Bài 19. Một số thân mềm khác

Ngành Thân mềm (Mollusca)
I. Đặc điểm chung
Cơ thể mang tính đ/x 2 bên; riêng ở ốc mất đ/x
Cơ thể tập trung thành khối, mất tính phân đốt
Đa số có vỏ cứng bao bọc; vỏ 3 lớp: Sừng (Conchiolin)-Canxi lăng trụ-Xà cừ(Canxi tấm)
Thể xoang bị thu hẹp; mô liên kết phát triển
Lưỡi bào/dãy “răng” Kitin
II. Đặc điểm cấu tạo
III. Đặc điểm sinh sản-phát triển
IV. Phân loại:
Khoảng 130.000 loài; 2 phân ngành với 7 lớp
Phân ngành Song kinh (Amphineura): 2 lớp
Phân ngành vỏ liền (Conchifera): 5 lớp
V. Chủng loại phát sinh ngành

1. Hình thái-cấu tạo ngoài
Đa dạng; hầu hết mất tính phân đốt,mất đối xứng
Cơ thể phân:Đầu-Thân & Chân
Da (áo) phủ 2 bên thân; tuyến dịch nhày
Vỏ đá vôi
Xoang áo bên phải cơ thể
Pila polita
Haliotis sp.
2. Hệ cơ & cơ quan vận chuyển
Cơ trơn
Chân: Tấm cơ, hẹp bên, phân tua
3. Hệ Thần kinh
Dạng hạch không phân đốt
Hạch não, chân, phủ tạng / hạch áo, mang.Chuỗi dây & cầu nối
Xúc giác (râu, mép áo), mắt
4. Hệ tiêu hoá
Miệng: Lưỡi gai, hàm sừng, tuyến nước bọt
Ruột phân hoá. Dạ dày, tuyến gan tuỵ
5. Hệ hô hấp
Mang: Tấm mỏng/mạch máu/lớp tơ bề mặt
Phổi: Túi rỗng giữa thân và áo
6. Hệ tuần hoàn
Tim:Thất-Nhĩ. Xoang bao tim
Hệ TH hở: Thất-2 mạch chính (trước/sau)-khe giữa các nội quan-tâm nhĩ.
7. Hệ bài tiết:Đơn thận;tuyến Bojanus
Phân ngành Song kinh (Amphineura)
Sống bám, gần bờ
Đầu và nội quan nhập thành 1 khối khối chân
Tính chất nguyên thuỷ: Nhiều đặc điểm phân đốt (8 mảnh vỏ lưng), TK dạng dây
Phân tính; phát triển qua g/đ ấu trùng con quay
Trên 1100 loài đã biết; 2 lớp: Loricata & Aplacophora.
Ít có ý nghĩa kinh tế


Phân ngành vỏ liền (Conchifera)
Cơ thể được bọc trong 1 vỏ liền hoặc phân 2 mảnh
Thân giô cao về phía lưng; thần kinh dạng hạch phân tán.
5 lớp: Vỏ 1 tấm; Chân bụng; Chân xẻng; Chân rìu (Vỏ 2 mảnh) & Chân đầu
Lớp chân bụng (Gastropoda)
Hầu hết mất đối xứng; đầu có xúc tu cảm giác, mắt
Có 1 mảnh vỏ xoắn hình chóp
Thân được phủ lớp áo – Xoang áo thông ngoài & chứa các hệ cơ quan - Phức hệ cơ quan áo
Hầu có lưỡi gai; TK dạng hạch phân tán (các đôi: Não-Chân-Mang-Áo-Phủ tạng)
Đa số đơn tính, thụ tinh trong. Nhóm có phổi phát triển trực tiếp, họ ốc vặn đẻ con
Đã biết 90.000 loài (có 15.000 loài hoá thạch), chia 3 phân lớp: Mang trước, Mang sau & Có phổi
Đại diện:
Prosobranchia: Bào ngư (Haliotis sp.), ốc xà cừ, ốc nước lợ, ốc nhồi (Pila polita), ốc rạ (Cypangopaludina lecythoides), ốc vặn (Angulyagra polyjonata)
Pulmonata: Ốc tai (Lymnaea auricularia; L. viridis), ốc đĩa (Gyraulus chinensis, Polypylis hemisphoerula), ốc sên (Achatina fulica)
Lớp chân rìu=Vỏ 2 mảnh (Pelecypoda=Bivalvia)
Còn đối xứng 2 bên
Đầu tiêu giảm, thân dẹp bên, chân phát triển
Vỏ 2 mảnh-tiết xà cừ (ngọc trai), đính mặt lưng (dây chằng & khớp)
Mang: Dãy, sợi, phiến & vách
Phân tính
Đại diện: Sò (Acra granosa), hầu sông (Ostrea vivularis); hến (Corbicula), ngao (Merritrix), trai sông (Sinanodonta elliptica), trai ngọc (Pincdata martensi); hà biển (Teredo mani)
Lớp Chân đầu (Cephalopoda)
Thích ứng đ/k vận động tích cực-biến đổi
Chântua ở phần đầu (Bắt mồi) / lõm tạo phễu
Vỏ tiêu giảm (mực), mất hẳn (Duốc bể, bạch tuộc). Còn ở ốc Anh vũ
Não có bao sụn. Giác quan phát triển (Mắt)
Tuần hoàn kín. Tim: 1 thất, 2 nhĩ
Phân tính. Thụ tinh trong xoang áo. Phát triển thẳng.
Đại diện: Ốc Anh vũ(Nautlus pompilus); mực thẻ (Logigo edulis), mực ống (L. beka), mực nang (Sepia sabaculenta); bạch tuộc (Octopus vulgaris)
Chủng loại phát sinh ngành Thân mềm
Nguồn gốc từ giun ít đốt nguyên thuỷ (giống về đặc điểm phát triển phôi). Tiến hoá theo hướng ít h/đ-vỏ bảo vệ
Tiến hoá theo 2 hướng:
Hướng 1: Còn t/c nguyên thuỷ  tiêu giảm một số cơ quan
Hướng 2: Vỏ 1 tấm nguyên thuỷ, còn phân đốt. Hướng tiến hoá khác nhau: Chân bụng mất đ/x, xoang hỗn hợp; Chân đầu di động nhanh, cấu trúc cơ thể, một số hệ cơ quan hoàn thiện
Tổ tiên Giun đốt
Tổ tiên ĐV thân mềm
Giun đốt
Chân khớp
Vỏ 1 tấm
Vỏ 2 mảnh
Chân thuỳ
Chân bụng
Chân đầu
Song kinh không vỏ
Song kinh có vỏ
Một số chân bụng
Lymnaea
Tubomarmoratus
Angulia
Capera nemoralis
Tubormarmoratus
Haliotis
Menanoides sp.
Neritina sp.
Neritina sp
Vỏ hai mảnh
Bivalvia
Acra (Sò)
Otrea vivularis
Một số Chân đầu