Bài 21. Câu cảm thán

1
TẬP THỂ LỚP 8A
TRƯỜNG PTDT BT ĐINH NỈ
KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ
VỀ DỰ GIỜ THĂM LỚP CHÚNG EM
2
ĐÁP ÁN
KIỂM TRA BÀI CŨ
Em hãy cho biết đặc điểm hình thức và chức năng câu cầu khiến? Cho ví dụ?
*Câu cầu khiến là câu có những từ ngữ dùng để cầu khiến như: hãy, đừng, chớ, …đi, thôi, nào, …hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, y êu cầu, đề nghị, khuyên bảo.
Ví dụ: Chúng ta đừng xả rác bừa bãi!
*Khi viết, câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu
chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm.
3
b. Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới?
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt,
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?
-Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
(Nhớ rừng- Thế Lữ)
Tiếng Việt Tiết 86:
CÂU CẢM THÁN
I. Đặc điểm hình thức và chức năng:
1.Xét ví dụ:
a,Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết… Một người như thế ấy! … Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!...Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng… Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn…
(Nam Cao, Lão Hạc)
4
Trong các đoạn
trích trên câu nào
là câu cảm thán?
Đặc điểm hình
thức nào cho biết
đó là câu cảm
thán?
Tiếng Việt Tiết 86:
CÂU CẢM THÁN
I. Đặc điểm hình thức và chức năng:
1, Ví dụ:
a,Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết… Một người như thế ấy! … Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!...Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng… Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn…
(Nam Cao, Lão Hạc)
b, Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
…………………………………………
Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
(Thế Lữ, Nhớ rừng)
5
Trả lời:
-Câu cảm thán :
a.Hỡi ơi lão Hạc!
b.Than ôi !
Kết thúc câu
cảm thán bằng
dấu câu gì?
-Dấu chấm than
Tiếng Việt Tiết 86:
CÂU CẢM THÁN
I. Đặc điểm hình thức và chức năng:
1, Ví dụ:
a,Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết… Một người như thế ấy! … Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!...Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng… Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn…
(Nam Cao, Lão Hạc)
b, Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
…………………………………………
Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
(Thế Lữ, Nhớ rừng)
6

Các câu cảm
thán vừa tìm
được dùng để
làm gì? Chúng
ta thấy các câu
cảm thán vừa
tìm được sử
dụng trong văn
bản nào?

Tiếng Việt Tiết 86:
CÂU CẢM THÁN
I. Đặc điểm hình thức và chức năng:
1, Ví dụ:
a. Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết… Một người như thế ấy! … Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!...Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng… Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn…
(Nam Cao, Lão Hạc)
b, Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
…………………………………………
Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
(Thế Lữ, Nhớ rừng)
7
-Hỡi ơi lão Hạc  ngạc
nhiên, bất ngờ và sự tiếc
buồn cho lão Hạc.
-Than ôi!  Nuối
tiếc một thời vàng son
đã qua và không thể
tìm lại được.
 Bộc lộ cảm xúc
 Các câu cảm thán
này sử dụng trong
các tác phẩm văn
chương và trong lời nói
hằng ngày.

Tiếng Việt Tiết 86:
CÂU CẢM THÁN
I. Đặc điểm hình thức và chức năng:
1, Ví dụ:
a. Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết… Một người như thế ấy! … Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!...Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng… Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn…
(Nam Cao, Lão Hạc)
b, Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
…………………………………………
Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
(Thế Lữ, Nhớ rừng)
8
Tiếng Việt Tiết 86: CÂU CẢM THÁN
-Dùng trong ngôn ngữ
văn chương và ngôn ngữ
nói hằng ngày.


I.Đặc điểm hình thức và chức năng:
1. Ví dụ:
*Câu cảm thán:
a, Hỡi ơi lão Hạc!
b, Than ôi!
*Đặc điểm hình thức:
- Từ ngữ cảm thán:
hỡi ơi, than ôi
- Dấu kết thúc câu:
dấu chấm than
*Chức năng:
-Dùng để bộc lộ trực tiếp
cảm xúc.
Vậy qua ví dụ vừa tìm hiểu trên các em hãy cho biết đặc điểm hình thức và chức năng của câu cảm thán ?
9
2.Ghi nhớ
* Câu cảm thán là câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ơi (ôi), trời ơi; thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào,… dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết); xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương.
* Khi viết, câu cảm thán thường kết thúc bằng dấu chấm than.
10
Lưu ý
Những từ ngữ cảm thán: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ôi, trời ơi,…có thể tự tạo thành một câu đặc biệt mà cũng có thể là một bộ phận biệt lập trong câu và thường đứng ở đầu câu.
- Ví dụ: + Chao ôi! (câu đặc biệt)
+ Chao ôi, ba tháng hè sao mà dài như một thế kỉ. (một bộ phận biệt lập trong câu)
Còn thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào,..thì đứng sau những từ ngữ mà nó bổ nghĩa (làm phụ ngữ)
- Ví dụ: Mẹ ơi, tình yêu mà mẹ đã dành cho con thiêng liêng biết bao! (đứng sau tính từ)
11
Tiếng Việt Tiết 86: CÂU CẢM THÁN
a.Trời ơi, anh đến muộn quá!
b.Trăng đêm nay đẹp biết bao!
c. Ôi, chân tôi đau quá!
I.Đặc điểm hình thức và chức năng:
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ: (SGK/trang 44)
BÀI TẬP NHANH:
Hãy thêm các từ ngữ cảm thán và dấu chấm than để chuyển đổi các câu sau thành câu cảm thán:
a, Anh đến muộn quá.
b, Trăng đêm nay đẹp.
c, Chân tôi đau quá.
12
CÂU HỎI THẢO LUẬN
4 nhóm làm việc (3 phút)

Câu hỏi: Những điểm giống nhau và khác nhau trong dấu hiệu hình thức của câu cầu khiến và câu cảm thán?
13

*Giống nhau:
đều sử dụng dấu chấm than.
* Khác nhau:












14


Tiếng Việt Tiết: 86: CÂU CẢM THÁN


I. Đặc điểm hình thức và chức
năng:
II. Luyện tập:
1.Hãy cho biết những câu
trong đoạn trích sau có phải
đều là câu cảm thán không.
Vì sao?
a.Than ôi! Sức người khó
lòng địch nổi với sức trời!
Thế đê không sao cự lại được
với thế nước! Lo thay!
Nguy thay! Khúc đê này hỏng
mất.

(Phạm Duy Tốn, Sống chết mặc bay)
b.Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi! (Thế Lữ, Nhớ rừng)
c.Chao ôi, có biết đâu rằng:
hung hăng, hống hách láo
chỉ tổ đem thân mà trả nợ
cho những cử chỉ ngu dại
của mình thôi. Tôi đã phải
trải cảnh như thế. Thoát
Nạn rồi, mà còn ân hận
quá, ân hận mãi.
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
Than ôi!
Lo thay!
Nguy thay!
Hỡi
Chao ôi
15

II,Luyện tập:
2.Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong
những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào
kiểu câu cảm thán được không? Vì sao?
a. Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn cho gầy cò con? (Ca dao)
Lời than thở của người nông dân dưới chế độ
phong kiến.
b. Xanh kia thăm thẳm từng trên
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?
(Chinh phụ ngâm khúc)
Lời than thở của người chinh phụ trước nỗi
truân chuyên do chiến tranh gây ra.
16

II,Luyện tập:
2.Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong
những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào
kiểu câu cảm thán được không? Vì sao?
c. Tôi có chờ đâu, có đợi đâu
Đem chi xuân lại gợi thêm sầu
(Chế Lan Viên, Xuân)
Tâm trạng bế tắc của nhà thơ trước cuộc sống (trước Cách mạng tháng Tám)
d.Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột
của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ?
(Tô Hoài, DMPLK)
Sự ân hận của Dế Mèn trước cái chết thảm thương, oan ức của Dế Choắt.
17
2. (SGK-Trang 44-45)
Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn cho gầy cò con?
(Ca dao)
b. Xanh kia thăm thẳm tửng trên
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?
(Chinh phụ ngâm)
c. Tôi có chờ đâu, có đợi đâu;
Đem chi xuân lại gợi thêm sầu.
(Chế Lan Viên)
d. Anh mà chết là chỉ tại cái tội
ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết
làm thế nào bây giờ?
(Tô Hoài-Dế Mèn phiêu lưu kí)
Tất cả những câu trên bộc
lộ tình cảm, cảm xúc nhưng
có phải là câu cảm thán
không?
Tất cả các câu trên đều bộc lộ tình cảm, cảm xúc, nhưng không phải là câu cảm thán, vì không có hình thức đặc trưng của kiểu câu này (từ ngữ cảm thán và dấu chấm than).

II,Luyện tập:
18
II.Luyện tập:
3, Đặt hai câu cảm thán để bộc lộ cảm xúc:
a, Trước tình cảm của một người thân dành cho mình.
Chao ôi, một ngày vắng mẹ sao mà dài đằng đẵng!
Tình yêu mà mẹ dành cho con thiêng liêng biết bao!
b, Khi nhìn thấy mặt trời mọc.
- Đẹp thay cảnh mặt trời buổi bình minh!
19
CỦNG CỐ
Câu 1: Khái niệm và đặc điểm hình thức sau đây nói về kiểu câu:
Là câu dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của
người nói (người viết), xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ
nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương.
Thường chứa các từ: ôi, than ôi, hỡi ơi, trời ơi, biết bao,
xiết bao… và thường kết thúc bằng dấu chấm than.
A. Câu nghi vấn
B. Câu cầu khiến
C. Câu cảm thán.
20
Tiếng Việt Tiết 86: CÂU CẢM THÁN
Hãy viết một đoạn văn khoảng 4-5 câu nêu cảm nghĩ của em về một cảnh đẹp của quê hương, trong đoạn văn có sử dụng câu cảm thán.
21
m
Hướng dẫn học bài

- Học thuộc phần ghi nhớ.

-Làm các bài tập còn lại.
-Chuẩn bị trước bài : “Câu trần thuật”
(Đọc và trả lời các câu hỏi trong mục
I/ SGK/ 45)
22
Chân thành cám ơn
thầy cô và các em!