Bài 21. Câu cảm thán

KI?M TRA B�I CU
Trình bày những đặc điểm về hình thức và chức năng của câu cầu khiến ?

- Câu cầu khiến là câu có những từ cầu khiến như: hãy, đừng, chớ,… đi , thôi , nào…hay ngữ điệu cầu khiến;
- dùng để yêu cầu, sai khiến, ra lệnh, khuyên bảo…
- Khi viết: cuối câu có dấu chấm than (!) Nếu không nhấn mạnh ý câu khiến thì dùng dấu chấm .
? Xác định câu cầu khiến trong đoạn trích sau ? Chỉ ra sự khác nhau trong việc sử dụng dấu hiệu hình thức trong các câu cầu khiến có trong đoạn trích ?
…Lão Hạc ơi ! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt !
Lão đừng lo gì cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố giữ gìn
cho lão. Đến khi con trai lão về, tôi sẽ trao lại cho hắn và
bảo hắn : “Đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh
đã cố để lại cho anh trọn vẹn, cụ thà chết
chứ không bán đi một sào…”
Tiết 94 :
Câu cảm thán
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
a/ Hỡi ơi Lão Hạc ! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều hơn ai hết…Một người như thế ấy !...Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!…Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên luỵ đến hàng xóm, láng giềng…Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư ? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn…
( Nam Cao , Lão Hạc )
1/ Đọc các đoạn trích và trả lời câu hỏi :
? Câu nào thể hiện cảm xúc của ông giáo khi nghĩ về lão Hạc ?
Hỡi ơi lão Hạc !
? Nhờ vào dấu hiệu
nào mà em nhận
biết được
điều đó ?
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
1/ Hình thức :
a/ Hỡi ơi lão Hạc !
- Có từ cảm thán : Hỡi ơi,
- Kết thúc câu bằng: dấu chấm than (!)
b/ Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan ?
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới ?
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng ?
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta dợi chết mảnh mặt trời gay gắt,
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật ?
- Than ôi ! Thời oanh liệt nay còn đâu ?
? Câu nào
thể hiện
cảm xúc
của con
hổ khi
nhớ
rừng ?
? Dựa vào dấu
hiệu hình
thức nào mà em biết ?
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
Than ôi,
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
1/ Hình thức :
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
- Có từ cảm thán : Hỡi ơi,
Kết thúc câu bằng: dấu chấm than (!)
? Tìm các từ cũng có chức năng thể hiện
trực tiếp tình cảm cảm xúc của người nói
Trong các ví dụ sau ?
c/ Đau đớn thay phận đàn bà !
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.
(Nguyễn Du)
d/ Thương ôi ! Không hợp mà tan,
Một nhà vinh hiển, riêng oan một nàng !
(Nguyễn Du)
e/ Chao ôi, cuộc đời của tôi thật nhiều bất hạnh !
g/ Trời ơi ! Lâu lắm rồi bọn mình mới gặp đấy nhỉ ?
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
1/ Hình thức :
- Có từ cảm thán : Hỡi ơi, Than ôi, ôi, thay, thương ôi, chao ôi, trời ơi, xiết bao, biết chừng nào, ….
Kết thúc câu bằng: dấu chấm than (!)
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
- Có từ cảm thán : Hỡi ơi, Than ôi, ôi, thay, thương ôi, chao ôi, trời ơi, xiết bao, biết chừng nào, ….
Kết thúc câu bằng: dấu chấm than (!)
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
- Có từ cảm thán : Hỡi ơi, Than ôi, ôi, thay, thương ôi, chao ôi, trời ơi, xiết bao, biết chừng nào, ….
Kết thúc câu bằng: dấu chấm than (!)
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
Các câu trên đây được dùng để
làm gì ?
a/ Hỡi ơi lão Hạc !
b/ Than ôi ! Thời oanh liệt nay còn đâu ?
c/ Đau đớn thay phận đàn bà !
d/ Thương ôi ! không hợp mà tan,
Một nhà vinh hiển, riêng oan một nàng !
e/ Chao ôi, cuộc đời của tôi thật nhiều bất hạnh !
d/ Trời ơi ! Lâu lắm rồi bọn mình mới gặp nhau đấy nhỉ ?
Chức năng : Dùng để
bộc lộ trực tiếp cảm
xúc của người nói,
người viết
- Có từ cảm thán : Hỡi ơi, Than ôi, ôi, thay, thương ôi, chao ôi, trời ơi, xiết bao, biết chừng nào, ….
Kết thúc câu bằng: dấu chấm than (!)
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
2/ Chức năng :
- Dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết)
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
- Có từ cảm thán : Hỡi ơi, Than ôi, ôi, thay, thương ôi, chao ôi, trời ơi, xiết bao, biết chừng nào, ….
Kết thúc câu bằng: dấu chấm than (!)
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
2/ Chức năng :
- Dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết)
- Có từ cảm thán : Hỡi ơi, Than ôi, ôi, thay, thương ôi, chao ôi, trời ơi, xiết bao, biết chừng nào, ….
Kết thúc câu bằng: dấu chấm than (!)
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
a/ Hỡi ơi lão Hạc !
b/ Than ôi ! Thời oanh liệt nay còn đâu ?
c/ Đau đớn thay phận đàn bà !
d/ Thương ôi ! không hợp mà tan,
Một nhà vinh hiển, riêng oan một nàng !
e/ Chao ôi, cuộc đời của tôi thật nhiều bất hạnh !
d/ Trời ơi ! Lâu lắm rồi bọn mình mới gặp nhau đấy nhỉ ?
? Nói rõ tình cảm,
cảm xúc được thể
hiện trong mỗi
câu trên ?
=>
thương cảm
=> nuối tiếc
=> xót xa, thông cảm
=> thương xót
=> Đau khổ, thở than
=> Ngạc nhiên, vui mừng
? Khi viết đơn, bản tường trình, báo cáo tổng kết hay đáp án một bài toán, em có thể dùng những câu trên được không ?
? Những câu dạng
như trên thường
xuất hiện trong những
lĩnh vực nào ?
2/ Chức năng :
- Dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết)
- Xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay trong ngôn ngữ văn chương .
- Có từ cảm thán : Hỡi ơi, Than ôi, ôi, thay, thương ôi, chao ôi, trời ơi, xiết bao, biết chừng nào, ….
Kết thúc câu bằng: dấu chấm than (!)
1/ Hình thức :
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng :
* Ghi nhớ (sgk)
Lưu ý :
- Những từ ngữ cảm thán: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ôi, trời ơi,…có thể tự tạo thành một câu đặc biệt mà cũng có thể là một bộ phận biệt lập trong câu và thường đứng ở đầu câu.
Ví dụ:
+ Chao ôi! (câu đặc biệt)
+ Chao ôi, ba tháng hè sao mà dài như một thế kỉ. (một bộ phận biệt lập trong câu)
- Còn thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào,..thì đứng sau những từ ngữ mà nó bổ nghĩa (làm phụ ngữ)
Ví dụ: Mẹ ơi, tình yêu mà mẹ đã dành cho con thiêng liêng biết bao! (đứng sau tính từ)

? CÂU HỎI THẢO LUẬN (3 phút)
(nhóm 4 – 5 HS)

Câu hỏi: Những điểm giống nhau và khác nhau trong dấu hiệu hình thức của câu cầu khiến và câu cảm thán ?
*Giống nhau: đều sử dụng dấu chấm than.
* Khác nhau:
II/ Luyện tập :
1/ Bài tập 1 : Hãy cho biết những câu trong đoạn trích sau có phải đều là câu cảm thán không? Vì sao?
a/ Than ôi! Sức người khó lòng địch nổi với sức trời! Thế đê không sao cự lại được với thế nước! Lo thay ! Nguy thay! Khúc đê này hỏng mất.
(Phạm Duy Tốn, Sống chết mặc bay )
- Than ôi !
Lo thay !
Nguy thay !
=> Là những câu cảm thán
Hình thức:
+ Có từ ngữ cảm thán: Than ôi, thay
+ Kết thúc bằng dấu chấm than
- Chức năng: Bộc lộ sự lo lắng trước tình thế nguy cấp của thiên tai.
b/ Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi !
Là câu cảm thán
Hình thức: Có từ cảm thán: " Hỡi, ơi"
và kết thúc bằng dấu chấm than
- Chức năng: Bộc lộ sự nuối tiếc bất
hoà sâu sắc với thực tại, niềm khao
khát tự do
c) Chao «i, cã biÕt ®©u r»ng: hung h¨ng, hèng h¸ch l¸o chØ tæ ®em th©n mµ tr¶ nî cho nh÷ng cö chØ ngu d¹i cña m×nh th«i. T«i ®· ph¶i tr¶i c¶nh nh­ thÕ. Tho¸t n¹n råi, mµ cßn ©n hËn qu¸, ©n hËn m·i.
Câu : Chao ôi, có biết đâu rằng : hung hăng, hống
hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ
ngu dại của mình thôi. -> là câu cảm thán
Hình thức : có từ cảm thán “Chao ôi,” ; kết thúc bằng dấu châm
Chức năng : bộc lộ sự day dứt, ăn năn, hối hận trước những lỗi lầm mà Dế Mèn đã gây ra
* Lưu ý : câu cảm thán có khi được kết thúc bằng dấu chấm ( . )
2/ Bài tập 2 : Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào
kiểu câu cảm thán được không? Vì sao?
a/ Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn cho gầy cò con? (Ca dao)
Lời than thở của người nông dân dưới chế độ phong kiến.
b/ Xanh kia thăm thẳm từng trên
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này ?
(Chinh phụ ngâm khúc)
Lời than thở của người chinh phụ trước nỗi truân chuyên do chiến tranh gây ra.
c/ Tôi có chờ đâu, có đợi đâu ;
Đem chi xuân lại gợi thêm sầu.
(Chế Lan Viên, Xuân)
Tâm trạng bế tắc của nhà thơ trước cuộc sống (trước Cách mạng tháng Tám)
d/ Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột
của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ ?
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
Sự ân hận của Dế Mèn trước cái chết thảm thương, oan ức của Dế Choắt.
Có thể xếp những câu trên vào kiểu câu cảm thán được không ? Vì sao ?
Tất cả các câu trên đều bộc lộ tình cảm, cảm xúc, nhưng không phải là câu cảm thán, vì không có hình thức đặc trưng của kiểu câu này
(từ ngữ cảm thán và dấu chấm than).
? Quan sát tranh, hãy đặt đoạn hội thoại có sử dụng câu cảm thán.
1
2
3
4
4/ Bài tập 4 : hãy hoàn thành bảng sau :
Kiểu câu
Câu nghi vấn
Câu cầu khiến
Câu cảm thán
Đặc điểm hình thức
Từ ngữ chuyên dùng
Dấu kết thúc câu
Chức năng chính
ai, gì, nào, đâu,
bao giờ, bao nhiêu …
? ( . ) ( ! ) ( …)
Dùng để hỏi
Bộc lộ trùc tiÕp cảm xúc
ôi, than ôi, chao ôi,
xiết bao, biết bao …
! ( . )
Ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo
hãy, chớ, đừng, đi, thôi, nào …
! ( . )
Hướng
dẫn
về
nhà :
Nắm được những đặc điểm hình thức và chức năng của câu cảm thán
Phân biệt được câu cảm thán với câu : nghi vấn và câu cầu khiến
Hoàn thành bài tập 3 : Đặt câu cảm thán với 2 tình huống cho sẵn
Chuẩn bị bài : Câu trần thuật :
+ Xem lại bài câu trần thuật đơn đã học ở lớp 6
+ Đọc các ví dụ và trả lời câu hỏi