Bài 19. Các thành phần biệt lập

Kiểm tra bài cũ.
Chọn đáp án đúng!
Câu 1: ý nào sau đây nhận xét không đúng về khởi ngữ?
Khởi ngữ là thành phần đứng trước chủ ngữ.
Khởi ngữ nêu lên đề tài được nói đến trong câu.
Có thể thêm một số quan hệ từ trước khởi ngữ.
Khởi ngữ là thành phần không thể thiếu trong câu.
Câu 2: Bộ phận gạch chân trong câu nào sau đây là khởi ngữ?
Vì mưa to nên Mai đến muộn.
Bộ môn toán thì Lan đứng đầu lớp.
Có lẽ ba giờ mẹ mới về.
Hoa phượng nở đỏ rực.
Ngữ liệu
H? Đọc ngữ liệu sau và trả lời câu hỏi:
a/ Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
(Chiếc lược ngà, Nguyễn Quang Sáng)
b/ Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được nên anh phải cười vậy thôi.
(Chiếc lược ngà, nguyễn Quang Sáng)
c/ Bà lão chưa đi hàng cơ à? (Làng, Kim Lân)
d/ Theo tôi, chúng ta nên chuyển đi chỗ khác!
Chọn đáp án đúng!
Các từ gạch chân trong các ví dụ trên dùng để :
A. thể hiện nhận định của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
B. thể hiện tâm lý của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
C. thể hiện đối tượng được đề cập tới trong câu.
D. thể hiện đề tài được nói đến trong câu.
Ngữ liệu
H? Đọc ngữ liệu sau và trả lời câu hỏi:
a/ Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
(Chiếc lược ngà, Nguyễn Quang Sáng)
b/ Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được nên anh phải cười vậy thôi.
(Chiếc lược ngà, nguyễn Quang Sáng)
c/ Bà lão chưa đi hàng cơ à ? (Làng, Kim Lân)
d/ Theo tôi, chúng ta nên chuyển đi chỗ khác!
Ghi nhớ 1
Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
Thành phần tình thái trong câu có các loại sau.
Những yếu tố tình thái gắn với độ tin cậy của sự việc được nói đến, như:
chắc chắn, chắc hẳn, chắc là,.(độ tin cậy cao)
hình như, dường như, hầu như, có vẻ như,..(độ tin cậy thấp)
2 Những yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói, như:
- Theo tôi, theo anh ấy, ý ông ấy.
Những yếu tố tình thái chỉ thái độ của người nói đối với người nghe, như:
- à, ạ, a, hả, hử, nhé, nhỉ, đây, đấy,. (đứng ở cuối câu)
Ngữ liệu:
H? Đọc các câu sau đây, chú ý các từ ngữ in đậm và trả lời câu hỏi:
a/ ồ, sao mà độ ấy vui thế.
(Kim Lân, Làng)
b/ - Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Ghi nhớ 2
Thành phần cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lý của người nói (vui, buồn, mừng, giận.)
Thảo luận nhóm.
Nhận xét về thành các phần tình thái và cảm thán trong câu, có ý kiến cho rằng: Hai thành phần này tuy khác nhau về công dụng nhưng chúng lại có những đặc điểm chung. Em có đồng ý với ý kiến đó không? Vì sao?
Gợi ý: Muốn biết sự giống và khác nhau của các phần tình thái và cảm thán trong câu, cần dựa vào:
- công dụng của từng thành phần.
- đặc điểm của các thành phần đó: có tham gia vào cấu trúc ngữ pháp của câu không? Có tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu không?
Sự giống và khác nhau giữa các phần tình thái và cảm thán trong câu :
* Khác nhau:
Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
Thành phần cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lý của người nói (vui, buồn, mừng, giận.)
*Giống nhau:
- đều không tham gia vào cấu trúc ngữ pháp của câu.
đều không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu.
?Thành phần biệt lập.
Bài tập củng cố.
Chọn đáp án đúng!
Câu 1: Thành phần biệt lập là:
A. thành phần không nằm trong cấu trúc cú pháp của câu nhưng tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu.
B. thành phần không nằm trong cấu trúc cú pháp của câu, không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu.
C. thành phần nằm trong cấu trúc cú pháp của câu, tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu.
D. thành phần phụ của câu.
H? Nối thông tin cột B với các thành phần biệt lập ở cột A sao cho chính xác.
Đáp án: a- 2; b- 1.
Ghi nhớ
Thành phần tình thái dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
Thành phần cảm thán dùng để bộc lộ tâm lý của người nói (vui, buồn, mừng, giận.).
Các thành phần tình thái, cảm thán là những bộ phận không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu nên được gọi là thành phần biệt lập.
Viết một đoạn văn 5- 7 câu nói về cảm xúc của em sau khi học xong văn bản "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" (Phạm Tiến Duật), trong đó có câu chứa thành phần cảm thán hoặc tình thái
1
5
2
6
3
7
4
8
Bài tập 1 T19
Tìm các thành phần tình thái, cảm thán trong những câu sau đây:
a/ Nhưng còn cái này nữa mà ông sợ, có lẽ còn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều. (Kim Lân, Làng)
b/ Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là cả một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài. (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa )
c/ Trong giờ phút cuối cùng, không còn đủ sức trăng trối lại điều gì, hình như chỉ còn tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu. (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Tình thái
Tình thái
cảm thán
Bài tập 2 T19:
H? Hãy sắp xếp những từ ngữ sau đây theo trình tự tăng dần độ tin cậy (hay độ chắc chắn). Chú ý: những từ ngữ thể hiện cùng một mức độ tin cậy thì xếp ngang hàng nhau:
chắc là, dường như, chắc chắn, có lẽ, chắc hẳn, hình như, có vẻ như.
dường như/ hình như/ có vẻ như
có lẽ
chắc là
chắc hẳn
chắc chắn
H? Bộ phận gạch chân sau đây có thể gọi là thành phần cảm thán hay không?
- ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo là không sang trọng.
(Cố hương, Lỗ Tấn)
Bộ phận gạch chân trên không phải là thành phần cảm thán mà là câu cảm thán.
Bài tập 3 T19:
H? Hãy cho biết, trong số những từ có thể thay thế cho nhau trong câu sau đây, với từ nào người nói phải chịu trách nhiệm cao nhất về độ tin cậy của sự việc do mình nói ra, với từ nào trách nhiệm đó thấp nhất. Tại sao tác giả Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) lại chọn từ chắc?
Tác giả Chiếc lược ngà chọn từ chắc là bởi: Người kể chuyện ở đây là nhân vật ông Ba. Ông đã từng sống, chiến đấu cùng với ông Sáu nên ông thấu hiểu hết niềm mong nhớ, nỗi khát khao được gặp con của ông Sáu. Chính vì vậy, ông đã đọc được tâm trạng của bạn mình. Tác giả dùng từ chắc, cho thấy độ tin cậy của sự việc mà người kể chuyện đưa ra tương đối cao.
H? Hãy đặt một câu có thành phần tình thái gắn với ý kiến người nói.
H? Chỉ ra các thành phần tình thái trong các câu sau đây và cho biết, chúng thuộc loại nào?
Có lẽ, tôi bán con chó đấy, ông giáo ạ!
Có người cho rằng, bài toán dân số đã được đặt ra từ thời cổ đại.
a/ - Có lẽ: độ tin cậy thấp với điều mình nói.
- ạ: thái độ của người nói.
b/ - Có người cho rằng: chỉ trách nhiệm nội dung câu nói thuộc về người khác.
Hãy đặt một câu có thành phần cảm thán!
Hãy tìm trong các văn bản đã học những câu có chứa các thành phần cảm thán và tình thái!
Hướng dẫn học và làm bài về nhà.
- Học thuộc khái niệm thành phần biệt lập, thành phần cảm thán, thành phần tình thái.
- Hoàn thành các bài tập vào trong vở bài tập.
- Chuẩn bị bài: Các thành phần biệt lập (tiếp theo): Đọc kĩ ngữ liệu thành phần gọi đáp, phụ chú.