Bài 20. Câu cầu khiến

Chào mừng quý thầy cô
cùng các em học sinh!
Giáo viên: Nguyễn Xuân Tài.
Trường THCS Trần Rịa.

KIỂM TRA BÀI CŨ.
1- Thế nào là câu nghi vấn?


Đáp án:
- Câu nghi vấn là câu:
- Có những từ nghi vấn (ai, gì, nào, sao, tại sao, đâu, bao giờ,bao nhiêu, à, ư, hả, chú, (có)... Không, (đã)... Chưa,...) hoặc coa từ hay( nối các vế có quan hệ lựa chọn).
- Có chức năng chính là dùng để hỏi.
- Khi viết, câu nghi vấn kết thúc bằng dấu chấm hỏi.
Tiết 82:

CÂU CẦU KHIẾN
Ví dụ:
a/ Ông lão chào con cá và nói:
- Mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. Nó không muốn làm bà nhất phẩm phu nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng.
Con cá trả lời:
Thôi đừng lo lắng. Cứ về đi. Trời phù hộ lão. Mụ già sẽ làm nữ hoàng.
(Ông lão đánh cá và con cá vàng)
b/ Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào.Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thủy:
- Đi thôi con.

(Theo Khánh Hoài,Cuộc chia tay của những con búp bê)
- Đặc điểm : Câu cầu khiến là câu có những từ cầu khiến như: hãy, đừng, chớ,… đi, thôi, nào
I/. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG :
Trong những đoạn trích trên câu nào là câu cầu khiến?
Đặc điểm hình thức nào cho biết đó là câu cầu khiến?
Qua tìm hiểu các câu trên, em thấy câu cầu khiến có những từ cầu khiến nào?
c/ Một đêm, chàng nằm mộng thấy thần đến bảo: Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên Vương.
(Bánh chưng, bánh giầy)
d/ Trong giờ học nhạc cô giáo bắt bài hát. Cả lớp cùng hát lên nào.
e/ Trong giờ ra chỏi Tâm và Nam đang vui đùa với nhau. Bỗng nhiên Tâm phát hiện một bông hoa mới nở trong bồng hoa của lớp. Tâm đưa tay ngắt. Nam nói dừng lại ngay !
Chớ làm việc đó.



.
Câu cầu khiến dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo,…
*. Chức năng:
Đề nghị, ra lệnh.
Khuyên bảo.
Yêu cầu.
Yêu cầu.
- Đặc điểm: Khi viết, câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm
HS: ghi nhớ:
- Em hãy nhận xét câu cầu khiến khi viết thường kết thúc bằng dấu gì?
A
B
C
A
D
Đừng vội vã thế cháu ơi, đến trường lúc nào cũng vẫn còn là sớm ! ( Đô-đê, Buổi học cuối cùng )
Khuyên bảo
Ra lệnh
Van xin
Đề nghị
 Câu cầu khiến sau đây dùng để làm gì?
Dừng lại ngay!
Cậu đừng hái hoa!
Hãy nhấn bàn phím.
II/. LUYỆN TẬP: Bài 1 : Xét các câu sau và trả lời câu hỏi.

a/ Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.
(Bánh chưng,bánh giầy)
b/ Ông giáo hút trước đi.
(Nam Cao, Lão Hạc)
c/ Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.
(Chân,Tay,Tai,Mắt, Miệng)
Đặc điểm hình thức nào cho biết những câu trên là câu cầu khiến?
Nhận xét về chủ ngữ trong những câu trên.
* Nhận xét về chủ ngữ trong các câu trên là :
- Chủ ngữ 3 câu trên đều chỉ người đối thoại hoặc tiếp nhận câu nói.
+ Câu a: Vắng CN (Lang Liêu)
+ Câu b: CN là ông giáo, ngôi thứ 2 số ít.
+ Câu c: CN là chúng ta, ngôi thứ nhất số nhiều
Thử thêm, bớt hoặc thay đổi chủ ngữ xem ý nghĩa của các câu trên thay đổi như thế nào?
a/ Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.
Con hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.
 Không thay đổi ý nghĩa; lời yêu cầu nhẹ nhàng hơn , tình cảm hơn.
b/ Ông giáo hút trước đi.
Hút trước đi.
 Ý nghĩa cầu khiến mạnh hơn, câu nói kém lịch sự hơn.
c/ Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.
Nay các anh đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.
Thay đổi ý nghĩa cơ bản của câu; không có người nói.



a. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
b. Ông đốc tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi:
Các em đừng khóc. Trưa nay các em được về nhà cơ mà. Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)
Chủ ngữ, ngôi thứ hai số nhiều.
c. Có anh chàng nọ tính tình rất keo kiệt. Một hôm, đi đò qua sông, anh chàng khát nước bèn cúi xuống, lấy tay vục nước sông uống. Chẳng may quá đà, anh ta lộn cổ xuống sông. Một người ngồi cạnh thấy thế, vội giơ tay ra, hét lên:
- Đưa tay cho tôi mau!
Anh chàng sắp chìm nghỉm nhưng vẫn không chịu nắm tay người kia. Bỗng một người có vẻ quen biết anh chàng chạy lại, nói:
- Cầm lấy tay tôi này!
Tức thì, anh ta cố ngoi lên, nắm chặt lấy tay người nọ và được cứu thoát (…)
(Theo Ngữ văn 6, tập một)
Thiếu CN
II/. LUYỆN TẬP:
Bài tập 2: Trong những đoạn trích sau, câu nào là câu cầu khiến? Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu đó.
Ngữ điệu cầu khiến
Thiếu CN
Ngữ điệu cầu khiến
Thiếu CN



II/. LUYỆN TẬP:
Bài tập 3:
So sánh hình thức và ý nghĩa của hai câu sau:
a. Hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột!
b. Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Đáp án:
- Hình thức:
+ Câu a vắng chủ ngữ và dấu chấm than.
+ Câu b có chủ ngữ - ngôi thứ hai số ít và dấu chấm.
- Ý nghĩa: Câu b nhờ có chủ ngữ nên ý cầu khiến nhẹ hơn, thể hiện rõ hơn tình cảm của người nói đối với người nghe.



II/. LUYỆN TẬP:
Bài tập 4:
Xét đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
-Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang …
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
Không dùng câu cầu khiến mà dùng câu nghi vấn, phù hợp với tính cách và vị thế của Dế Choắt so với Dế Mèn.



II/. LUYỆN TẬP:
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Đêm nay mẹ không ngủ được. Ngày mai là ngày khai trường, con vào lớp Một mẹ sẽ đưa con đến trường, cầm tay con dắt qua cánh cổng, rồi buông tay mà nói: “Đi đi con! Hãy can đảm lên! Thế giới này là của con. Bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra.”.
(Theo Lí Lan, Cổng trường mở ra)
Không thay thế được vì ý nghĩa khác nhau.
Di di con! : Chỉ có người con đi.
Di thôi con. : Hai mẹ con cùng đi.
Bài tập 5:


THẢO LUẬN NHÓM : 5 PHÚT.
* Đọc bài thơ “Chúc mừng năm mới, xuân 1968” của Bác Hồ, chỉ ra và cho biết chức năng của câu cầu khiến được sử dụng trong bài thơ?
“ Xuân này hơn hẳn mấy xuân qua,
Thắng trận tin vui khắp nước nhà.
Nam, Bắc thi đua đánh giặc Mỹ,
Tiến lên! Toàn thắng ắt về ta.”
(Chúc mừng năm mới, Xuân 1968,
Hồ Chí Minh)
* Đáp án: - Câu cầu khiến: Tiến lên! - Chức năng: Bài thơ nhờ sử dụng câu cầu khiến nên vừa là lời chúc Tết của Bác Hồ, đồng thời là lời kêu gọi, hiệu triệu toàn dân tộc Việt Nam đứng lên kháng chiến chống giặc Mỹ xâm lược.
V: Hướng dẫn tự học:
a.BVH: -Thuộc, hiểu ghi nhớ
-Xem lại các bài tập
b.BSH: Thuyết minh về một danh lam thắng cảnh
- Tìm hiểu cách giới thiệu một danh lam thắng cảnh ?
. Đọc kĩ văn bản :”Hồ Hoàn Kiếm và đền Ngọc Sơn” và trả lời câu hỏi (SGK)S
- Chuẩn bị kĩ phần bài tập
 

Chân thành cảm ơn
Quý thầy cô
và các em!


KIỂM TRA BÀI CŨ
Ngoài chức năng chính là dùng để hỏi, câu nghi vấn dùng để cầu khiến, khẳng định, phủ định, đe dọa, bộc lộ tình cảm, cảm xúc,… và không yêu cầu người đối thoại trả lời.
Câu nghi vấn trên dùng để cầu khiến.