Bài 19. Các thành phần biệt lập

NGữ VĂN 9
Ví dụ:
a. Sau đó mấy hôm, hai cha con khăn gói tìm đường vào kinh.
b. Giàu, tôi cũng giàu rồi.
TN
CN
VN
CN
VN
KN
(E bé thông minh)
(Nguyễn Công Hoan, Bước đường cùng)
Thành phần chính (bắt buộc để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt ý trọn vẹn)
Thành phần phụ
(không bắt buộc)
Chủ ngữ
Vị ngữ
Trạng ngữ
Khởi ngữ
Nêu tên sự vật, hiện tượng có hành động, đặc điểm, trạng thái. được miêu tả ở vị ngữ.
Thường trả lời cho các câu hỏi: ai? Con gì? hoặc cái gì?
Thường là danh từ, đại từ hoặc là cụm danh từ (có thể là động từ, tính từ, cụm động từ).
Câu có một CN hoặc nhiều CN.
Có khả năng kết hợp với các phó từ.
Thường trả lời cho câu hỏi: làm gì? Làm sao? Như thế nào? Là gì?
Thường là động từ - cụm động từ, tính từ - cụm tính từ, danh từ - cụm danh từ.
Câu có một hoặc nhiều VN.
Nêu hoàn cảnh: không gian, thời gian, cách thức, phương tiện, nguyên nhân, mục đích. diễn ra sự việc nói ở trong câu.
Thường đứng ở đầu câu có khi đứng ở giữa CN - VN hoặc cuối câu.
Nêu đề tài của câu.
Thường đứng trước CN.
Có thể thêm quan hệ từ về, đối với vào trước.
Bài tập: Xác định các thành phần câu và điền vào bảng sau?
a/ Đôi càng tôi mẫm bóng.
b/ Sau một hồi trống thúc vang dội cả lòng tôi, mấy người học trò cũ đến sắp hàng dưới hiên rồi đi vào lớp.
c/ Còn tấm gương bằng thủy tinh tráng bạc, nó vẫn là người bạn trung thực, chân thành, thẳng thắn, không hề nói dối, cũng không bao giờ biết nịnh hót hay độc ác...
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
(Thanh Tịnh, Tôi đi học)
(Băng Sơn, U tôi)
Bài tập: Xác định các thành phần câu và điền vào bảng sau?
a/ Đôi càng tôi mẫm bóng.
Đôi càng tôi
mẫm bóng
b/ Sau một hồi trống thúc vang dội cả lòng tôi, mấy người học trò cũ đến sắp hàng dưới hiên rồi đi vào lớp.
Đôi càng tôi
mẫm bóng
Sau một hồi… lòng tôi
mấy người học trò cũ
đến sắp hàng dưới hiên / đi vào lớp.
c/ Còn tấm gương bằng thủy tinh tráng bạc, nó vẫn là người bạn trung thực, chân thành, thẳng thắn, không hề nói dối, cũng không bao giờ biết nịnh hót hay độc ác...
Đôi càng tôi
mẫm bóng
Sau một hồi… lòng tôi
mấy người học trò cũ
đến sắp hàng dưới hiên / đi vào lớp.
tấm gương …tráng bạc
nó
vẫn là người bạn... độc ác...
Ví dụ:
a) Nhưng còn cái này nữa mà ông sợ, có lẽ còn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều.
(Kim Lân, Làng)
b) – Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
c) – Vâng, cháu cũng nghĩ như cụ.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
d) Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh- và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi.
( Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
-> nhận định
-> thái độ
-> Lời đáp
-> Giải thích thêm, bổ sung thêm
1. Tình thái
2. C?m thỏn
3. Gọi-đáp
4. Phụ chú
Thể hiện cách nhìn nhận, đánh giá của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
Bộc lộ tõm lớ của người nói (vui, buồn, giận.).
Duy trì hoặc tạo lập quan hệ giao tiếp.
Bổ sung chi tiết cho nội dung chính của câu.
Không tham gia trực tiếp vào việc diễn đạt nghĩa, sự việc của câu.
* Bài tập: Xác định các thành phần biệt lập và điền vào bảng sau?
a/ Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô và lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
b/ Ồ, sao mà độ ấy vui thế.
(Kim Lân, Làng)
c/ Ơi chiếc xe vận tải
Ta cầm lái đi đây
Nặng biết bao ân nghĩa
Quý hơn bao vàng đầy!
d/ Có cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi)
(Giang Nam, Quê hương)
(Tố Hữu, Bài ca lái xe đêm)
chắc
a/ Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô và lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
chắc
chắc
Ồ
b/ Ồ, sao mà độ ấy vui thế.
(Kim Lân, Làng)
Ồ
chắc
Ồ
Ơi
c/ Ơi chiếc xe vận tải
Ta cầm lái đi đây
Nặng biết bao ân nghĩa
Quý hơn bao vàng đầy!
(Tố Hữu, Bài ca lái xe đêm)
Ơi
chắc
Ồ
Ơi
- thương thương quá đi thôi
d/ Có cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi)
(Giang Nam, Quê hương)
- có ai ngờ
có ai ngờ
thương thương quá đi thôi
Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại những cái đã có rồi
mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ.
b. Nghệ thuật là tiếng nói của tình cảm.
CN
VN
CN
VN1
VN2
=> Câu trần thuật đơn có từ "là".
=> Câu trần thuật đơn có nhiều VN.
Ví dụ:
(Nguyễn Đình Thi, Tiếng nói của văn nghệ)
(L. Tôn-xtôi)
a/ Chợt ông lão lặng hẳn đi, chân tay nhủn ra, tưởng chừng như không cất lên được … Có tiếng nói léo xéo ở gian trên. Tiếng mụ chủ… Mụ nói cái gì vậy ? Mụ nói cái gì mà lào xào thế ? Trống ngực ông lão đập thình thịch.
b/ Không hiểu sao nói đến đây, bác lái xe lại liếc cô gái. Cô bất giác đỏ mặt lên.
- Một anh thanh niên hai mươi bảy tuổi ! Đây là đỉnh Yên Sơn, cao hai nghìn sáu trăm mét. Anh ta làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu.
Ví dụ:
(Kim Lân, Làng)
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
=> Câu đơn đặc biệt
* Bài tập: Xác định câu đơn đặc biệt trong đoạn trích sau?
Tôi bỗng thẫn thờ, không nói nổi. Rõ ràng tôi không tiếc những viên đá. Mưa xong thì tạnh thôi. Mà tôi nhớ một cái gì đấy, hình như mẹ tôi, cái cửa sổ, hoặc những ngôi sao to trên bầu trời thành phố […]. Những ngọn điện trên quảng trường lung linh như những ngôi sao trong câu chuyện cổ tích nói về những xứ sở thần tiên. Hoa trong công viên. Những quả bóng sút vô tội vạ của bọn trẻ con trong một góc phố. Tiếng rao của bà bán xôi sáng có cái mủng đội trên đầu...
Chao ôi, có thể là tất cả những cái đó. Những cái đó ở thiệt xa… Rồi bỗng chốc, sau một cơn mưa đá, chúng xoáy mạnh như trong tâm trí tôi…
(Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi)
Chân thành cảm ơn quí thầy cô