Bài 20. Câu cầu khiến

PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO ĐĂK GLEI
TRƯỜNG THCS ĐĂK KROONG
NGỮ VĂN 8
Giáo viên: Hoàng Minh Tứ
KIỂM TRA BÀI CŨ
Trình bày đặc điểm hình thức, chức năng của câu nghi vấn ?

Đặt một câu nghi vấn
HÌNH THỨC:
+ Có những từ nghi vấn: có… không, sao, hay…
+ Khi viết có dấu chấm hỏi (?) đặt ở cuối câu

CHỨC NĂNG :
Chức năng chính: Dùng để hỏi




CÂU CẦU KHIẾN
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG
*. XÉT VÍ DỤ 1 (SGK/30)
a. Ông lão chào con cá và nói:
- Mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. Nó không muốn làm bà nhất
phẩm phu nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng.
Con cá trả lời:
- Thôi đừng lo lắng. Cứ về đi. Trời phù hộ lão. Mụ già sẽ là nữ hoàng.
( Ông lão đánh cá và con cá vàng )
b. Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thuỷ:
- Đi thôi con.
( Theo Khánh Hoài,Cuộc chia tay của những con búp bê )
? Trong những đoạn trích a,b câu nào là câu cầu khiến hãy chỉ rõ?
? Đặc điểm hình thức nào cho biết đó là câu cầu khiến ?
?Các câu cầu khiến trong đoạn trích dùng để làm gì?




CÂU CẦU KHIẾN
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG
*. Xét ví dụ 1. (Sgk/30)
*. Nhận xét:
Các câu cầu khiến:
+ Thôi đừng lo lắng .
+ Cứ về đi.
+ Đi thôi con.
Hình thức:
Có chứa từ cầu khiến (đi ,thôi,đừng…).
Kết thúc câu bằng dấu chấm (khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh)
Chức năng: Dùng để khuyên bảo,yêu cầu …
(khuyên bảo)
(yêu cầu)
(yêu cầu)

-Anh làm gì đấy?
- Mở cửa. Hôm nay trời nóng quá.
b. Đang ngồi viết thư, tôi bỗng nghe tiếng ai đó vọng vào:
- Mở cửa !
* Xét ví dụ 2. (SGK/30)
*. Nhận xét:
Câu “Mở cửa” trong vd ( a) dùng để trả lời câu hỏi
Anh làm gì đấy ?
Ngữ điệu bình thường ->Câu trần thuật
“ Mở cửa ! ” trong câu (b) dùng để ra lệnh, yêu cầu mở cửa. Ngữ điệu được nhấn mạnh -> Câu nghi vấn
- Khác :ở ngữ điệu, chức năng
CÂU CẦU KHIẾN
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG
*. Xét ví dụ 1,2 (SGK/30)
*. Nhận xét
- Các câu cầu khiến:.
- Thôi đừng lo lắng. (khuyên bảo)
- Cứ về đi. ( yêu cầu)
- Đi thôi con. ( yêu cầu)
- Mở cửa! diễn đạt bằng ngữ điệu ( đề nghị, ra lệnh, yêu cầu)
- Hình thức :+ Có những từ cầu khiến như: hãy, đừng,chớ,…đi, thôi, nào,…hay ngữ điệu cầu khiến;
+Khi viết thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm.
- Chức năng:+ Dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị , khuyên bảo,…
* GHI NHỚ: SGK/31
* Bài tập nhanh: xác định câu cầu khiến và nêu chức năng.
a. Tiến lên! Chiến sĩ, đồng bào.
Bắc Nam sum họp xuân nào vui hơn.
(Hồ Chí Minh)
b. Đừng hút thuốc nữa nhé.

Xác định chức năng của các câu cầu khiến sau:
a) Xung phong!
b) Xin đừng đổ rác!
c) Đề nghị mọi người giữ trật tự.
d) Ai ơi chớ bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất, tấc vàng bấy nhiêu.
(Ca dao)

(ra lệnh)
(yêu cầu)
(ra lệnh)
(yêu cầu)
(đề nghị)
(khuyên nhủ)
II. Luyện tập :
1.Bài tập 1:

Đặc điểm hình thức nào cho biết những câu sau đây là câu cầu khiến ?
a. Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên Vương .
( Bánh chưng, bánh giầy )
b. Ông giáo hút thuốc đi .
( Nam Cao , Lão Hạc )
c.Nay chúng ta đừng làm gì nữa,thử xem lão Miệng có
sống được không .
( Chân ,Tay,Tai ,Mắt,Miệng )

*Bài tập 1. Em có nhận xét gì về chủ ngữ trong những câu trên?

a) lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.
(Bánh chưng, bánh giầy)
b) Ông giáo hút trước .
(Nam Cao, Lão Hạc)

c) Nay chúng ta làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.
(Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng)
*Gợi ý
+ Câu (a) : vắng CN, đó là: Lang Liêu.
+ Câu (b) : CN là: “ông giáo” ngôi thứ hai số ít.
+ Câu (c): CN là: “chúng ta”, ngôi thứ nhất số nhiều ( dạng ngôi gộp: có người đối thoại).
- Chủ ngữ trong ba câu trên đều chỉ người đối thoại (hay người tiếp nhận câu nói) hoặc một nhóm người trong đó có người đối thoại.
Hãy
đi
đừng


*Bài tập 1. Thử thêm, bớt hoặc thay đổi chủ ngữ xem ý nghĩa của các câu sau thay đổi như thế nào. (Thảo luận)
a) "Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương."

(Không thay đổi về nghĩa mà làm cho đối tượng tiếp nhận được thể hiện rõ hơn, lời yêu cầu nhẹ nhàng hơn, tình cảm hơn)

b) "Ông giáo hút trước đi."
(Ý nghĩa cầu khiến dường như mạnh hơn, câu nói kém lịch sự hơn)

c) "Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không."

( Thay đổi ý nghĩa cơ bản của câu; đối với câu thứ hai, trong số những người tiếp nhận lời đề nghị, không có người nói.)
/ "Con hãy lấy
gạo làm bánh mà lễ Tiên vương."
/ "Hút trước đi."
/ "Nay các anh đừng làm gì nữa, thử xem lão
Miệng có sống được không."
Trong những đoạn trích sau, câu nào là câu cầu khiến ? Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu đó ?
2. Bài tập 2:
Vắng CN
a. Thôi,im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi .Đào tổ nông thì cho chết !
b. Ông Đốc tươi cười nhẫn nại nhìn chúng tôi:
- Các em đừng khóc.
Trưa nay các em được về nhà cơ mà.Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa .
c. Có anh chàng nọ tính tình rất keo kiệt.Một hôm, đi đò qua sông,
anh chàng khát nước bèn cúi xuống,lấy tay vục nước sông uống.
Chẳng may quá đà,anh ta lộn cổ xuống sông.Một người ngồi cạnh thấy thế,vội giơ tay ra,hét lên:
- Đưa tay cho tôi mau!
Anh chàng sắp chìm nghỉm nhưng vẫn không chịu nắm tay người kia . Bỗng một người có vẻ quen biết anh chàng chạy lại nói :
- Cầm lấy tay tôi này!
Tức thì,anh ta cố ngoi lên,nắm chặt lấy tay người nọ và được cứu thoát .

*Bài tâp 2. Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu.
a) "Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy ."
- Có từ ngữ cầu khiến:thôi, đi - vắng chủ ngữ.
b) "Các em khóc."
- Có từ ngữ cầu khiến: đừng - có chủ ngữ (Ngôi thứ hai số nhiều)
c) "Đưa tay cho tôi mau!"; "Cầm lấy tay tôi này!"
- Không có từ ngữ cầu khiến, chỉ có ngữ điệu cầu khiến, vắng chủ ngữ.
đi
đừng

3. Bài tập 3:
So sánh hình thức và ý nghĩa của 2 câu sau
a. Hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột !
b.Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
Vắng CN
* Nhận xét
- Trong câu (a) vắng chủ ngữ.
- Còn trong câu (b) có chủ ngữ, ngôi thứ hai số ít.
- Nhờ có CN trong (b) ý cầu khiến nhẹ hơn, thể hiện rõ hơn tình cảm của người nói đối với người nghe.
THẢO LUẬN NHÓM
Xem bức tranh, hãy viết một đoạn văn hoặc đoạn hội thoại ngắn có sử dụng câu cầu khiến.
Bài tập 4 (SGK/tr32)
Dế choắt nhìn tôi mà rằng :
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh , phòng khi tối lửa tắt đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang….
Xét đoạn trích sau và trả lời câu hỏi .
Trả lời
+ Có mục đích cầu khiến: Muốn nhờ Dế Mèn đào cho một cái ngách phòng thân.
+ Dế Choắt tự coi mình là vai dưới so với dế Mèn và lại là người yếu đuối, nhút nhát. Vì vậy ngôn từ của Dế Choắt thường khiêm nhường, có sự rào đón trước sau.
+ Trong lời Dế Choắt yêu cầu Dế Mèn, Tô Hoài không dùng câu cầu khiến ( mà dùng câu nghi vấn: “ hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh…” ) làm cho ý cầu khiến nhẹ hơn, ít rõ ràng hơn. Cách dùng lời cầu khiến như thế rất phù hợp với tính cách của Dế Choắt và khiến cho Dế Mèn dễ tiếp nhận hơn.
Bài tập 5 (SGK/tr33)
Đêm nay mẹ không ngủ được. Ngày mai là ngày khai trường con vào lớp Một. Mẹ sẽ đưa con đến trường, cầm tay con dắt qua cánh cổng, rồi buông tay mà nói: “ Đi đi con! Hãy can đảm lên! Thế giới này là của con. Bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra .”
(Theo Lí Lan, Cổng trường mở ra)
Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi .
Trả lời:
So sánh ý nghĩa của 2 câu : “ Đi đi con! ” và “Đi thôi con.”
-“ Đi đi con! ” Chỉ có người con đi.
-“ Đi thôi con. ” Cả hai mẹ con cùng đi.

 Hai câu này có thể thay thế cho nhau được không?
-Hai câu này không thể thay thế cho nhau được vì có ý nghĩa rất khác nhau.
-“ Đi đi con! ” người mẹ khuyên con vững tin bước vào đời.
-“ Đi thôi con. ” người mẹ bảo con đi cùng mình.
CÂU CẦU KHIẾN

- Học bài , làm bài tập 4,5 SGK
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ

- Xem trước bài : Câu cảm thán