Bài 20. Các thành phần biệt lập (tiếp theo)

Chào mừng các thầy cô về dự hội giảng đầu xuân 2009
Kiểm tra bài cũ
? Thành phần biệt lập là gì? Nêu các thành phần biệt lập em đã học ở giờ trước? Lấy ví dụ?
? Từ câu “Cô ấy hát rất hay”, em hãy thêm thành phần cảm thán thể hiện sắc thái nghĩa ở dưới và viết lại câu đó ?
a. Ngạc nhiên:
b. Thán phục:
Trời đất, cô ấy hát hay quá!
Ôi chao, cô ấy hát rất hay.
Tiết 103
Các thành phần biệt lập
(tiếp)
Người thực hiện: Lê Thị Loan
a) - Này, bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở
đâu mà nghe rát thế không?
b) - Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ?
Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người
đàn bà mau miệng trả lời:
- Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ.
I/ Thành phần gọi – đáp
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
1) Ví dụ (SGK)
a) - Này, bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở
đâu mà nghe rát thế không?

b) - Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ.
I/ Thành phần gọi – đáp
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
1) Ví dụ (SGK)
2) Nhận xét

I/ Thành phần gọi – đáp
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
a) - Này, bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở

đâu mà nghe rát thế không?
b) - Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ.

CN
VN
CN
VN
/
/
1) Ví dụ (SGK)
2) Nhận xét

- “ Này, thưa ông” ->Không tham gia vào việc diễn đạt ý nghĩa sự việc của câu. Vì chúng là thành phần biệt lập
- Này:
Dùng để gọi
- Thưa ông:
Dùng để đáp
I/ Thành phần gọi – đáp
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
1) Ví dụ (SGK)
2) Nhận xét

- Này: phần goi.
- Thưa ông: phần đáp
Chức năng: tạo lập cuộc thoại
Chức năng: duy trì cuộc thoại
Thành phần gọi - đáp
I/ Thành phần gọi – đáp
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
*/ Ghi nhớ
- Thành phần gọi – đáp là thành phần biệt lập của câu, dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp.
I/ Thành phần gọi – đáp
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
*/ Lưu ý:
- Phần gọi: còn có chức năng thu hút sự chú ý của người nghe.
- Phần gọi có thể là tên riêng, danh từ chỉ họ hàng, chức vụ.
- Thường đi kèm theo từ “ thưa, bẩm” ở phía trước; từ” a, à, ơi, này, nọ ..” ở phía sau…đối với bề dưới hay ngang hàng.
- Phần đáp: dùng để phản hồi phần gọi. Thường do một số từ chuyên môn ”vâng, dạ” (có khi từ “ạ” phía sau hay kèm với từ ”thưa, bẩm” phía trước
I/ Thành phần gọi – đáp
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
*/ Lưu ý:
- Sử dụng thành phần goi – đáp phải phù hợp với đối tượng giao tiếp và hoàn cảnh giao tiếp
- Vị trí thành phần gọi – đáp: Thường đứng đầu câu (lời thoại) .
Bài tập nhanh:
? Tìm thành phần gọi – đáp trong đoạn trích sau và cho biết từ nào được dùng để gọi, từ nào được dùng để đáp. Quan hệ giữa người gọi và người đáp là quan hệ gì (trên - dưới hay ngang hàng, thân hay sơ)?
“- Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
- Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
(Ngô Tất Tố - “Tắt đèn”)
- Này: dùng để goi.
- Vâng: dùng để đáp
=> Quan hệ: trên - dưới
 Quan hệ thân mật: hàng xóm láng giềng gần gũi, cùng cảnh ngộ.
I/ Thành phần gọi – đáp

Tiết 103: Các thành phần biệt lập
1) Ví dụ (SGK tr 31)
a) Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy tuổi.
b) Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.
II/ Thành phần phụ chú
I/ Thành phần gọi – đáp
II/ Thành phần phụ chú
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
- Nếu lược bỏ từ ngữ in đậm, nghĩa câu không thay đổi.
 Vì: Bộ phận in đậm không tham gia vào nòng cốt câu và không tham gia vào việc diễn đạt ý nghĩa sự việc, nội dung của câu.
2) Nhận xét
- Điều này chứng tỏ rằng thành phần mà ta có thể bỏ đi được không phải là bộ phận thuộc cấu trúc cú pháp của câu đó. Nó là thành phần biệt
 Tác dụng: chú thích thêm cho nội dung chính của câu
I/ Thành phần gọi – đáp
II/ Thành phần phụ chú
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
2) Nhận xét
- Từ ngữ in đậm (VDa) chú thích rõ thêm cho cụm “đứa con gái đầu lòng của anh”.
- Cụm C – V (VDb) chú thích điều suy nghĩ riêng của nhân vật “tôi”
=>Thành phần phụ chú
I/ Thành phần gọi – đáp
II/ Thành phần phụ chú
Tiết 103: Các thành phần biệt lập
*/ Ghi nhớ
Thành phần phụ chú dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu.
VDa) Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy tuổi.
VDb) Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.
VDc/: Cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích
VDd/: Bài thơ “Đoàn thuyền đánh
cá” – trích trong tập “ Trời mỗi ngày lại sáng” – là bài thơ nổi tiếng của nhà thơ Huy Cận
- Dấu hiệu nhận biết:
+ Sau dấu gạch ngang, trước dấu phẩy.
+ Giữa hai dấu phẩy.
+ Trong dấu ngoặc đơn.
+ Thường đặt gữa 2 dấu gạch ngang.
I/ Thành phần gọi – đáp

Tiết 103: Các thành phần biệt lập
II/ Thành phần phụ chú
II/ Thành phần phụ chú
*/ Ghi nhớ
Thành phần phụ chú được dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu
- Dấu hiệu nhận biết:
+ Thường đặt gữa 2 dấu gạch ngang.
+ Giữa hai dấu phẩy.
+ Sau dấu gạch ngang, trước dấu phẩy.
+ Trong dấu ngoặc đơn.

III/ Luyện tập
? Tìm thành phần gọi – đáp trong câu ca dao sau và cho biết lời gọi – đáp đó hướng đến ai.
“ Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”
1) Bài tập2 (SGK tr32)
- Cụm từ dùng để gọi: Bầu ơi.
- Đối tượng hướng tới là tất cả mọi người trong cộng đồng người Việt.
Chúng tôi, mọi người – kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
? Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì.
? Thành phần phụ chú liên quan với các từ ngữ
b)Giáo dục tức là giải phóng. Nó mở ra cánh cửa dẫn đến hoà bình, công bằng và công lí. Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này – các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ - gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng, bởi vì cái thế giới mà chúng ta để lại cho các thế hệ mai sau sẽ tùy thuộc vào những trẻ em mà chúng ta để lại cho thế giới ấy.
(Phê-đê-ri - cô May – o, Giáo dục – chìa khoá của tương lai)
c)Bước vào thế kỉ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta sẽ phải lấp đầy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ - những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới – nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay từ những việc nhỏ nhất. (Vũ Khoan)
d) Cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi) (Giang Nam)
III/ Luyện tập
Chúng tôi, mọi người – kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Thành phần phụ chú
Từ ngữ liên quan
Tác dụng
kể cả anh
mọi người
Thêm một đối tượng vào những người đang nói về bé Thu
? Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì.
? Thành phần phụ chú liên quan với các từ ngữ
III/ Luyện tập
b)Giáo dục tức là giải phóng. Nó mở ra cánh cửa dẫn đến hoà bình, công bằng và công lí. Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này – các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ - gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng, bởi vì cái thế giới mà chúng ta để lại cho các thế hệ mai sau sẽ tùy thuộc vào những trẻ em mà chúng ta để lại cho thế giới ấy. (Phê-đê-ri - cô May –o)
Thành phần phụ chú
Từ ngữ liên quan
Tác dụng
kể cả anh
mọi người
Thêm một đối tượng vào những người đang nói về bé Thu
các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ…. người mẹ
Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này
Xác định rõ những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa giáo dục
? Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì.
? Thành phần phụ chú liên quan với các từ ngữ
III/ Luyện tập
Thành phần phụ chú
Từ ngữ liên quan
Tác dụng
kể cả anh
mọi người
Thêm một đối tượng vào những người đang nói về bé Thu
các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ…. người mẹ
Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này
Xác định rõ những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa giáo dục
c) Bước vào thế kỉ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta sẽ phải lấp đầy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ - những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới – nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay từ những việc nhỏ nhất. (Vũ Khoan)
Những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới
lớp trẻ
Bổ sung vai trò của lớp trẻ trong tương lai
? Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì.
? Thành phần phụ chú liên quan với các từ ngữ
III/ Luyện tập
Thành phần phụ chú
Từ ngữ liên quan
Tác dụng
kể cả anh
mọi người
Thêm một đối tượng vào những người đang nói về bé Thu
các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ…. người mẹ
Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này
Xác định rõ những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa giáo dục
Những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới
lớp trẻ
Bổ sung vai trò của lớp trẻ trong tương lai
d) Cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi) (Giang Nam)
-có ai ngờ
-thương thương quá đi thôi
-Cô bé nhà bên
-Mắt đen tròn
-thái độ ngạc nhiên của người nói
-xúc động trước nụ cười ,đôi mắt
? Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì.
? Thành phần phụ chú liên quan với các từ ngữ
III/ Luyện tập
1)BT1/32:
2)BT2/32:
3)BT3 + 4/33:
4)BT5/33: Viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ về việc thanh niên chuẩn bị hành trang bước vào thế kỉ mới, trong đó có câu chứa thành phần phụ chú.
THAM KHẢO:
-Ngay từ bây giờ, chúng ta – những người thanh niên của thế kỉ mới – hãy tích cực học tập, tích lũy kiến thức để ngày mai lập nghiệp, xây dựng đất nước.
-Để bước vào thế kỉ mới – thế kỉ của khoa học, công nghệ - thanh niên chúng ta cần được trang bị kiến thức hiện đại.

III/ Luyện tập
I.THÀNH PHẦN GỌI - ĐÁP
II.THÀNH PHẦN PHỤ CHÚ
III. LUYỆN TẬP
I.THÀNH PHẦN GỌI - ĐÁP
II.THÀNH PHẦN PHỤ CHÚ
III. LUYỆN TẬP
TRÒ CHƠI TIẾP SỨC: Hãy đặt câu có thành phần gọi – đáp và thành phần phụ chú xen kẽ nhau.
III/ Luyện tập
HƯỚNG DẪN HỌC TẬP - DẶN DÒ
Về nhà học thuộc và nắm chắc nội dung kiến thức.
- Hoàn thiện các bài tập trong SGK vào vở bài tập.
Lập sơ đồ hệ thống các thành phần biệt lập đã học
- Soạn bài mới “Liên kết câu và liên kết đoạn văn”
Xin cảm ơn các thầy các cô và các em học sinh