luyện tập:
Làm dàn bài cho đề: Tinh thần tự học.
Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
- Mở bài: Nêu tư tưởng chung của tinh thần tự học.
- Thân bài:
* Giải thích:
- Thế nào là tự học:
+ Học là hoạt động thu nh?n kiến thức và hình thành kĩ năng. Mọi sự học là tự học.
+ Ai học thì người ấy có kiến thức. Không có chuyện ai học hộ cho ai được.
- Cần có tinh thần tự học như thế nào?

Tiết: 105
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)


+ Đề ra phương pháp tự học khoa học, đúng.
+ Chăm chỉ, kiên trì, tự học trên cơ sở tri thức của nhân loại, của thầy, của bạn, của nhân dân, từ thực tế cuộc sống lao động, sản xuất.
+ Chỉ có nêu cao tinh thần tự học mới có thể nâng cao chất lượng học tập của mỗi người.
* Chứng minh những gương tự học: Bác Hồ, Lương Đình Của, thầy giáo Nguyễn Ngọc Ký...


Tiết: 115
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN
VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ. (tiếp theo)
* Nhaän ñònh, ñaùnh giaù:
+ Theå hieän yù chí, quyeát taâm cuûa töøng ngöôøi.
+ Hieäu quaû ñem laïi ( cho baûn thaân, gia ñình, xaõ hoäi).
+ Khích leä moïi ngöôøi neâu cao tinh thaàn töï hoïc, ñoàng thôøi pheâ phaùn nhöõng ngöôøi coù caùch hoïc thuï ñoäng, yû laïi, chaây löôøi.
- Keát baøi:
+ Khaúng ñònh taùc duïng cuûa tinh thaàn töï hoïc.
+ YÙ nghóa ñoái vôùi theá heä treû hoâm nay.

TỔ KHOA HỌC XÃ HỘI
TRU?NG THCS VI?T D?C
KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ
CÙNG TẤT CẢ CÁC EM.