Bài 19. Quê hương

Các hình ảnh sau đây gợi cho các em sự liên tưởng nào?
Quê hương – Tế Hanh
I. Tỡm hi?u chung
1. Tác giả
Tế Hanh
Sinh năm 1921, tại một làng chài ven biển
tỉnh Quảng Ngãi
Vị trí: xuất hiện trong phong trào thơ Mới
ở chặng cuối
Quá trình sáng tác: 2 giai đoạn
+ Trước 1945 (1940 – 1945): thơ mang nặng
nỗi buồn và tình yêu quê hương thắm thiết
+ Sau 1945: sáng tác phục vụ cách mạng và
kháng chiến. Nội dung thơ: tha thiết tình yêu
quê hương miền Nam và khát khao Tổ quốc
được thống nhất
I. Tỡm hi?u chung
1. Tác giả
Giải thưởng: Giải Văn học Tự Lực Văn Đoàn,
Giải thưởng Phạm Văn Đồng, giải thưởng HCM
Về văn học nghệ thuật
Tác phẩm chính: Hoa niên (1945), Gửi miền
Bắc (1955), Tiếng sóng (1960), Hai nửa yêu
Thương (1963)...
I. Tỡm hi?u chung
1. Tác giả
Một vài đánh giá của các nhà thơ cùng thời
«Tế Hanh có rất nhiều hứa hẹn trở nên một thi sĩ có tài, ông có một linh hồn rất phong phú, có những rung động rất sâu sắc; và để diễn tả tâm hồn, ông có đủ nghệ thuật và cách đặt tìm câu chữ» (Nhất Linh)
«Tế Hanh là một người tinh lắm, Tế Hanh đã ghi được đôi nét rất thần tình về cảnh sinh hoạt chốn quê hương. Người nghe thấy được cả những điều không hình sắc, không thanh âm như mảnh hồn làng, trên cánh buồm giương, như tiếng hát của hương đồng quyến rũ, con đường quê nho nhỏ. Thơ Tế Hanh đưa ta vào một thế giới rất gần gũi.» (Hoài Thanh – Hoài Chân)
«Ngay từ lúc xuất hiện trong phong trào thơ Mới, thơ Tế Hanh đã là hiện tượng vì sự "mộc mạc, chân thành", vì sự "trong trẻo, giản dị như một dòng sông» (Thanh Thảo)
2, Tác phẩm:
Vị trí: Rút trong tập thơ “Nghẹn ngào” (1939), sau được in lại trong tâp “Hoa niên), xuất bản năm 1945
Hoàn cảnh sáng tác: năm 1939, khi tác giả mới 19 tuổi, đang theo học ở trường Khải Định (nay là trường Quốc học Huế)
Thể loại: thơ 8 chữ

Bố cục của bài thơ?
Làng tôi ở vốn làm nghề chài lưới 
Nước bao vây cách biển nửa ngày sông
 
Khi trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng 
Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá 
Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã
Phăng mái chèo mạnh mẽ vượt trường giang 
Cánh buồm trương, to như mảnh hồn làng 
Rướn thân trắng bao la thâu góp gió... 

Ngày hôm sau, ồn ào trên bến đỗ 
Khắp dân làng tấp nập đón ghe về 
Nhờ ơn trời, biển lặng cá đầy ghe 
Những con cá tươi ngon thân bạc trắng 
Dân chài lưới làn da ngăm rám nắng 
Cả thân hình nồng thở vị xa xăm 
Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm 
Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ 

Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ 
Màu nước xanh, cá bạc, chiếc buồm vôi 
Thoáng con thuyền rẽ sóng chạy ra khơi 
Tôi thấy nhớ cái mùi nồng mặn quá!
2, Tác phẩm:
d. B? c?c

Giới thiệu chung về làng quê

Cảnh trai tráng trong làng đi đánh cá

Cảnh dân làng tấp nập đón ghe về

Nỗi nhớ quê hương da diết của tác giả

2, Tác phẩm:
d. B? c?c
II. TèM HI?U CHI TI?T VAN B?N
1. Do?n 1 (2 cõu tho d?u)
«Làng tôi ở vốn làm nghề chài lưới 
Nước bao vây cách biển nửa ngày sông»
Nghề nghiệp: đánh bắt cá (nghề chài lưới)
Vị trí địa lí : gần sông, gần biển (cách biển nửa ngày sông)
Không gian sống: được bao bọc xung quanh là sông nước (nước bao vây)
Cách giới thiệu trực tiếp, ngắn gọn, tự nhiên, giản dị mà chứa đầy cảm xúc tự hào về quê hương
Liên hệ
+ Quê hương tôi có con sông xanh biếc
+ Những ngày đi học tôi hay tới
Đón những chiếc tàu đi đến những ga
Em có nhận xét gì về cách giới thiệu về quê mình của tác giả?
Thơ Tế Hanh thường mở đầu rất giản dị. Điều này báo hiệu một tiếng thơ mộc mạc, hiền lành, chân chất và tha thiết trong phong cách nhà thơ
2. Do?n 2 (6 cõu ti?p theo)
«Khi trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng 
Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá 
Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã 
Phăng mái chèo mạnh mẽ vượt trường giang
Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng 
Rướn thân trắng bao la thâu góp gió... »

Cảnh thiên nhiên (không gian): «khi trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng» : khung cảnh thiên nhiên đẹp đẽ, tươi sáng, khoáng đạt, tràn đầy màu sắc, khiến độc giả nghĩ tới sự bội thu của ngày lao động
Cảnh người lao động (dân trai tráng): mạnh mẽ, khỏe khoắn
Con thuyền: phấn chấn,mạnh mẽ
Cảm nhận đầu tiên của em về đoạn thơ là gì?
Có những sự vật nào xuất hiện trong đoạn thơ? Sự vật đó được biểu hiện bằng những chi tiết nào?


Nhận xét chung: Đoạn thơ 2 tả cảnh lao động của người dân làng chài lưới trong buổi sáng ra khơi


Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã
Phăng mái chèo mạnh mẽ vượt trường giang
Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng
Rướn thân trắng bao la thâu góp gió

Các động từ mạnh: hăng, phăng, vượt
Tính từ: mạnh mẽ
So sánh: chiếc thuyền – con tuấn mã
Sinh động, hồn nhiên... Kết hợp với từ Hán Việt «tuấn mã», «trường giang» khiến giọng thơ có nét trang trọng, cổ tích
Khí thế lao động hăng say, sức mạnh khỏe khoắn của người dân làng chài

Hình ảnh con thuyền được gợi lên bởi những chi tiết nào?
Những biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng và tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó
Có người đọc câu thơ thành «Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã». Em có nhận xét gì về sự thay đổi ngôn từ này?

So sánh:




- Nhân hóa: rướn, thâu góp -> sinh động
Hình ảnh mang nhiều lớp ý nghĩa
+ Hình ảnh thực đầy chất lãng mạn: con thuyền căng gió ra biển
+ Nghĩa ẩn dụ: cánh buồm là biểu tượng linh hồn của làng chài
+ Thể hiện tình cảm của tác giả với quê hương
Cỏnh bu?m giuong to nhu m?nh h?n l�ng
Ru?n thõn tr?ng bao la thõu gúp giú
Có nhiều người nhận xét rằng đây là hai câu thơ hay nhất toàn bài. Làm sáng tỏ ý kiến này?
Cánh buồm
Mảnh hồn làng
Cụ thể, Hữu hình
Trừu tượng, Vô hình
Ẩn dụ
Biểu tượng linh hồn của làng chài
3. Do?n 3 (8 cõu ti?p theo)
Ngày hôm sau, ồn ào trên bến đỗ 
Khắp dân làng tấp nập đón ghe về 
Nhờ ơn trời, biển lặng cá đầy ghe 
Những con cá tươi ngon thân bạc trắng 

Dân chài lưới làn da ngăm rám nắng
Cả thân hình nồng thở vị xa xăm 
Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm 
Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ
*4 câu thơ đầu: cảnh đón ghe về
Thời gian: sáng hôm sau
Khung cảnh: tấp nập, ồn ào
-> Các từ láy giàu sức gợi
Thành quả: cá đầy ghe, tươi ngon, thân bạc trắng
Bức tranh lao động náo nhiệt. Âm thanh không chỉ của thiên nhiên mà còn chính là tiếng lòng vui, phấn khởi của ngư dân, lòng thầm cảm ơn trời cho biển lặng.

Đoạn thơ 3 truyền tải mấy nội dung ý nghĩa? Chỉ ra cụ thể giới hạn và ý nghĩa đó
Hình ảnh trai tráng và hình ảnh con thuyền khi ra khơi và khi trở về có gì khác nhau?

Dân chài lưới làn da ngăm rám nắng
Cả thân hình nồng thở vị xa xăm 

Câu 1: tả thực, vẻ đẹp rắn rỏi, khỏe khoắn của những bươn trải sương gió
Câu 2: hình ảnh độc đáo, sáng tạo. Vẻ đẹp ấy vừa giản dị, vừa mộc mạc mà rất lãng mạn, tự nhiên. Vẻ đẹp ấy được kết tinh từ tinh hoa của tạo hóa (biển cả) và sự cố gắng của con người
=> sự cảm nhận riêng biệt, tinh tế của tác giả. Nhà thơ đã tạc bức tượng đồng về những người thợ thuyền chài bằng chất liệu riêng của mình
Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm 
Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ

Nhân hóa: Con thuyền như một con người, sau ngày lao động vất vả đã nghỉ ngơi.
Thái độ của tác giả: âu yếm, trìu mến
Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ: cảm nhận tinh tế, con thuyền như nằm chiêm nghiệm về cuộc đời
=> đến vật vô tri cũng mang trong mình sắc diện của quê nhà. Hình ảnh con thuyền song hành, song trùng với hình ảnh ngư dân
4. Do?n 4 ( 4 cõu tho cu?i)
Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ 
Màu nước xanh, cá bạc, chiếc buồm vôi 
Thoáng con thuyền rẽ sóng chạy ra khơi 
Tôi thấy nhớ cái mùi nồng mặn quá!
Điểm nhìn của nhà thơ?
Nhà thơ nhớ những điều gì?
Thời điểm: Nhà thơ đứng ở thời hiện tại để nhìn, nhớ về quá khứ
Nỗi nhớ bao phủ khắp khổ thơ:
Màu xanh của nước
Màu bạc của cá
Màu vôi của cánh buồm
Hình ảnh con thuyền ra khơi
Mùi nồng mặn đặc trưng của miền biển
Giọng thơ thiết tha, bồi hồi, thể hiện nỗi nhớ nhung, tình cảm sâu đậm của tác giả với quê hương mình
III/ Tổng kết:
1. Về nội dung
Bức tranh sinh hoạt tươi sáng, sinh động của một làng quê miền biển, nổi bật lên đó là hình ảnh khỏe khoắn, đầy sức sống của người dân làng chài
Tình cảm tha thiết,trong sáng của tác giả với quê hương mình
2. Về nghệ thuật
Sử dụng các biện pháp tu từ
Sáng tạo ra những hình ảnh đẹp