Bài 20. Thuyết minh về một danh lam thắng cảnh

Thuyết minh về Hồ Hoàn Kiếm và cụm di tích đền Ngọc Sơn
A. Tư liệu tham khảo:

1. Nguồn gốc lịch sử:
- Cách đây khoảng 6 thế kỷ, hồ Gươm gồm hai phần chạy dài từ phố Hàng Đào, qua Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt tới phố Hàng Chuối, thông với sông Hồng. Nước hồ quanh năm xanh biếc nên hồ Gươm cũng được gọi là hồ Lục Thuỷ.
- Tương truyền vào thế kỷ 15 hồ được đổi tên thành hồ Hoàn Kiếm, gắn liền với truyền thuyết trả gươm thần cho Rùa Vàng, ghi lại thắng lợi của cuộc chiến đấu 10 năm của nhân dân Việt Nam chống lại quân Minh (1417-1427) dưới sự lãnh đạo của Lê Lợi. Truyền thuyết kể rằng khi Lê Lợi khởi nghĩa ở Lam Sơn (Thanh Hoá) có mò được một lưỡi gươm, sau đó lại nhặt được một cái chuôi ở trong rừng. Gươm báu này đã theo Lê Lợi trong suốt thời gian kháng chiến chống giặc Minh. Khi lên ngôi về đóng đô ở Thăng Long, trong một lần nhà vua đi chơi thuyền trên hồ Lục Thuỷ, bỗng một con rùa xuất hiện. Lê Thái Tổ rút gươm khỏi vỏ, giơ gươm ra thì gươm bay về phía con rùa. Rùa ngậm gươm, lặn xuống đáy hồ, và từ đó hồ Lục Thuỷ có tên gọi mới là hồ Hoàn Kiếm (trả gươm) hay hồ Gươm.
2.Quang cảnh
- Hồ Hoàn Kiếm được du khách cho là một thắng cảnh của Hà Nội. Quanh hồ trồng nhiều loại hoa và cây cảnh. Giữa hồ có tháp Rùa, cạnh hồ có đền Ngọc Sơn. Xung quanh hồ còn có những di tích lịch sử khác như tượng vua Lê Thái Tổ, cầu Thê Húc, tháp Bút, đền Bà Kiệu,... bên cạnh những công trình kiến trúc hiện đại. Toà nhà Bưu điện với tháp đồng hồ cổ kính in bóng hồ Gươm đã đi vào lòng nhiều người dân Hà Nội.
- Người dân Hà Nội sống ở khu vực quanh hồ có thói quen ra đây tập thể dục vào sáng sớm, đặc biệt là vào mùa hè. Họ gọi các khu phố nằm quanh hồ là Bờ Hồ.
- Chu vi sát bờ hồ là khoảng 1750m, còn chu vi đường xe cơ giới đi vòng quanh hồ là khoảng 2000m
a. Tháp Rùa
Là một ngọn tháp ở khoảng giữa, phía nam Hồ Gươm, Hà Nội.
Tháp xây trên gò Rùa nơi xưa từ thời vua Lê Thánh Tông đã dựng Điếu Đài ở đó để nhà vua ra câu cá. Sang thời Lê Trung Hưng (khoảng thế kỷ 17-thế kỷ 18) thì chúa Trịnh cho xây đình Tả Vọng trên gò nhưng sang thời nhà Nguyễn thì không còn dấu tích gì nữa.
Ngọn tháp kết hợp phong cách kiến trúc Âu châu với hàng cửa cuốn gô-tích hai tầng dưới nhưng phần mái cong giữ quy thức kiến trúc Việt Nam.
b. Tháp Bút

- Tháp Bút ở Hồ Gươm là một ngọn tháp bằng đá cao năm tầng, được xây dựng năm Tự Đức thứ 18 (1865) trên nền núi Độc Tôn (còn gọi là núi Ngọc Bội) cũ theo ý tưởng của nhà nho Nguyễn Văn Siêu, nằm ở phía ngoài lối vào cầu Thê Húc, đền Ngọc Sơn.
- Tháp dựng trên ngọn núi do đá xếp, đường kính 12m, cao 4m. Tháp vuông có năm tầng, cao 28m. Đỉnh là một ngòi bút lông dựng ngược. Cả cán và ngòi bút cao 0,9m. Trên thân ba tầng giữa có khắc theo chiều dọc ba chữ Tả Thanh Thiên mang nghĩa "Viết lên trời xanh"...
- Cụm kiến trúc Tháp Bút biểu dương văn chương, nhưng đồng thời cũng để biểu dương võ công của chúa Trịnh trong việc dẹp cuộc khởi nghĩa của quận Hẻo Nguyễn Danh Phương. Tháp Bút dựng trên một cái gò chất đầy đá hộc, gò này tượng trưng cho 1 ngọn núi, tên là Độc Tôn. Trong bài Bút Tháp chí do Nguyễn Văn Siêu soạn năm 1865 được khắc ngay trên thân tháp.
c. Đài Nghiên
Ở đầu cầu Thê Húc là Đài Nghiên, nghiên được đặt trên tòa cửa đầu tiên dẫn vào đền, là một nghiên mực bằng đá xanh đẽo tạc theo hình nửa quả đào, cắt ngang theo chiều dọc, khoét lõm. Bề dài quả đào 0,97m, bề ngang 0,8m, cao 0,3m, chu vi 2m, có ba con thiềm thừ (con cóc) đội nghiên như ba cái chân kiềng. Đặc biệt trên thân của nghiên có khắc một bài minh mà tác giả lại cũng là Nguyễn Văn Siêu. Chỉ có 64 chữ (Hán) nhưng ý tứ rất hàm súc, tạm dịch: "Xưa lấy hốc đất làm nghiên, chú giải Đạo Đức kinh, nghiền ngẫm bên nghiên lớn, viết sách Hán Xuân Thu. Từ đá tách ra làm nghiên, chẳng có hình dáng. Không vuông không tròn, dùng vào mọi việc thật kỳ diệu. Không cao không thấp, ngôi ở chính giữa. Cúi soi hồ Hoàn Kiếm, ngửa trông ngọn Bút đá. ứng vào sao Thai mà làm ra mọi biến đổi. Ngậm nguyên khí mà mài hư không".

d. Cầu Thê Húc
Cầu Thê Húc là cây cầu ở hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội, thủ đô của Việt Nam.
Nối từ Bờ Hồ ra hòn đảo nhỏ nơi có đền Ngọc Sơn, cây cầu này màu đỏ son, làm bằng gỗ, có nhiều trụ liên tiếp. Cầu được Thần Siêu Nguyễn Văn Siêu xây dựng vào năm 1865. Tên của cầu có nghĩa là "nơi đậu ánh sáng Mặt Trời buổi sáng sớm“
Cầu Thê Húc được làm bằng gỗ rất thô sơ và sơn màu đỏ. Tương truyền cuối thế kỷ 19 cầu bị gãy, người ta xây lại cầu mới có chân làm bằng xi măng cốt thép, sàn và lan can làm bằng gỗ. Cầu có thiết kế cong cong và uốn luợn như hình con tôm
3. Ý NGHĨA LỊCH SỬ
Tuy không phải là hồ lớn nhất trong thủ đô, song hồ Hoàn Kiếm đã gắn liền với cuộc sống và tâm tư của nhiều người. Hồ nằm ở trung tâm một quận với những khu phố cổ chật hẹp, đã mở ra một khoảng không đủ rộng cho những sinh hoạt văn hóa bản địa. Hồ có nhiều cảnh đẹp.
Và hơn thế, hồ gắn với huyền sử, là biểu tượng khát khao hòa bình (trả gươm cầm bút), đức văn tài võ trị của dân tộc (thanh kiếm thiêng nơi đáy hồ và tháp bút viết lên trời xanh). Do vậy, nhiều văn nghệ sĩ đã lấy hình ảnh Hồ Gươm làm nền tảng cho các tác phẩm của mình.
Hồ cũng là nguồn cảm hứng cho nhiều nhà nhiếp ảnh, trong đó nổi tiếng nhất là lão nghệ sĩ Võ An Ninh.
Hà Nội
...
Hà Nội có Hồ Gươm
Nước xanh như pha mực
Bên hồ ngọn Tháp Bút
Viết thơ lên trời cao …
Trần Đăng Khoa - 1969

Rủ nhau xem cảnh Kiếm hồ,
Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn.
Đài nghiên, tháp bút chưa mòn,
Hỏi ai gây dựng nên non nước này?


4. Một vài hình ảnh tham khảo
a. Hồ Gươm:






b. Tháp Rùa
c. Tháp Bút – Đài Nghiên
d. Cầu Thê Húc

B. Dàn ý
I. Mở bài:
Hồ Hoàn Kiếm – Là một biểu tương đẹp và thiêng liêng của Hà Nội – Trái tim hồng của cả nước.
II. Thân bài:
Lịch sử, nguồn gốc và độ dài, đặc điểm:
a. Độ dài và đặc điểm của hồ:
- Cách đây khoảng 6 thế kỷ, hồ Gươm gồm hai phần chạy dài từ phố Hàng Đào, qua Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt tới phố Hàng Chuối, thông với sông Hồng.
- Nước hồ quanh năm xanh biếc nên hồ Gươm cũng được gọi là hồ Lục Thuỷ.
b. Lịch sử hồ Hoàn Kiếm :
- Vào thế kỷ XV hồ được đổi tên thành hồ Hoàn Kiếm.
- Truyền thuyết kể rằng khi Lê Lợi khởi nghĩa ở Lam Sơn (Thanh Hoá) có người dân mò được một lưỡi gươm, sau đó lại nhặt được một cái chuôi ở trong rừng. Gươm báu này đã theo Lê Lợi trong suốt thời gian kháng chiến chống giặc Minh. Khi lên ngôi về đóng đô ở Thăng Long, trong một lần nhà vua đi chơi thuyền trên hồ Lục Thuỷ, bỗng một con rùa xuất hiện. Yêu cầu vua trả lại chiếc gươm báu. Rùa ngậm gươm, lặn xuống đáy hồ, và từ đó hồ Lục Thuỷ có tên gọi mới là hồ Hoàn Kiếm (trả gươm) hay hồ Gươm.
2. Cảnh quan xunh quanh hồ:
- Hồ Hoàn Kiếm là 1 thắng cảnh nổi tiếng của Hà Nội. Quanh hồ trồng nhiều loại hoa và cây cảnh: những hàng liễu rủ, những cành lộc vừng, những chiếc ghế đá ven hồ,…
- Giữa có tháp Rùa; cạnh hồ có đài Nghiên, tháp Bút, cầu Thê Húc, đền Ngọc Sơn.
- Hồ Gươm như 1 tấm gương giữa lòng thành phố, đã đi vào trong tâm trí của nhiều người dân Hà Nội.
- Vào lúc sáng sớm, người dân sống ở khu vực quanh hồ có thói quen ra đây tập thể dục, đặc biệt là vào mùa hè.
3. Ý nghĩa của hồ:
- Hồ gắn liền với cuộc sống và tâm tư của nhiều người.


- Hồ gắn liền với lịch sử, là biểu tượng khát khao hoà bình ( trả gươm cầm bút ),...
=> Nhiều văn nghệ sĩ đã lấy hình ảnh của Hồ Gươm làm nền tảng cho các tác phẩm của mình.
4. Cách bảo tồn:
- Hiện nay, vẫn còn nhiều hành vi thiếu ý thức bảo vệ hồ và cảnh quan xung quanh hồ.
- Vì vậy, mỗi người dân VN cần bảo vệ “ lẵng hoa xinh đẹp giữa lòng Hà Nội” này.
III. Kết bài
Hồ Gươm sẽ sống mãi trong lòng mỗi người dân thủ đô và người dân cả nước như một biểu tượng thiêng liêng về văn hoá của dân tộc VN.
C. Bài viết
“Mặt hồ Gươm vẫn lung linh mây trời, càng toả mát hương hoa thơm Thủ đô…”. Nhắc đến Hà Nội là nhắc đến hình ảnh hồ Gươm trong xanh và bóng tháp Rùa nghiêng nghiêng soi dáng. Hồ Gươm cùng quần thể kiến trúc của nó đã trở thành một biểu tượng đẹp đẽ và thiêng liêng của Hà Nội – trái tim hồng của cả nước.
Hồ Gươm đã tồn tại từ trước đây rất lâu.Cách đây khoảng 6 thế kỉ, theo những địa danh hiện nay, hồ Gươm gồm hai phần chạy dài từ phố Hàng Đào, qua Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt tới phố Hàng Chuối, thông với sông Hồng. Chu vi sát bờ hồ là khoảng 1750m, còn chu vi đường xe cơ giới đi vòng quanh hồ là khoảng 2000m. Nước hồ quanh năm xanh biếc nên hồ Gươm cũng được gọi là hồ Lục Thuỷ.


Vào thế kỷ XV, hồ được đổi tên thành hồ Hoàn Kiếm. Sự kiện ấy gắn liền với truyền thuyết trả gươm thần cho rùa vàng của vị vua khai triều nha Hậu Lê - người anh hùng của khởi nghĩa Lam sơn chống lại giặc Minh (1417-1427), Lê Lợi. Truyền thuyết kể rằng khi Lê Lợi khởi nghĩa ở Lam sơn, có người mò được một lưỡi gươm, sau đó chính ông nhặt được một cái chuôi gươm ở trong rừng. Khi lưỡi gẵn vao chuôi gươm thì thân gươm ánh lên hai chữ “ Thuận Thiên” – “Thuận theo ý trời”. Gươm báu này đã theo Lê Lợi suốt thơi gian kháng chiến chống giặc Minh. Khi lên ngôi về đóng đô ở Thăng Long, trong một lần nhà vua đi chơi thuyền trên hồ Lục Thuỷ, bỗng một con rùa xuất hiện. Rùa vươn đầu cất tiếng nói: “Xin bệ hạ hãy hoàn lại gươm cho Long quân.” Lê Thái Tổ hiểu ra sự việc bèn rút gươm khỏi vỏ, giơ gươm ra thì gươm bay về phía con rùa.
Rùa ngậm gươm, lặn xuống đáy hồ, và từ đó hồ Lục Thuỷ có tên gọi mới là hồ Hoàn Kiếm (trả gươm) hay hồ Gươm. Chính truyền thuyết đạc sắc này đã khẳng định lòng yêu chuộng hoà bình, ghét chiến tranh của người dân Thăng Long – Hà Nội nói riêng và nhân dân Việt Nam nói chung. Câu chuyện này đã đựoc nhấn mạnh trong ngày lễ Hà Nội đón nhận danh hiệu “ Thành phố Vì hoà bình”.
Hồ Hoàn Kiếm là một thắng cảnh nổi tiếng của Hà Nội. Quanh hồ trồng nhiều loại hoa và cây cảnh: những hàng liễu rủ thướt tha, những cành lộc vừng nghiêng nghiêng trổ hoa soi bóng xuống mặt hồ, những chiếc ghế đá ven hồ,…Giữa hồ có tháp Rùa, cạnh hồ có đền Ngọc Sơn, có ĐÀi Nghiên – Tháp Bút chưa mòn…Tháp Rùa là một ngọn tháp ở khoảng giữa, phía nam Hồ Gươm, Hà Nội. Tháp xây trên gò Rùa nơi xưa từ thời vua Lê Thánh Tông đã dựng Điếu Đài ở đó để nhà vua ra câu cá. Ngọn tháp kết hợp phong cách kiến trúc châu Âu với hàng cửa cuốn gô-tích hai tầng dưới nhưng phần mái cong giữ quy thức kiến trúc Việt Nam.



Tháp Rùa được xây theo hình vuông có ba tầng, tầng dưới xây rộng hơn, rồi thu nhỏ dần lên tầng trên, các mặt phía đông và tây có ba cửa cuốn. Phía nam và bắc có hai cửa cuốn nhọn ở đầu. Đỉnh hai tầng có lan can chạy xung quanh. Bốn đầu đao đắp uốn cong dần lên vào giữa đỉnh, trên đỉnh có hình ngôi sao năm cánh. Cầu Thê Húc là cây cầu nối từ Bờ Hồ ra hòn đảo nhỏ nơi có đền Ngọc Sơn. Cầu được Thần Siêu Nguyễn Văn Siêu xây dựng vào năm 1865. Tên của cầu có nghĩa là "nơi đậu ánh sáng Mặt Trời buổi sáng sớm“. Cây cầu này màu đỏ son, làm bằng gỗ, cong cong và uốn luợn như hình con tôm, có nhiều trụ liên tiếp. Cầu Thê Húc được làm bằng gỗ rất thô sơ và sơn màu đỏ. Tương truyền cuối thế kỷ 19 cầu bị gãy, người ta xây lại cầu mới có chân làm bằng xi măng cốt thép, sàn và lan can làm bằng gỗ.
Hình ảnh hồ Gươm lung linh giống như một tấm gương xinh đẹp giữa lòng thành phố đã đi vao lòng nhiều người dân Hà Nội. Vào lúc sáng sớm, người dân sống ở khu vực quanh hồ có thói quen ra đây tập thể dục, đặc biệt là vào mùa hè. Họ gọi các khu phố nằm quanh hồ là Bờ Hồ.


Tuy không phải là hồ lớn nhất trong thủ đô, song hồ Hoàn Kiếm đã gắn liền với cuộc sống và tâm tư của nhiều người. Hồ nằm ở trung tâm một quận với những khu phố cổ chật hẹp, đã mở ra một khoảng không đủ rộng cho những sinh hoạt văn hóa bản địa. Và hơn thế, hồ gắn với huyền sử, là biểu tượng khát khao hòa bình (trả gươm cầm bút), đức văn tài võ trị của dân tộc (thanh kiếm thiêng nơi đáy hồ và tháp bút viết lên trời xanh). Do vậy, nhiều văn nghệ sĩ đã lấy hình ảnh Hồ Gươm làm nền tảng cho các tác phẩm của mình.Hồ cũng là nguồn cảm hứng cho nhiều nhà văn nghệ sĩ , trong đó nổi tiếng nhất là lão nghệ sĩ nhiếp ảnh Võ An Ninh. Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã viết :

“ ...
Hà Nội có Hồ Gươm
Nước xanh như pha mực
Bên hồ ngọn Tháp Bút
Viết thơ lên trời cao …”


Hồ Gươm là một biểu tượng của Hà Nội, một thắng cảnh đẹp đẽ mà không du khách nước ngoài nào không muốn ghé thăm. Vậy mà, hiện nay còn một số người dân thiếu ý thức trong việc bảo vệ hồ và các cảnh quan xung quanh hồ: họ vứt rác xuống hồ khiến cho mặt nước trong xanh của hồ Gươm bị ô nhiễm nặng, các bạn trẻ, anh chị thanh niên còn dùng dao kéo hoặc các vật sắc nhọn khác khắc chữ, tên lên những cây liễu, cây lộc vừng nhiều năm tuổi... Vì vậy, mỗi người dân Việt Nam cần bảo vệ “ lẵng hoa xinh đẹp giữa lòng Hà Nội” này.

Và như thế, hồ gươm sẽ mãi sống trong tiềm thức mỗi người dân thủ đô nói riêng và người dân cả nước nói chung như một biểu tượng thiêng liêng về lịch sử và truyền thống văn hoá của dân tộc.