Bài 20. Câu cầu khiến

a. Ông lão chào con cá và nói:
- Mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. Nó không muốn làm bà nhất
phẩm phu nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng.
Con cá trả lời:
- Thôi đừng lo lắng. Cứ về đi. Trời phù hộ lão. Mụ già sẽ là nữ hoàng.
( Ông lão đánh cá và con cá vàng )
b. Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thuỷ:
- Đi thôi con.
( Theo Khánh Hoài,Cuộc chia tay của những con búp bê )
-Anh làm gì đấy?
- Mở cửa. Hôm nay trời nóng quá.

b. Đang ngồi viết thư, tôi bỗng nghe tiếng ai đó vọng vào:
- Mở cửa !


- Thôi đừng lo lắng. (khuyên bảo)
- Cứ về đi. (yêu cầu)
- Đi thôi con. (yêu cầu).
- Mở cửa! (đề nghị, ra lệnh, yêu cầu)


Câu
cầu
khiến



Câu câu khiến là câu có những từ cầu khiến như: hãy, đừng,chớ,…đi, thôi, nào,…hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị , khuyên bảo,…
Khi viết thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm.
Đừng xả rác!
Hãy bỏ rác vào thùng!
Dừng lại ngay!
Cậu đừng hái hoa!

Xác định chức năng của các câu cầu khiến sau:
a) Xung phong!
b) Xin đừng đổ rác!
c) Đề nghị mọi người giữ trật tự.
d) Ai ơi chớ bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất, tấc vàng bấy nhiêu.
(Ca dao)

II. Luyện tập :
1.Bài tập 1:

Đặc điểm hình thức nào cho biết những câu sau đây là câu cầu khiến ?
a. Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên Vương .
( Bánh chưng, bánh giầy )
b. Ông giáo hút thuốc đi .
( Nam Cao , Lão Hạc )
c.Nay chúng ta đừng làm gì nữa,thử xem lão Miệng có
sống được không .
( Chân ,Tay,Tai ,Mắt,Miệng )



*Bài tập 1. Em có nhận xét gì về chủ ngữ trong những câu trên?
a) lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.
(Bánh chưng, bánh giầy)
b) Ông giáo hút trước .
(Nam Cao, Lão Hạc)
c) Nay chúng ta làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.
(Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng) - Chủ ngữ trong ba câu trên đều chỉ người đối thoại (hay người tiếp nhận câu nói) hoặc một nhóm người trong đó có người đối thoại, nhưng có đặc điểm khác nhau:
+ Trong (a) : vắng chủ ngữ, đó là: Lang Liêu.
+ Trong (b) : chủ ngữ là: “ông giáo” ngôi thứ hai số ít.
+ Trong (c): chủ ngữ là: “chúng ta”, ngôi thứ nhất số nhiều ( dạng ngôi gộp: có người đối thoại).
Hãy
đi
đừng
Vắng CN
a. Thôi,im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi .Đào tổ nông thì cho chết !
b. Ông Đốc tươi cười nhẫn nại nhìn chúng tôi:
- Các em đừng khóc.
Trưa nay các em được về nhà cơ mà.Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa .
c. Có anh chàng nọ tính tình rất keo kiệt.Một hôm, đi đò qua sông,
anh chàng khát nước bèn cúi xuống,lấy tay vục nước sông uống.
Chẳng may quá đà,anh ta lộn cổ xuống sông.Một người ngồi cạnh thấy thế,vội giơ tay ra,hét lên:
- Đưa tay cho tôi mau!
Anh chàng sắp chìm nghỉm nhưng vẫn không chịu nắm tay người kia . Bỗng một người có vẻ quen biết anh chàng chạy lại nói :
- Cầm lấy tay tôi này!
Tức thì,anh ta cố ngoi lên,nắm chặt lấy tay người nọ và được cứu thoát .

*Bài tâp 2. Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu.
a) "Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy ."
- Có từ ngữ cầu khiến: đi - vắng chủ ngữ.
b) "Các em khóc."
- Có từ ngữ cầu khiến: đừng - có chủ ngữ (Ngôi thứ hai số nhiều)
c) "Đưa tay cho tôi mau!"; "Cầm lấy tay tôi này!"
- Không có từ ngữ cầu khiến, chỉ có ngữ điệu cầu khiến, vắng chủ ngữ.
đi
đừng

a) Hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột!
b) Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)



- Trong câu (a) vắng chủ ngữ.
- Còn trong câu (b) có chủ ngữ, ngôi thứ hai số ít. Nhờ có chủ ngữ trong (b) ý cầu khiến nhẹ hơn, thể hiện rõ hơn tình cảm của người nói đối với người nghe.
THẢO LUẬN NHÓM
Xem bức tranh, hãy viết một đoạn văn hoặc đoạn hội thoại ngắn có sử dụng câu cầu khiến.