Bài 20. Câu cầu khiến

Nhiệt liệt chào mừng các vị đại biểu,
Các thầy giáo, cô giáo
Và các em học sinh
Về dự tiết học hội giảng cấp huyện
Bộ môn: Ngữ văn lớp 8

Tiết 82: Câu cầu khiến
=======@========
Giáo viên soạn giảng: Nguyễn Thị Tuyết
Đơn vị: Trường THCS Trực Thanh






Câu hỏi :Hãy kể tên các loại câu mà em đã được học ở lớp dưới?
Kiểm tra bài cũ:
Câu
Câu phân theo cấu tạo ngữ pháp
Câu phân theo mục đích nói
Câu đơn
Câu nghi vấn
Câu trần thuật
Câu cảm thán
Câu phức
Câu cầu khiến
Câu cầu khiến
Câu nghi vấn


Tiết 82: Câu cầu khiến
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng
1. Đặc điểm hình thức.
1.1 Ví dụ 1: Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
a.Ông lão chào con cá và nói:
mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. Nó không muốn làm bà nhất phẩm phu nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng.
Con cá trả lời:
- thôi đừng lo lắng. Cứ về đi. Trời phù hộ lão. Mụ già sẽ là nữ hoàng.
( Ông lão đánh cá và con cá vàng )

b. Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thuỷ:
- Đi thôi con.
( Theo Khánh Hoài , Cuộc chia tay của những con búp bê)



- Thôi đừng lo lắng.
- Cứ về đi.
- Đi thôi con.



Câu cầu khiến
? Qua tìm hiểu các câu trên, em thấy câu cầu khiến có đặc điểm gì ?
- Đặc điểm 1: Câu cầu khiến là câu có những từ cầu khiến như: hãy, đừng, chớ,.đi, thôi, nào,...
Bài tập: Tìm những câu tục ngữ, ca dao và những câu thơ có sử dụng những từ cầu khiến vừa tìm hiểu ?
1. 2. Ví dụ 2: Đọc những câu sau và trả lời câu hỏi.

- Đặc điểm 2: Câu cầu khiến là câu có ngữ điệu cầu khiến.
a. - Anh làm gì đấy?
- Mở cửa. Hôm nay trời nóng quá.
b. Đang ngồi viết thư, tôi bỗng nghe tiếng ai đó vọng vào:
- Mở cửa!
Bài tập: Đọc và so sánh ngữ điệu cầu khiến được biểu thị trong hai câu sau đây:
Cậu hãy chạy đi.
Chạy đi !
Lưu ý: Độ dài của câu cầu khiến tỉ lệ nghịch với sự nhấn mạnh ý nghĩa cầu khiến, câu càng ngắn thì ý nghĩa cầu khiến càng mạnh.
Ngữ điệu bình thường
Ngữ điệu nhấn mạnh
a. Thôi đừng lo lắng.
b. Mở cửa!
? Ngoài đặc điểm hình thức là từ cầu khiến và ngữ điệu cầu khiến, câu cầu khiến còn có đặc điểm hình thức nào khác ?
1.3. Ví dụ 3: Đọc các câu cầu khiến sau và nhận xét về dấu câu được sử dụng trong đó ?
- Đặc điểm 3: Khi viết, câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm.
? Thảo luận: Theo em, đặc điểm hình thức quan trọng nhất để nhận biết ra câu cầu khiến là gì ? Tại sao ?
- Thôi đừng lo lắng.
- Cứ về đi.
- Đi thôi con.
- Mở cửa!
Khuyên bảo
Yêu cầu
Yêu cầu
Đề nghị, ra lệnh
- Câu cầu khiến dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo,.
2. Chức năng:
?Bài tập: Đọc bài thơ " Chúc mừng năm mới, xuân 1968" của Bác Hồ, chỉ ra và cho biết chức năng của câu cầu khiến được sử dụng trong bài thơ ?
Xuân này hơn hẳn mấy xuân qua,
Thắng trận tin vui khắp nước nhà.
Nam, Bắc thi đua đánh giặc Mỹ,
Tiến lên! Toàn thắng ắt về ta.
( Chúc mừng năm mới, Xuân 1968, Hồ Chí Minh)


* Đáp án - Câu cầu khiến: Tiến lên! - Chức năng: Bài thơ nhờ sử dụng câu cầu khiến nên vừa là lời chúc Tết của Bác Hồ, đồng thời là lời kêu gọi, hiệu triệu toàn dân tộc Việt Nam đứng lên kháng chiến chống giặc Mỹ xâm lược.
Ghi nhớ:
Câu cầu khiến là câu có những từ cầu khiến như: hãy, đừng, chớ,.đi, thôi, nào,.hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo,.
Khi viết, câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm.
Cứu tôi với !
Cứu với!
Cậu đừng khóc nữa!
Thôi, nín đi!
II. Luyện tập:
Bài tập 1: Xét các câu sau và trả lời câu hỏi.
a. Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.
( Bánh trưng, bánh giầy)
b. Ông giáo hút trước đi.
( Nam Cao, Lão Hạc)
c. Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.
( Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng)


?2. Nhận xét về chủ ngữ trong những câu trên. Thử thêm, bớt hoặc thay đổi chủ ngữ xem ý nghĩa của các câu trên thay đổi như thế nào
?1. Đặc điểm hình thức nào cho biết những câu trên là câu cầu khiến?
a. Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.
b. Ông giáo hút trước đi.
c. Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.
Câu sửa: Con hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.

Câu sửa: Hút trước đi!

Không thay đổi ý nghĩa mà chỉ làm cho đối tượng tiếp nhận được thể hiện rõ hơn và lời yêu cầu nhẹ hơn, tình cảm hơn.
ý nghĩa của câu không thay đổi nhưng ý cầu khiến nhấn mạnh hơn và lời nói kém lịch sự hơn.
Câu sửa: Nay các anh đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.
Thay đổi ý nghĩa cơ bản của câu; trong số những người tiếp nhận lời đề nghị, không có người nói.
2. Bài tập 2: Trong những đoạn trích sau, câu nào là câu cầu khiến? Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu đó.
Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết !
( Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí )
b. Ông đốc tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi:
Các em đừng khóc. Trưa nay các em được về nhà cơ mà. Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa.
( Thanh Tịnh, Tôi đi học)
c. Có anh chàng nọ tính tình rất keo kiệt. Một hôm, đi đò qua sông, anh chàng khát nước bèn cúi xuống, lấy tay vục nước sông uống. Chẳng may quá đà, anh ta lộn cổ xuống sông. Một người ngồi cạnh thấy thế, vội giơ tay ra, hét lên:
- Đưa tay cho tôi mau !
Anh chàng sắp chìm nghỉm nhưng vẫn không chịu nắm tay người kia. Bỗng một người có vẻ quen biết anh chàng chạy lại, nói:
Cầm lấy tay tôi này !
Tức thì, anh ta cố ngoi lên, nắm chặt lấy tay người nọ và được cứu thoát (.)
( Theo Ngữ văn 6, tập một)
3. Bài tập 3: So sánh hình thức và ý nghĩa của hai câu sau:
Hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột !
Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
Đáp án:
- Hình thức:
+ Câu a vắng chủ ngữ
+ Câu b có chủ ngữ - ngôi thứ hai số ít
- ý nghĩa: Câu b nhờ có chủ ngữ nên ý cầu khiến nhẹ hơn, thể hiện rõ hơn tình cảm của người nói đối với người nghe.
Luật chơi: Sau khi đọc bài thơ, mỗi đội chơi có thời gian suy nghĩ là 1 phút. Hết thời gian suy nghĩ, hai đội phát tín hiệu trả lời. Đội nào phát tín hiệu trước sẽ giành được quyền trả lời. Trả lời đúng ghi được 10 điểm, trả lời sai thì quyền trả lời thuộc về đội còn lại. Kết thúc trò chơi, đội nào có số điểm cao hơn sẽ giành phần thắng.
Phần thưởng: Mỗi thành viên của đội thắng cuộc sẽ sở hữu một cây bút bi hiệu Thiên Long trị giá 2000 đồng.
Trò chơi: Điền từ vào chỗ trống trong bài thơ sau ?
Tự bạch
Em cầu khiến trong nhà,
Đề nghị, khuyên bảo luôn là niềm vui
Yêu cầu, vài lời,
cầu khiến mọi người nghe xem !
Học trò muốn nhận ra em,
Hãy, thôi, đừng, không quên từ nào.
, nào giục giã làm sao!
Chấm than, góp vào thành câu.
Mong học trò nhớ thật lâu!
Nếu không sẽ trở thành câu chuyện buồn!...

câu
.(1).
ra lệnh
. (2).
Ngữ điệu
.(3).
?
chớ
.(4).
Đi
.(5).
dấu chấm
.(6).
Tự bạch
Em: cầu khiến trong nhà,
Đề nghị, khuyên bảo luôn là niềm vui.
Yêu cầu, vài lời,
cầu khiến mọi người nghe xem !
Học trò muốn nhận ra em,
Hãy, thôi, đừng, không quên từ nào.
, nào giục giã làm sao!
Chấm than, góp vào thành câu.
Mong học trò nhớ thật lâu!
Nếu không sẽ trở thành câu chuyện buồn!...

câu
ra lệnh
Ngữ điệu
chớ
Đi
dấu chấm


Tiết 82: Câu cầu khiến
I/ Đặc điểm hình thức và chức năng
1. Đặc điểm hình thức.
a. Ví dụ 1: Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
a.Ông lão chào con cá và nói:
mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. Nó không muốn làm bà nhất phẩm phu nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng.
Con cá trả lời:
- thôi đừng lo lắng. Cứ về đi. Trời phù hộ lão. Mụ già sẽ là nữ hoàng.
( Ông lão đánh cá và con cá vàng )