Bài 21. Câu cảm thán

1
KIỂM TRA BÀI CŨ
1,Thế nào là câu cầu khiến?
Cho ví dụ?
Câu cầu khiến là câu có những từ cầu khiến như:
hãy, đừng, chớ, …đi, thôi, nào, …hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo,…
Ví dụ: Chúng ta đừng xả rác bừa bãi!
2
KIỂM TRA BÀI CŨ
2, Khi viết, câu cầu khiến thường được kết thúc
bằng những dấu gì? Cho ví dụ?
*Khi viết, câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu
chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm.
Ví dụ:*Lớp chúng ta hãy phấn đấu đạt nhiều học
sinh giỏi!
*Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt
tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thủy:
Đi thôi con.
(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)
Ví dụ:
- Trời ơi! Em đau đầu quá.

- Ôi, đêm trăng đẹp tuyệt vời!
=> Là những câu cảm thán.
Tiết 86:

Câu cảm thán

I. Đặc điểm hình thức và chức năng.
1. Ví dụ: (SGK/ trang 43)
Em hãy đọc các ví dụ và tìm câu cảm thán?
6
Tiết 86:
CÂU CẢM THÁN
I. Đặc điểm hình thức và chức năng:
1. Ví dụ: Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
a.Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết… Một người như thế ấy! … Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!...Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng… Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn… (Nam Cao, Lão Hạc)
7
Tiết 86:
CÂU CẢM THÁN
I. Đặc điểm hình thức và chức năng:
1. Ví dụ: Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
b. Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
…………………………………………
Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
(Thế Lữ, Nhớ rừng)

Tiết 86: CÂU CẢM THÁN


I,Đặc điểm hình thức và chức năng:
1, Ví dụ:
*Câu cảm thán:
a, Hỡi ơi lão Hạc!
b, Than ôi!
*Đặc điểm hình thức:
- Từ ngữ cảm thán:
hỡi ơi, than ôi
- Dấu kết thúc câu:
dấu chấm than



Tiết 86: CÂU CẢM THÁN
- Hỡi ơi lão Hạc!
Ngạc nhiên, bất ngờ.
- Than ôi!
Nuối tiếc
2. Ghi nhớ:



I,Đặc điểm hình thức và chức năng:
1, Ví dụ:
*Câu cảm thán:
*Đặc điểm hình thức:
*Chức năng:
Dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc.


Hình thức
Có từ ngữ cảm thán
Câu cảm thán
Chức năng
Kết thúc bằng dấu chấm than
Bộc lộ trực tiếp cảm xúc
Dùng trong giao tiếp và văn chương
Em hãy hoàn thành sơ đồ khái quát Ghi nhớ về câu cảm thán
(5)
(4)
(3)
(1)
(6)
(2)
11
3. Lưu ý:
- Những từ ngữ cảm thán: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ôi, trời ơi,…
+ Tự tạo thành một câu đặc biệt.
+ Một bộ phận biệt lập trong câu.
+ Đứng ở đầu câu.
Ví dụ: + Chao ôi! (câu đặc biệt)
+ Chao ôi, ba tháng hè sao mà dài như một thế kỉ. (một bộ phận biệt lập trong câu)
- Còn thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào,.. đứng sau những từ ngữ mà nó bổ nghĩa (làm phụ ngữ)
Ví dụ: Mẹ ơi, tình yêu mà mẹ đã dành cho con thiêng liêng biết bao! (đứng sau tính từ)
(?) Khi viết đơn, biên bản, hợp đồng hay trình bày kết quả, giải một bài toán,. có thể dùng câu cảm thán không? vì sao?
- Khi viết đơn, biên bản, hợp đồng hay trình bày kết quả, giải một bài toán,. ? khụng dùng câu cảm thán, vỡ: nh?ng van b?n dú dựng ngôn ngữ duy lí, ngôn ngữ của tuư duy lôgíc.
Tiết 86: CÂU CẢM THÁN
a,Trời ơi, anh đến muộn quá!
b,Trăng đêm nay đẹp biết bao!
c. Ôi, chân tôi đau quá!
I,Đặc điểm hình thức và chức năng:
BÀI TẬP NHANH:
Hãy thêm các từ ngữ cảm thán và dấu chấm than để chuyển đổi các câu sau thành câu cảm thán:
a, Anh đến muộn quá.
b, Trăng đêm nay đẹp.
c, Chân tôi đau quá.
15
CÂU HỎI THẢO LUẬN
Câu hỏi: Những điểm giống nhau và khác nhau trong dấu hiệu hình thức của câu cầu khiến và câu cảm thán?
16

*Giống nhau:
đều sử dụng dấu chấm than.
* Khác nhau:












BÀI TẬP NHANH
Câu 1: Em hãy đặt các câu cảm thán phù hợp với các hình ảnh sau:
- Ôi, số phận của cô bé bán diêm thật bất hạnh !
- Chao ôi, cảnh vinh Hạ Long đẹp xiết bao !
Câu 2:
Hãy điền thêm thêm từ vào chỗ trống để có câu cảm thán
... đau bụng....
- Trời ơi, đau bụng quá !
- Ôi, đau bụng quá!
II) Luyện tập
Bài tập1:
Tìm các câu cảm thán và giải thích vì sao :

a. Có 3 câu cảm thán sau:
Than ôi!
Lo thay!
Nguy thay!


- Hình thức: + Có từ ngữ cảm thán: Than ôi, thay
+ Kết thúc bằng dấu chấm than
- Chức năng: Bộc lộ sự lo lắng truước tình thế nguy cấp của thiên tai.


b) Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!

Câu cảm thán
- Hình thức: Có từ cảm thán " Hỡi, ơi" và kết thúc bằng dấu chấm than
- Chức năng: Bộc lộ sự nuối tiếc, niềm khao khát tự do
C. Có 1 c©u c¶m th¸n:
- Hình thức: Từ cảm thỏn " Chao ôi" và kết thúc bằng dấu ( . )
- Chức năng: Bộc lộ sự ân hận, day dứt, ăn năn c?a Dế Mèn.
* Lưuu ý: Câu cảm thán có trưuờng hợp kết thúc bằng dấu ( . )

Chao «i, cã biÕt ®©u r»ng: hung h¨ng, hèng h¸ch l¸o chØ tæ ®em th©n mµ tr¶ nî cho nh÷ng cö chØ ngu d¹i cña m×nh th«i.
2) Phân tích tình cảm cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán được không ? Vì sao ? ( SGK /44,45)

a) Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn cho gầy cò con ? (ca dao)
Bộc lộ sự than thở của người nông dân dưới chế độ phong kiến.
b)
Xanh kia thăm thẳm từng trên
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này ?
(Chinh phụ ngâm khúc)

THẢO LUẬN NHÓM: Theo nhóm 2 bàn ( thời gian 2 phút )
Lời oán trách chiến tranh gây ra bao nỗi đau khổ cho người chinh phụ có chồng chinh chiến nơi xa
23

II,Luyện tập:
2,Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong
những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào
kiểu câu cảm thán được không? Vì sao?
c, Tôi có chờ đâu, có đợi đâu
Đem chi xuân lại gợi thêm sầu
(Chế Lan Viên, Xuân)
Tâm trạng bế tắc của nhà thơ trước cuộc sống (trước Cách mạng tháng Tám)
d,Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột
của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ?
(Tô Hoài, DMPLK)
Sự ân hận của Dế Mèn trước cái chết thảm thương, oan ức của Dế Choắt.
24
II.Luyện tập:
Tất cả các câu trên đều bộc lộ tình cảm, cảm xúc, nhưng không phải là câu cảm thán, vì không có hình thức đặc trưng của kiểu câu này
(từ ngữ cảm thán và dấu chấm than).
25
II.Luyện tập:
3, Đặt hai câu cảm thán để bộc lộ cảm xúc:
a, Trước tình cảm của một người thân dành cho mình.
Chao ôi, một ngày vắng mẹ sao mà dài đằng đẵng!
Tình yêu mà mẹ dành cho con thiêng liêng biết bao!
b, Khi nhìn thấy mặt trời mọc.
- Đẹp thay cảnh mặt trời buổi bình minh!
26
Hãy điền vào bảng sau:
Bài tập 4: Hãy nhắc lại đặc điểm hình thức và chức năng của câu nghi vấn, câu cầu khiến và câu cảm thán.
- Có từ nghi vấn hoặc từ “hay”
- Cuối câu có dấu chấm hỏi (?)
Dùng để hỏi.
Cầu khiến, khẳng định, phủ định đe dọa, bộc lộ tình cảm, cảm xúc
- Có từ cầu khiến
- Cuối câu có dấu chấm than (!)
- Ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo
- Có từ cảm thán
- Cuối câu có dấu chấm than (!)
- Bày tỏ cảm xúc
* Bài tập củng cố:
1.Trong những ví dụ sau, ví dụ nào là câu cảm thán?
a) Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ? (Ông đồ - Vũ Đình Liên)

b) Cây nào cũng đẹp, cây nào cũng quý, nhưng thân thuộc nhất vẫn là tre nứa. (Cây tre – Thép Mới)

c) Ở ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu !
(Tố Tữu- Tâm tư trong tù)

d) Đê vỡ rồi! ... Đê vỡ rồi, thời ông cách cổ chúng mày, thời ông bỏ tù chúng mày!
(Sống chết mặc bay - Phạm Duy Tốn)
2 .Quan sát tranh, hãy đặt đoạn hội thoại có sử dụng câu cảm thán và câu cầu khiến (hoặc câu nghi vấn) cho phù hợp.
Nam
Lan
Đừng ngần ngại nói lời “Cảm ơn !”, Để tạo thêm niềm vui cho cuộc sống này bạn nhé !
31
CỦNG CỐ
Câu 1: Khái niệm và đặc điểm hình thức sau đây nói về kiểu câu:
Là câu dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết), xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương.
Thường chứa các từ: ôi, than ôi, hỡi ơi, trời ơi, biết bao, xiết bao… và thường kết thúc bằng dấu chấm than.
A.Câu nghi vấn
B. Câu cầu khiến
C. Câu cảm thán.
32
Câu 2:
Trong các câu sau, đâu là câu cảm thán:
A. “Đẹp vô cùng tổ quốc ta ơi!
Rừng cọ, đồi chè, đồng xanh ngào ngạt”
(Tố Hữu)
B. Tổ quốc ta rất đẹp.

C. Tổ quốc ta rất đẹp phải không?
33
Tiết 86: CÂU CẢM THÁN
Hãy viết một đoạn văn khoảng 4-5 câu nêu cảm nghĩ của em về một cảnh đẹp của quê hương, trong đoạn văn có sử dụng câu cảm thán.
34
m
Hướng dẫn học bài

- Học thuộc phần ghi nhớ.

- Làm các bài tập còn lại.
-Chuẩn bị trước bài : “Câu trần thuật”
(Đọc và trả lời các câu hỏi trong mục
I/ SGK/ 45)