Bài 18. Trai sông

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ GIÁO
Người thực hiện: Ngô Thu
CHÀO CÁC EM HỌC SINH
PHÒNG GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO ĐẠI LỘC
TRƯỜNG THCS KIM ĐỒNG
Kiểm tra bài cũ:
Câu hỏi:
- Em hãy cho biết từ đầu chương trình đến giờ đã học những ngành động vật nào? Kể tên một số đại diện của ngành đó.
Chương I: Ngành động vật nguyên sinh: trùng roi, trùng đế giày,trùng biến hình…
- Chương III: Các ngành giun:
- Chương II: Ngành ruột khoang: Thủy tức
Ngành giun dẹp: Sán lá gan
Ngành giun đốt: Con giun đất
Ngành giun tròn: Con giun đũa
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Bạchtuộc
Sò
Mực
Ốc sên
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Trai sông
Ốc vặn
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
Nội dung bài học gồm 4 phần:
I. Hình dạng, cấu tạo
II. Di chuyển
III. Dinh dưỡng
IV. Sinh sản
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
- Trai sông sống ở đâu?
- Sống ở đáy hồ ao, sông ngòi; bò và ẩn nửa mình trong bùn cát.
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
Hãy quan sát hình và chú thích vào các số 1,2,3,4,5?
Đầu vỏ
Đỉnh vỏ
Bản lề vỏ
Đuôi vỏ
Vòng tăng trưởng vỏ
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
- Hãy quan sát phân biệt đầu và đuôi của trai sông?
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
- Vỏ trai gồm mấy mảnh?
Gồm 2 mảnh gắn với nhau nhờ bản lề phía lưng
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
Gồm 2 mảnh gắn với nhau nhờ bản lề phía lưng
- Tại sao vỏ trai có thể đóng mở được?
2 cơ khép vỏ
Bản lề
- Nhờ bản lề có dây chằng cùng hai cơ khép vỏ ở mặt trong của vỏ → vỏ mở ra, đóng vào
- Để mở vỏ trai quan sát bên trong cơ thể, phải làm thế nào? Trai chết thì vỏ mở, tại sao?
- Để mở vỏ trai quan sát bên trong, phải luồn lưỡi dao vào qua khe vỏ cắt cơ khép vỏ. Cơ khép vỏ bị cắt, lập tức vỏ trai sẽ mở ra => chứng tỏ sự mở vỏ là do tính tự động của trai. Vì thế khi trai bị chết vỏ thường mở ra.
Động tác đóng vỏ
Động tác mở vỏ
Trai đóng và mở vỏ nhờ hoạt động của dây chằng ở bản lề và hai cơ khép vỏ bám chắc vào mặt trong của vỏ.
Hai cơ khép vỏ
Dây chằng
Vỏ trai có vai trò gì trong đời sống của trai?
Vỏ trai có vai trò bảo vệ thân mềm bên trong
Trai là động vật thuộc ngành thân mềm lớp 2 mảnh vỏ hay lớp chân rùi.
Trai tự vệ bằng cách nào ?
- Trai tự vệ bằng cách co chân, khép vỏ. Nhờ vỏ cứng rắn và
2 cơ khép vỏ vững chắc nên kẻ thù không thể bửa vỏ ra để
ăn được phần mềm của cơ thể chúng.
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
Gồm 2 mảnh gắn với nhau nhờ bản lề phía lưng
- Nhờ bản lề có dây chằng cùng hai cơ khép vỏ ở mặt trong của vỏ → vỏ mở ra, đóng vào
Cấu tạo vỏ
- Nêu cấu tạo của vỏ trai?
Lớp sừng
Lớp đá vôi
Lớp xà cừ
- Cấu tạo gồm 3 lớp: lớp sừng bọc ngoài, lớp đá vôi ở giữa và lớp xà cừ ở trong.
Sản phẩm từ lớp vỏ xà cừ
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
Gồm 2 mảnh gắn với nhau nhờ bản lề phía lưng
- Nhờ bản lề có dây chằng cùng hai cơ khép vỏ ở mặt trong của vỏ → vỏ mở ra, đóng vào
- Cấu tạo gồm 3 lớp: lớp sừng bọc ngoài, lớp đá vôi ở giữa và lớp xà cừ ở trong.
Mặt ngoài của vỏ
- Mài mặt ngoài của vỏ trai ta thấy mùi khét, Vì sao?
- Vì phía ngoài cùng là lớp sừng, nên khi mài nóng cháy, chúng có múi khét.
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
2. Cơ thể trai:
- Cơ thể trai có cấu tạo thế nào?
Cấu tạo cơ thể trai
Ống thoát
Ống hút
Áo trai
Mang
Chân
Thân
Lỗ miệng
Tấm miệng
Dưới vỏ
Ở giữa
Trung tâm
11
10
9
8
7
6
5
4
1
2
3
Vỏ trai
Cơ khép vỏ trước
Chỗ bám cơ khép vỏ sau
Cơ thể trai có cấu tạo như thế nào ?
Hãy điền các chú thích vào hình sau ?
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
2. Cơ thể trai:
- Cơ thể trai có cấu tạo thế nào?
- Phần trong:
- Phần giữa:
- Phần ngoài:
Cấu tạo cơ thể trai
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
2. Cơ thể trai:
- Phần ngoài:
- Phần ngoài: có áo trai tạo thành khoang áo, ống hút nước và ống thải nước.
áo trai
ống hút nước
ống thải nước
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
2. Cơ thể trai:
- Phần giữa:
- Phần ngoài: có áo trai tạo thành khoang áo, ống hút nước và ống thải nước.
Hai tấm mang
- Ở giữa: là hai tấm mang.
- Ở trong: là thân trai, chân trai, lỗ miệng và tấm miệng phủ đầy lông.
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
1. Vỏ trai:
2. Cơ thể trai:
- Phần trong:
- Phần ngoài: có áo trai tạo thành khoang áo, ống hút nước và ống thải nước.
- Ở giữa: là hai tấm mang.
Chân trai
Thân trai
lỗ miệng
tấm miệng
- Đầu trai có phát triển không? Tại sao?
- Phần đầu của trai tiêu giảm, do thích nghi lâu dài với lối sống ít hoạt động
- Ở trong: là thân trai, chân trai, lỗ miệng và tấm miệng phủ đầy lông.
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
- Giải thích cơ chế giúp trai di chuyển được trong bùn theo chiều mũi tên ?
Ống hút nước
Ống thoát nước
Hướng di chuyển
- Chân trai thò ra, thụt vào kết hợp với đóng mở vỏ → trai di chuyển về phía trước
II. Di chuyển:
Vỏ trai hé mở cho chân thò ra vươn dài trong bùn về hướng muốn đi tới để mở đường, Sau đó trai co chân đồng thời với việc khép vỏ lại, tạo ra lực đẩy do nước phụt ra ở rãnh phía sau (ống thoát), làm trai tiến về phía trước.
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
- Chân trai thò ra, thụt vào kết hợp với đóng mở vỏ → trai di chuyển về phía trước
II. Di chuyển:
- Trai sông di chuyển nhanh hay chậm? Đã bao giờ em nhìn thấy trai sông đang di chuyển chưa?
- Trai di chuyển chậm chạp trong bùn với tốc độ 20 - 30cm/giờ
III. Dinh dưỡng:
Oxi
Nước
(Thức ăn, oxi)
Thức ăn
Chất thải
Ống hút
Ống thoát
Mang
Lỗ miệng
Cacbonic
Tấm miệng
fhgyy
- Quá trình hô hấp của trai diễn ra ở đâu?
- Dòng nước theo ống hút vào khoang áo mang theo những chất gì vào miệng và mang trai?
- Em có nhận xét gì về kiểu dinh dưỡng của trai?
- Quá trình lọc thức ăn của trai diễn ra ở đâu?
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
II. Di chuyển:
III. Dinh dưỡng:
- Dòng nước theo ống hút vào khoang áo mang theo những chất gì vào miệng và mang trai?
-Thức ăn: Động vật nguyên sinh và vụn hữu cơ.
- Thức ăn và ôxi
- Thức ăn của trai là gì?
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
II. Di chuyển:
III. Dinh dưỡng:
-Thức ăn: Động vật nguyên sinh và vụn hữu cơ.
- Quá trình lọc thức ăn của trai sông diễn ra ở đâu?
- Quá trình lọc thức ăn của trai sông diễn ra lỗ miệng trai nhờ rung động của các lông trên tấm miệng.
Lỗ miệng
- Em có nhận xét gì về kiểu dinh dưỡng của trai?
- Dinh dưỡng kiểu thụ động.
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
II. Di chuyển:
III. Dinh dưỡng:
-Thức ăn: Động vật nguyên sinh và vụn hữu cơ.
Tấm miệng
- Dinh dưỡng kiểu thụ động.
- Quá trình hô hấp của trai diễn ra ở đâu?
- Em hãy giải thích tại sao nhiều bể nước người ta thường thả trai vào để lọc nước (làm nước trong hơn)
- Quá trình hô hấp diễn ra ở mang.
Mang
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
II. Di chuyển:
III. Dinh dưỡng:
IV. Sinh sản:
- Trai là động vật phân tính hay lưỡng tính?
- Trai là động vật phân tính. Có trai đực, trai cái.
- Quá trình sinh sản và phát triển diễn của trai diễn ra như thế nào?
- Nghiên cứu thông tin sgk tìm từ thích hợp điền vào vị trí tương ứng với các số 1, 2, 3, 4 trong sơ đồ sau?
Trai sông
Trai đực
Trứng
(Theo dòng nước)
Trứng đã thụ tinh
Ấu trùng bám vào da cá
1
2
3
4
(ở trong mang trai cái)
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
IV. Sinh sản:
- Trai là động vật phân tính. Có trai đực, trai cái.
Trai sông
Trai đực
Trứng
(Theo dòng nước)
Trứng đã thụ tinh
Ấu trùng bám vào da cá
1
2
3
4
(ở trong mang trai cái)
- Nghiên cứu thông tin sgk tìm từ thích hợp điền vào vị trí tương ứng với các số 1, 2, 3, 4 trong sơ đồ sau?
Tinh trùng
Trai cái
Ấu trùng
Trai con
(ở bùn)
(ở trong mang mẹ)
- Ý nghĩa của giai đoạn trứng phát triển thành ấu trùng trong mang của trai mẹ?
- Trứng được bảo vệ tốt hơn, và tăng lượng ôxi.
- Em hãy cho biết ý nghĩa giai đoạn ấu trùng bám vào mang và da cá?
- Ấu trùng sống trong mang và da cá được cung cấp ôxi và được bảo vệ, được cá đưa đi xa.
Ý nghĩa của giai đoạn trứng phát triển thành ấu trùng trong mang trai mẹ?
Bảo vệ trứng và ấu trùng khỏi bị các động vật khác ăn mất.
Mang trai mẹ có nhiều thức ăn và dưỡng khí tạo điều kiện cho ấu trùng phát triển tốt.
Ý nghĩa của giai đoạn ấu trùng bám vào mang và da cá?
- Ấu trùng trai thường bám vào mang và da cá. Khi con người thả cá vào ao hoặc khi mưa cá vượt bờ mang theo ấu trùng trai vào ao  Giúp phát tán nòi giống.
Kết luận
- Em hãy chú thích vào các số thứ tự trên tranh
1.
Vỏ
Chân
Mang
Cơ khép vỏ
Tấm miệng
5.
4.
3.
2.
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
II. Di chuyển:
III. Dinh dưỡng:
IV. Sinh sản:
Chương 4: NGÀNH THÂN MỀM
Tiết 19-Bài 18: TRAI SÔNG
I. Hình dạng, cấu tạo:
II. Di chuyển:
III. Dinh dưỡng:
IV. Sinh sản:
- Trai tự vệ bằng cách nào? Cấu tạo nào của trai đảm bảo cách tự vệ đó có hiệu quả.
- Trai tự vệ bằng cách co chân, khép vỏ. Nhờ vỏ cứng rắn và hai cơ khép vỏ cứng chắc kẻ thù không thể bửa vỏ ra để ăn được phần mềm của cơ thể chúng.
Vai trò của trai đối với tự nhiên và đời sống con người?
Lọc sạch môi trường nước, làm thực phẩm
Làm đồ trang sức, khảm mỹ nghệ…
Sản phẩm từ lớp vỏ xà cừ
Đọc mục “Em có biết”
để hiểu ngọc trai được hình thành
như thế nào.
8
7
6
5
4
3
2
1
T H Â N M Ề M
V Ỏ T R A I
8
7
6
5
4
3
2
1
T
L Ớ P S Ừ N G
S
C H Â N T R A I
N
I
Á O T R A I
A
Đ Á V Ô I
Ô
T H Ụ Đ Ộ N G
G
N G Ọ C T R A I
R
Đáp án
ô chữ
1. Trai, sò, ốc, hến... thuộc ngành?
2. Vỏ trai có... bọc ngoài?
3. Cơ thể trai phía trong là thân trai, phía ngoài là...?
4. ...gồm hai mảnh gắn với nhau nhờ bản lề ở phía lưng?
5. Xà cừ do lớp ngoài của... tiết ra tạo thành?
6. Lớp giữa của vỏ trai là lớp...?
8. Lớp xà cừ mỏng có thể tạo nên...?
7. Kiểu dinh dưỡng của trai...?
DẶN DÒ
Học bài và trả lời câu hỏi cuối bài.
- Đọc mục “em có biết”.
- Sưu tầm tranh ảnh, mẫu vật một số đại diện của ngành thân mềm.
- Tiết 20 Thực hành quan sát một số thân mềm.
Chào tạm biệt
Chúc các thầy cô giáo mạnh khoẻ
Chúc các em học sinh chăm ngoan học giỏi