Bài 2. Trường từ vựng

KÍNH CHÀO
QUÝ THẦY CÔ VỀ DỰ GIỜ THĂM LỚP
Kiểm tra bài cũ:
Câu hỏi: Nêu đặc điểm hình thức, chức năng của câu
phủ định? Cho ví dụ?
- Câu phủ định là câu có những từ phủ định: không, chẳng, chả, chưa, không phải (là), chẳng phải (là) đâu có phải (là), đâu có, ...
- Câu phủ định dùng để:
+ Thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó (câu phủ định miêu tả).
VD : Hôm nay tôi không đi học.
+ Phản bác một ý kiến, một nhận định (câu phủ định bác bỏ).
VD : Không phải ! Hôm đó tôi đi học.
TIẾT 95: HÀNH ĐỘNG NÓI
A. TÌM HIỂU CHUNG
I. Hành động nói là gì?
1.Xét ví dụ SGK trang/62
Đọc đoạn trích sau:
Mẹ con Lý Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lý Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói :
Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lý Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)

Mục đích: Lí Thông đuổi Thach Sanh đi nhằm cướp công của Thạch Sanh.
"Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi."
- Lí Thông đạt được mục đích.
"Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân."
- Bằng phương tiện lời nói.
-> Lời nói của Lí Thông là một hành động. Vì nó có tính mục đích.
=> Hành động của Lí Thông là hành động nói.

2.Ghi nhớ 1 SGK/ Trang 62
Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
II.Một số kiểu hành động nói thường gặp:
Mẹ con Lý Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lý Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói :
-Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lý Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)
(1)Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu.
(2)Nay em giết nó, tất không khỏi
bị tội chết.
( (4)Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Đuổi Thạch Sanh đi để mình hưởng lợi
1. Xác định hành động nói - mục đích nói của Lí Thông:
Trình bày (kể)


Điều khiển(đe dọa)
Hứa hẹn
Lời của Lý Thông
HĐN - Mục đích

Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị Thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc.
[…] Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ nó giục phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
U nhất định bán con đấy ư ? U không cho con ở nhà nữa ư ? Khốn nạn thân con thế này ! Trời ơi !..

2. Chỉ ra hành động nói, cho biết mục đích của mỗi hành động(Thảo luận nhóm (4’) NHÓM 1,2,3,4.
Thảo luận nhóm 4 phút
-Nhóm 1,2 Từ
Cái Tí …………….Cụ Nghị thôn Đoài.
-Nhóm 3,4 Từ
Cái Tí nghe nói…..Trời ơi!
Chỉ ra hành động nói và cho biết mục đích của mỗi hành động.
Cảm thán(bộc lộ cảm xúc
Khốn nạn thân con thế này ! Trời ơi !...
Hỏi, bộc lộ cảm xúc
U không cho con ở nhà nữa ư ?
Hỏi, bộc lộ cảm xúc
U nhất định bán con đấy ư ?
Trình bày ( báo tin )
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài .
Hỏi , bộc lộ cảm xúc
Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
MỤC ĐÍCH NÓI
LỜI NÓI

Xác định các hành động nói và mục đích nói của mỗi hành động trong các VD sau:

- Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào
Trình bày(Miêu tả)

3. Liệt kê các kiểu hành động nói.
Hỏi
- Trình bày (báo tin, ..…)
- Điều khiển (cầu khiến, đe doạ, thách thức…)
- Hứa hẹn
- Bộc lộ cảm xúc
4. Ghi nhớ 2 SGK/ Trang 63
Người ta dựa theo mục đích của hành động nói
mà đặt tên cho nó. Những kiểu hành động nói
thường gặp là hỏi, trình bày( báo tin, kể, tả, nêu
ý kiến , dự đoán,...), điều khiển( cầu khiến,
đe dọa, thách thức,...), hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc.
B. LUYỆN TẬP
-Viết bài “ Hịch tướng sĩ” nhằm mục đích khích lệ tướng sĩ học tập “Binh thư yếu lược và lòng yêu nước của tướng sĩ”.

“ Nay ta bảo thật các ngươi…làm rữa thịt Vân
Nam Vương ở Cảo Nhai”.
1.Bài tập1

-Khích lệ lòng yêu nước của tướng sĩ trong việc
bảo vệ đất nước.
Bài tập 2: Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói.
a. Tiếng chó sủa vang các xóm.
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:
-Bác trai đã khá rồi chứ ?
-Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề
bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ
vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như
thế nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
-Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà
cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
-Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo
vào rồi đấy !
Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.
Ngô Tất Tố - Tắt đèn )
(1) Bác trai đã khá rồi chứ ?



(2) Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.




(3) Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn.
=> Hỏi
=> Cảm ơn, trình bày
=> Cầu khiến ( khuyên bảo )
(4)Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.


=> Trình bày ( dự đoán tình hình )
(5) Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu
cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua
tới giờ còn gì.
=> Trình bày.
- (6) Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy !
=> Điều khiển ( thúc giục, khuyên bảo )
b. “Lê Thận nâng gươm lên ngang đầu nói với Lê Lợi:
- Đây là trời phó thác cho minh công làm việc lớn. Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này để báo đền Tổ quốc!”
(Sự tích Hồ Gươm)
Trình bày
Hứa hẹn
c.
Hôm sau lão Hạc sang nhà. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:
- Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ!
- Cụ bán rồi ?
- Bán rồi ! Họ vừa bắt xong. ( ... )
- Thế nó cho bắt à ?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc .
- Khốn nạn ... Ông giáo ơi ! ... Nó có biết gì đâu ! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên.
(Nam Cao - Lão Hạc)
Trình bày (Báo tin)
Hỏi
Trình bày (Xác nhận)
Bộc lộ cảm xúc(than thở)
Trình bày (Tả)
Trình bày (Nhận định)
Trình bày (Báo tin)
Hỏi
Bộc Lộ Cảm Xúc
Trình bày (Kể)
Trình bày (Kể, tả)
Bài 3 :Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ hứa.
Hãy xác định kiểu hành động nói trong mỗi câu ấy.
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.
- Em để nó ở lại - Giọng em ráo hoảnh - Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? Anh hứa đi.
- Anh xin hứa.
Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe.
( Khánh Hoài)
- Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau.
- Anh hứa đi.
- Anh xin hứa.
hành động điều khiển
hành động điều khiển
hành động hứa
Bài tập mở rộng:
Cậu vừa đi du lịch về đấy à?
(Gật đầu.)
A. Có vui không?
B. (Lắc đầu.)
Em hãy cho biết đoạn văn trên có những hành động nói nào?
-> Có hành động hỏi và hành động gật đầu, lắc đầu ( xác nhận và bác bỏ).
=> Như vậy hành động nói có thể diễn ra bằng lời nói tương ứng với các kiểu câu, cũng có thể bằng cử chỉ, điệu bộ, nhưng dạng điển hình của hành động nói vẫn là bằng lời nói.
4. Củng cố
Hành động nói là gì?
Các kiểu hành động nói thường gặp?
Hành động nói
Khái niệm
Các kiểu hành động nói thường gặp
Hỏi
Trình bày
Hứa hẹn
Điều khiển
Bộc lộ cảm xúc
Báo tin, kể, tả,
nêu ý kiến, dự đoán, .
Cầu khiến, đe doạ,
thách thức, .
Là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
C. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
-Học bài, học thuộc ghi nhớ.
-Làm bài tập còn lại
-Xem bài: “Hành động nói TT”.