Bài 19. Các thành phần biệt lập

Ngu?i th?c hi?n: Nguy?n D?i Ho�ng
Tru?ng: THCS Bỡnh Tõn
CHÀO MỪNG QUÍ THẦY CÔ ĐẾN DỰ TIẾT HỌC CỦA LỚP CHÚNG EM
Kiểm tra bài cũ
1/ Thế nào là khởi ngữ?
2/ Hãy nêu dấu hiệu xác định khởi ngữ?
3/ Viết lại câu sau bằng cách chuyển phần được in d?m thành khởi ngữ:
Tụi ch? th?y bỏn quy?n sỏch n�y ? dõy.
Đáp án:
1/ Khởi ngữ: Là thành phần cõu đứng trước chủ ngữ để nêu lờn đề tài được nói đến trong câu.
2/ Dấu hiệu xác định khởi ngữ:
+ Đứng trước chủ ngữ.
+ Có thể kết hợp với các quan hệ từ: về, đối với.
3/ Viết lại câu có khởi ngữ:
Quy?n sỏch n�y, tụi ch? th?y bỏn ? dõy.
Các thành phần biệt lập
I. Thành phần tình thái:
a.Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
b. Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
Tìm hiểu ví dụ (SGK/tr. 18)
+ Chắc: Thể hiện thái độ tin cậy cao.
+ Có lẽ: Thể hiện thái độ tin cậy thấp.
* Các từ "chắc", "có lẽ" thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu:
Tiết 105:
Nếu không có những từ ngữ in đậm thì nghĩa sự việc của câu chứa chúng có khác đi không ? Vì sao?
?
Ý nghĩa sự việc không thay đổi.
Vì các từ in đậm không tham gia diễn đạt ý nghĩa sự việc, chỉ thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
Các thành phần biệt lập
a.Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
b. Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
+ Chắc: Thể hiện thái độ tin cậy cao.
+ Có lẽ: Thể hiện thái độ tin cậy thấp.
- "chắc", "có lẽ" thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
Tiết 105:
- “chắc”, “có lẽ” không tham gia diễn đạt ý nghĩa sự việc, chỉ thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
Từ việc phân tích
các ví dụ trên em
hãy cho biết thành phần tình thái được
dùng để làm gì ?
I. Thành phần tình thái:
Tìm hiểu ví dụ (SGK/tr. 18)
- “chắc”, “có lẽ” => thành phần tình thái
Các thành phần biệt lập
Tiết 105:
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý1/tr.18)
 Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
I. Thành phần tình thái:
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
* Lưu ý: Thành phần tình thái trong câu có loại sau đây:
a) Những yếu tố tình thái gắn với độ tin cậy của sự việc được nói đến, như:
+ chắc chắn, chắc hẳn, chắc là,... (chỉ độ tin cậy cao)  Ví dụ: Tôi chắc chắn Lan sẽ đến đúng giờ hẹn.
+ hình như, dường như, hầu như, có vẻ như, có lẽ, chẳng lẽ,... (chỉ độ tin cậy thấp)  Ví dụ: Hôm nay, có lẽ trời mưa.
Các thành phần biệt lập
Tiết 105:
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý1/tr.18)
I. Thành phần tình thái:
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
a) Những yếu tố tình thái gắn với độ tin cậy của sự việc được nói đến, như:
+ chắc chắn, chắc hẳn, chắc là,... (chỉ độ tin cậy cao)  Ví dụ: Tôi chắc chắn Lan sẽ đến đúng giờ hẹn.
+ hình như, dường như, hầu như, có vẻ như, có lẽ, chẳng lẽ,... (chỉ độ tin cậy thấp)  Ví dụ: Hôm nay, có lẽ trời mưa.
* Lưu ý: Thành phần tình thái trong câu có loại sau đây:
b) Những yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói, như: theo tôi, theo ý tôi, theo ý anh, ý ông ấy, theo anh, ... Ví dụ: Làm như vậy, theo ý tôi, là tốt rồi.
c) Những yếu tố tình thái chỉ thái độ của người nói với người nghe, như: à, ạ, a, hả, hử, nhé, nhỉ, đây, đấy, ... (đứng cuối câu) Ví dụ: Tớ đi nhé.
Nhưng còn cái này nữa mà ông sợ, có lẽ còn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều.
(Kim Lõn, L�ng)
c. Trong giờ phút cuối cùng, không còn đủ sức trăng trối lại điều gì, hình như chỉ có tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu.
(Nguy?n Quang Sỏng, Chi?c lu?c ng�)
d. Ông lão bỗng ngừng lại, ngờ ngợ như lời mình không được đúng lắm. Chả nhẽ cái bọn ở làng lại đốn đến thế được.
(Kim Lõn, L�ng)
* Bài tập áp dụng: (Bài tập 1 a, c, d - SGK, tr. 19): Tìm thành phần tình thái trong các câu sau:
Các thành phần biệt lập
Tiết 105:
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý1/tr.18)
I. THÀNH PHẦN TÌNH THÁI
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
II. THÀNH PHẦN CẢM THÁN
a) Ồ,
(Kim Lân, Làng)
b) - Trời ơi,
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
sao mà độ ấy vui thế.
chỉ còn có năm phút !
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
- Các từ Ồ, Trời ơi không dùng để gọi ai cả, chúng chỉ giúp người nói giãi bày nỗi lòng của mình :
+ Ồ: t©m tr¹ng ng¹c nhiªn, vui sướng khi nghÜ ®Õn thêi gian ®· qua: ®é Êy vui.
+ Trêi ¬i : c¶m xóc tiÕc rÎ cña anh thµnh niªn (thêi gian cßn l¹i qu¸ Ýt: chỉ cßn 5 phót).
Các từ “Ồ”, “Trời ơi” trong 2 câu vừa phân tích được gọi là thành phần cảm thán. Vậy thành phần cảm thán được dùng để làm gì?
Các thành phần biệt lập
Tiết 105:
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý1/tr.18)
I. THÀNH PHẦN TÌNH THÁI
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
II. THÀNH PHẦN CẢM THÁN
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý2/tr.18)
 Thành phần cảm thán được dïng ®Ó béc lé t©m lý cña người nãi (vui, buån, mõng, giËn, ....).
*Lưu ý: Thành phần cảm thán có sử dụng các từ ngữ (chao ôi, ôi, a, á, ơi, trời ơi,… và có điểm riêng là nó có thể tách riêng theo kiểu câu đặc biệt. Khi tách riêng ra như vậy, nó là câu cảm thán (VD: Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?). Khi đứng trong một câu cùng các thành phần câu khác thì phần cảm thán thường đứng ở đầu câu. Thành phần câu đứng sau giải thích cho tâm lí của người nói ở thành phần cảm thán (VD: Ơi hoa sen đẹp của bùn đen!)
* Bài tập áp dụng: (Bài tập 1 b- SGK, tr. 19): Tìm thành phần cảm thán trong câu sau:
b) Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
c) Eo ôi, đứa nào mặt mũi đen đủi xấu xí thế?
d) Chà, cái mặt nhẫn kim cương đẹp quá, quý quá!
Các thành phần biệt lập
Tiết 105:
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý1/tr.18)
I. THÀNH PHẦN TÌNH THÁI
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
II. THÀNH PHẦN CẢM THÁN
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý2/tr.18)
 Thành phần cảm thán được dïng ®Ó béc lé t©m lý cña người nãi (vui, buån, mõng, giËn, ....).
 Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
a. Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
b. Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
a) Ồ,
b) - Trời ơi,
sao mà độ ấy vui thế.
chỉ còn có năm phút !
(?) C? 2 th�nh ph?n tỡnh thỏi v� c?m thỏn v?a tỡm hi?u cú tham gia v�o việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu v� c?u trỳc ng? phỏp c?a cõu khụng?
Người ta gọi thành phần tình thái và thành phần cảm thán là các thành phần biệt lập. Vậy em hiểu thành phần biệt lập là gì?
Các thành phần biệt lập
Tiết 105:
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý1/tr.18)
I. THÀNH PHẦN TÌNH THÁI
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
II. THÀNH PHẦN CẢM THÁN
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý2/tr.18)
III. THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
* Ghi nhớ : (ý 3/ SGK/tr.18)
 Thành phần biệt lập là những thành phần không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu.
Các thành phần biệt lập
Tiết 105:
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý1/tr.18)
I. THÀNH PHẦN TÌNH THÁI
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
II. THÀNH PHẦN CẢM THÁN
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý2/tr.18)
III. THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
* Ghi nhớ : (ý 3/ SGK/tr.18)
10
B�I T?P TR?C NGHI?M

1/ Thành phần tình thái trong câu là thành phần:
Thể hiện cách nhìn của người nói với chính mình
Thể hiện cách hìn của người khác với sự việc đang nói đến
Thể hiện cách nhìn của người nói với sự việc được nói đến trong câu
Thể hiện cách nhìn của người nói với sự việc được nói đến ở cuối câu trước
10
2/ Thành phần cảm thán trong câu là thành phần:
Bộc lộ tâm lí của người nói
Bộc lộ tâm lí của người khác về người nói
Bộc lộ tâm lí nhận xét của người nói
Bộc lộ tâm lí của người được nói đến trong câu

B�I T?P TR?C NGHI?M
10

B�I T?P TR?C NGHI?M
3/ Gọi thành phần tình thái và thành phần cảm thán là thành phần biệt lập vì:
Các thành phần này thường đứng biệt lập trước hoặc sau dấu phẩy
Các thành phần này không liên quan gì với nội dung được nói đến trong câu
Các thành phần này không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu
Các thành phần biệt lập
Tiết 105:
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý1/tr.18)
I. THÀNH PHẦN TÌNH THÁI
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
II. THÀNH PHẦN CẢM THÁN
1/ Tìm hiểu ví dụ: (SGK/tr. 18)
2/ Ghi nhớ : (SGK/ý2/tr.18)
III. THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
* Ghi nhớ : (ý 3/ SGK/tr.18)
IV. LUYỆN TẬP
Bài tập 2: Sắp xếp các từ ngữ: chắc là, dường như, chắc chắn, có lẽ, chắc hẳn, hình như, có vẻ như theo trình tự tăng độ tin cậy (hay độ chắc chắn):
dường như / hình như / có vẻ như
có lẽ
chắc là
chắc hẳn
chắc chắn
Đáp án:
Bài tập 3: Hãy cho biết, trong số những từ có thể thay thế cho nhau trong câu sau đây, với từ nào người nói phải chịu trách nhiệm cao nhất về độ tin cậy của sự việc do mình nói ra, với từ nào trách nhiệm đó thấp nhất. Tại sao tác giả (Nguyễn Quang Sáng) lại chọn từ chắc ?
Bài
tập
nhóm
- chắc chắn:
- hình như:
? Tác giả dùng từ "chắc" vì niềm tin vào sự việc sẽ có thể diễn ra theo hai khả năng:
- Thứ nhất : theo tính chất huyết thống thì sự việc sẽ phải diễn ra như vậy.
- Thứ hai : do thời gian và ngoại hình, sự việc cũng có thể diễn ra khác đi một chút.
có độ tin cậy cao nhất.
có độ tin cậy thấp.
Bài tập 3:
Đáp án:
Bài tập 4: Viết một đoạn văn ngắn nói về cảm xúc của em khi thưởng thức một tác phẩm văn nghệ (truyện, thơ, phim, ảnh, tượng...), trong đoạn văn đó có câu chứa thành phần tình thái hoặc cảm thán.
* Đoạn văn 1: Đọc “Trong lòng mẹ” của nhà văn Nguyên Hồng, ta bắt gặp hình ảnh một em bé mồ côi bố, phải xa mẹ, sống thui thủi cô đơn giữa sự ghẻ lạnh, cay nghiệt của bà cô. Em phải chịu những ngày tháng đau khổ, tủi nhục. Nhưng trong những ngày tháng đau khổ ấy, trái tim yêu thương của em vẫn dành cho mẹ một cách đằm thắm và trọn vẹn. Cuộc gặp gỡ mẹ sau một năm trời xa cách là một niềm hạnh phúc vô bờ. Ôi, thật không gì bằng khi được sống trong vòng tay yêu thương của mẹ.
Bài tập 4: Viết một đoạn văn ngắn nói về cảm xúc của em khi thưởng thức một tác phẩm văn nghệ (truyện, thơ, phim, ảnh, tượng...), trong đoạn văn đó có câu chứa thành phần tình thái hoặc cảm thán.
* Đoạn văn 1: Đọc Truyện Kiều của Nguyễn Du, chắc chắn không ai không thương xót cho số phận của nàng Kiều - một người con gái tài hoa bạc mệnh. Có thấu hiểu quãng đời mười lăm năm lưu lạc của nàng thì chúng ta mới thấy hết sự tàn bạo, độc ác của tầng lớp thống trị lúc bấy giờ. Hỡi ôi, một xã hội chỉ biết chạy theo đồng tiền, sẵn sàng chà đạp lên mọi nhân phẩm, giá trị của con người. Đúng là một xã hội bất nhân, thối nát mà Nguyễn Du muốn lột trần bộ mặt thật của nó. Nhưng ở đó, Truyện Kiều cũng là sự bênh vực, xót thương cho số phận nhỏ nhoi bị vùi dập. Chắc hẳn đại thi hào Nguyễn Du phải đau lòng lắm khi viết ra những nỗi đau, sự bất công trong xã hội mà ông đã sống và chứng kiến.
TRÒ CHƠI
“AI NHANH HƠN”
* Đặt câu có sử dụng thành phần biệt lập tình thái và cảm thán.
Nội dung bài học cần khắc sâu
Các thành phần biệt lập
Không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu.
Thành phần tình thái
(Được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu)
Thành phần cảm thán
(Được dùng để bộc lộ tâm lý của người nói: vui, buồn, mừng, giận,...)
Hướng dẫn học bài - chuẩn bị bài mới:

*Ve� nhaứ hoùc kú baứi ; cheựp vaứ hoùc thuoọc loứng Ghi nhụự. Tieỏp tuùc laứm BT4/19.
-Soaùn baứi "Ngh? lu?n v? m?t s? vi?c, hi?n tu?ng d?i s?ng ". D?c ki van b?n: B?nh l? m??Tr? l?i 4 cõu h?i trong SGK/tr. 20, 21.
Xin trân trọng cảm ơn quý thầy cô
và các em học sinh