Bài 20. Câu cầu khiến

Câu cầu khiến
Tiết 82 – Tiếng Việt
!
Tiết 82
CÂU CẦU KHIẾN
KIỂM TRA BÀI CŨ
Dùng để cầu khiến .
Dùng để khẳng định hoặc phủ định .
Dùng để bộc lộ tình cảm ,cảm xúc .
Cả A,B,C đều đúng .
 Ngoài chức năng chính là dùng để hỏi,câu nghi vấn còn dùng để làm gì ?
I. Đặc điểm hình thức và chức năng :
1. Ví dụ:
a/ Ông lão chào con cá và nói:
- Mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. Nó không muốn làm bà nhất phẩm phu nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng.
Con cá trả lời:
- Thôi đừng lo lắng.Cứ về đi. Trời phù hộ lão.Mụ già sẽ làm nữ hoàng.
(Ông lão đánh cá và con cá vàng)
b/ Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào.Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thủy:
- Đi thôi con.
(Theo Khánh Hoài,Cuộc chia tay của những con búp bê)
a. (1) Ông lão chào con cá và nói:
- (2) Mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. (3) Nó không muốn làm bà nhất phẩm phu nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng.
(4) Con cá trả lời:
- (5) Thôi đừng lo lắng. (6) Cứ về đi. (7) Trời phù hộ lão. (8) Mụ già sẽ là nữ hoàng.

b. (1) Tôi khóc nấc lên. (2) Mẹ tôi từ ngoài đi vào. (3) Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thuỷ:
- (4) Đi thôi con.
Trong những câu trên, đâu là câu cầu khiến? Dựa vào đặc điểm hình thức nào để biết đưuợc điều đó? Cho biết mục đích của những câu cầu khiến đó?
VD1:
a. (5) Thôi đừng lo lắng.
(6) Cứ về đi.
b. (4) Đi thôi con.
1. Ví dụ:
I. Đặc điểm hình thức và chức năng:
VD1:- Thôi đừng lo lắng. ?
Khuyên bảo
- Cứ về đi. ?
Yêu cầu
- Di thôi con. ?
Yêu cầu
VD2: a) - Anh làm gì đấy?
Mở cửa. Hôm nay trời nóng quá.

b) - Đang ngồi viết thư, tôi bỗng nghe tiếng ai đó vọng vào.
- Mở cửa!
Mở cửa. Hôm nay trời nóng quá.
Mở cửa!
 Có ngữ điệu cầu khiến
TI?T 82
C�U C?U KHI?N
I. Đặc điểm hình thức và chức năng
1. Ví dụ
3. Ghi nhớ: SGK
Hình thức:
+ Từ cầu khiến: hãy, đừng, thôi, chớ, đi, nào…
+ Ngữ điệu cầu khiến.
+ Dấu câu: dấu chấm than, dấu chấm → cuối câu.
Chức năng:
+ Dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo…
2. Nhận xét:
4. Lưu ý:
Cho hai câu sau. Cho biết kiểu câu của chúng và giải thích tại sao:

1. Anh có thể tắt hộ tôi cái quạt được không ?
2. Tắt quạt đi!
- Câu nghi vấn dùng để cầu khiến
- Câu cầu khiến
Lưuu ý: tránh nhầm lẫn khi sử dụng 2 kiểu câu trên
Bài tập nhanh: Đâu là câu cầu khiến trong các câu sau đây?
Cô ấy đã ra lệnh cho nhân viên làm việc thêm giờ.
Mọi người hãy nhanh chóng sơ tán, máy bay Mĩ sắp ném bom.
Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem.
Ai khiến anh làm việc này?
Xin bệ hạ hoàn gươm lại cho Long Quân.
Đừng đi lối đó.
Đồ ngu, đòi một cái máng thật à!
Mẹ ra mời sứ giả vào đây cho con.
Cháu van ông, nhà cháu đang đau ốm.
Sao chúng ta không ăn mừng sự kiện vui vẻ này nhỉ?
A
B
C
A
D
Đừng vội vã thế cháu ơi, đến trường lúc nào cũng vẫn còn là sớm ! ( Đô-đê,Buổi học cuối cùng )
Khuyên bảo
Ra lệnh
Van xin
Đề nghị
 Câu cầu khiến sau đây dùng để làm gì?
" Vậy muôn vàn lần mong mỏi quan lớn hãy rủ lòng thưuơng che chở cho nó đưuợc toàn vẹn;công ơn cứu sống của ngài mẹ con nó xin ghi xưuơng tạc dạ."( Ngô gia văn phái- Hoàng Lê nhất thống chí)
Yêu cầu
Ra lệnh
Van xin
Khuyên bảo
C
"Cháu hãy vẽ cái gì thân thuộc nhất với cháu."
( Tạ Duy Anh- Bức tranh của em gái tôi-)
Đề nghị
Yêu cầu
Khuyên bảo
Sai khiến
C
"Các cậu ơi hãy chịu khó đợi một chút". ( Nguyễn Minh Châu- mảnh trăng cuối rừng-)
Đề nghị
Sai khiến
Van xin
Ra lệnh
A
 Chớ thấy sóng cả mà lo,
Sóng vả mặc sóng, chèo cho có chừng.
(Ca dao)
 Các cháu hãy xứng đáng
Cháu Bác Hồ Chí Minh!
( Thư Trung thu,1952- Bác Hồ)
 Mẹ ơi, con là người đấy. Mẹ đừng vứt con đi mà tội nghiệp.
( Sọ Dừa)
Bài tập 1:( SGK/ trang 31)
Đặc điểm hình thức nào cho biết những câu trên là câu cầu khiến?
b. Ông giáo hút trước đi.
(Bánh chưng , bánh giày)
(Nam Cao , Lão Hạc)
c. Nay chúng ta đừng làm gì nữa , thử xem lão Miệng có sống
được không.
Em có nhận xét gì về chủ ngữ trong những câu trên .
( Chân , Tay , Mắt , Miệng)
Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên Vương.

Vắng CN
CN
CN
II/ LUYỆN TẬP :
Thử thêm bớt hoặc thay đổi chủ ngữ xem ý nghĩa của các câu sau thay đổi như thế nào ?
a.Con hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên Vương.
b.Hút trước đi.
c. Nay các anh đừng làm gì nữa , thử xem lão Miệng có sống được không .
Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên Vương.
b. Ông giáo hút trước đi .
c. Nay chúng ta đừng làm gì nữa , thử xem lão Miệng có sống được không.
( Bánh chưng bánh giày )
( Lão Hạc – Nam Cao)
( Chân , Tay , Mắt , Miệng)
Trong những đoạn trích sau ,câu nào là câu cầu khiến?Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu đó ?
2. Bài tập 2:
Vắng CN
a. Thôi,im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi .Đào tổ nông thì cho chết !
b. Ông Đốc tươi cười nhẫn nại nhìn chúng tôi:
- Các em đừng khóc.
Trưa nay các em được về nhà cơ mà.Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa .
c. Có anh chàng nọ tính tình rất keo kiệt.Một hôm, đi đò qua sông,
anh chàng khát nước bèn cúi xuống,lấy tay vục nước sông uống.
Chẳng may quá đà,anh ta lộn cổ xuống sông.Một người ngồi cạnh thấy thế,vội giơ tay ra,hét lên:
- Đưa tay cho tôi mau!
Anh chàng sắp chìm nghỉm nhưng vẫn không chịu nắm tay người kia . Bỗng một người có vẻ quen biết anh chàng chạy lại nói :
- Cầm lấy tay tôi này!
Tức thì,anh ta cố ngoi lên,nắm chặt lấy tay người nọ và được cứu thoát .
Bài tập 2 trang 32:
 Có các câu cầu khiến sau:
a) Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi.
 Có từ ngữ cầu khiến: “ đi ”. Vắng chủ ngữ.
b) Các em đừng khóc.
 Có từ ngữ cầu khiến: “ đừng ”. Có chủ ngữ (ngôi thứ hai số nhiều)
c) Đưa tay cho tôi mau!
Cầm lấy tay tôi này!
 Không có từ ngữ cầu khiến, chỉ có ngữ điệu cầu khiến, vắng chủ ngữ.

3. Bài tập 3:
So sánh hình thức và ý nghĩa của hai câu sau :
a. Hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột !

b.Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
Vắng CN
3/32 So sánh hình thứcvà ý nghĩa của 2 câu cầu khiến
Giống nhau: đều là câu cầu khiến có từ ngữ cầu khiến: hãy
Khác nhau:
+ Câu a: vắng chũ ngữ, có cả từ ngữ cầu khiến và ngữ điệu cầu khiến, ý nghĩa mang tính chất ra lệnh.
+ Câu b: Có chủ ngữ, (ngôi thứ 2 số ít) ý cầu khiến nhẹ hơn, thể hiện rõ hơn tình cảm của người nói đối với người nghe.

Bài Tập 4 : ( trang 32 / SGK)
Dế choắt nhìn tôi mà rằng :
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh , phòng khi tối lửa tắt đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang….
Xét đoạn trích sau và trả lời câu hỏi .
Dế Choắt nói với Dế Mèn câu trên nhằm mục đích gì ?
Cho biết vì sao trong lời nói với Dế Mèn , Dế Choắt không dùng những câu như :
- Anh hãy đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh !
- Đào ngay giúp em một cái ngách !
4/32-33 Đoạn trích và trả lời câu hỏi:
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phong khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang…
( Tô Hoài )

+ Có mục đích cầu khiến: Muốn nhờ Dế Mèn đào cho một cái ngách phòng thân.

+ Dế Choắt tự coi mình là vai dưới so với dế Mèn,và lại là người yếu đuối, nhút nhát vì vậy ngôn từ của Dế Choắt thường khiêm nhường, có sự rào đón trước sau.
+ Trong lời Dế Choắt yêu cầu Dế Mèn, Tô Hoài không dùng câu cầu khiến( mà dùng câu nghi vấn: “ hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh…” làm cho ý cầu khiến nhẹ hơn, ít rõ ràng hơn, Cách dùng lời cầu khiến như thế rất phù hợp với tính cách của Dế Choắt và khiến cho Dế Mèn dễ tiếp nhận hơn.
BÀI TẬP 5: (sgk / 33)
Đêm nay mẹ không ngủ được . Ngày mai là ngày khai trường con vào lớp Một . Mẹ sẽ đưa con đến trường , cầm tay con dắt qua cánh cổng , rồi buông tay mà nói : “ Đi đi con ! Hãy can đảm lên ! Thế giới này là của con . Bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra . “
( Theo Lí Lan , Cổng trường mở ra)
Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi .
Câu “ Đi đi con !” trong đoạn trích trên và câu “ Đi thôi con” trong đoạn trích ở mục I. 1.b ( tr. 30 ) có thể thay thế cho nhau được không ? Vì sao?
Bài tập 5 trang 33:
So sánh ý nghĩa của 2 câu : “ Đi đi con! ” và “Đi thôi con.”?

-“ Đi đi con! ” Chỉ có người con đi.
-“ Đi thôi con. ” Cả hai mẹ con cùng đi.
 Hai câu này có thể thay thế cho nhau được không?

-Hai câu này không thể thay thế cho nhau được vì có ý nghĩa rất khác nhau.
-“ Đi đi con! ” người mẹ khuyên con vững tin bước vào đời.
-“ Đi thôi con. ” người mẹ bảo con đi cùng mình.
Trò chơi ô chữ
Chìa khoá
H
Ã
Y
C
Ầ
U
K
H
I
Ế
N
N
G
Ữ
Đ
I
Ệ
U
C
H
Ấ
M
T
H
A
N
K
H
U
Y
Ê
N
B
Ả
O
D
Ấ
U
C
H
Ấ
M
Y
Ê
U
C
Ầ
U
T
Ố
H
Ữ
U
N
G
H
I
V
Ấ
N
H
Ỏ
I
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
DẬY MÀ ĐI
Nhạc và lời của nguyễn Xuân Tân
Dậy mà đi , dậy mà đi .
Ai chiến thắng không hề chiến bại .
Ai nên khôn không khốn một lần .
Dậy mà đi , dậy mà đi .
Dậy mà đi hỡi đồng bào ơi !
Đừng tiếc nữa cần chi khóc mãi .
Dậy mà đi núi sông đang chờ .
Dậy mà đi , dậy mà đi .
Dậy mà đi hỡi đồng bào ơi !
Hướng dẫn học bài và soạn bài
- Chúng ta cần nắm chắc đặc điểm , hình thức, chức năng của câu cầu khiến .
- Biết cách phân biệt câu cầu khiến với các kiểu câu khác .
Soạn : - Thuyết minh về một danh lam thắng cảnh
- Đọc kĩ văn bản “ Hồ Hoàn Kiếm và Đền Ngọc Sơn “
- Trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa trang /34 vào vở bài soạn .
- Học bài:
- Biết sử dụng câu cầu khiến đúng tình huống giao tiếp.
- Về nhà làm tiếp bài tập còn lại .