Bài 18. Nhớ rừng

I. TÌM HIỂU CHUNG
- Thế Lữ (1907 - 1989), quê ở Bắc Ninh, là nhà thơ tiêu biểu nhất trong phong trào Thơ mới.
- Hồn thơ Thế Lữ dồi dào và đầy lãng mạn.
- Tác phẩm chính: Mấy vần thơ (thơ, 1935), Vàng và máu (truyện, 1934), Bên đường Thiên lôi (truyện, 1936).
- Ông được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 2003).
1. Tác giả:
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả, tác phẩm.
a. Thể thơ:
- Thơ 8 chữ hiện đại (Thơ mới ).
- Thơ mới là một phong trào thơ có tính chất lãng mạn của tầng lớp trí thức trẻ từ năm 1932 đến 1945. Ngay ở giai đoạn đầu, thơ mới đã có nhiều đóng góp cho văn học, nghệ thuật nước nhà.
b. Từ khó:
SGK / trang 6
c. Bố cục:
3 phần
- Phần 1: Khổ 1 và 4 → Cảnh con hổ ở vườn bách thú.
- Phần 2: Khổ 2, 3 → Cảnh con hổ trong chốn giang sơn hùng vĩ.
- Phần 3: Khổ 5 → Sự khao khát tha thiết được trở về cuộc sống tự do và tình cảm của tác giả.
* Khổ 1:
Gậm một khối căm hờn trong cũi sắt,
Ta nằm dài, trông ngày tháng dần qua,
Khinh lũ người kia ngạo mạn, ngẩn ngơ,
Giương mắt bé giễu oai linh rừng thẳm.
Nay sa cơ, bị nhục nhằn tù hãm,
Để làm trò lạ mắt, thứ đồ chơi,
Chịu ngang bầy cùng bọn gấu dở hơi,
Với cặp báo chuồng bên vô tư lự.

trong cũi sắt,



bị nhục nhằn tù hãm,
làm trò lạ mắt, thứ đồ chơi

Gậm khối căm hờn
nằm dài trông
Khinh
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
1. Hình ảnh con hổ trong vườn bách thú:
Con hổ ở vườn bách thú có hoàn cảnh như thế nào?
Tâm trạng của con hổ ra sao? Thể hiện qua những từ ngữ nào?
- Hoàn cảnh: Bị nhốt trong cũi sắt, nhục nhằn tù hãm, thành thứ đồ chơi.
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
1. Hình ảnh con hổ trong vườn bách thú:
- Từ ngữ thể hiện tâm trạng:
+ Gặm một khối căm hờn → sự căm hờn, uất hận tạo thành khối âm thầm nhưng dữ dội như muốn nghiền nát, nghiền tan.
+ Ta nằm dài trông → cách xưng hô đầy kiêu hãnh của vị chúa tể → Sự ngao ngán, nằm buông xuôi bất lực.
+ Khinh lũ người... → sự khinh thường, thương hại cho những kẻ tầm thường bé nhỏ, dở hơi, vô tư trong môi trường tù túng tầm thường.
+ Sa cơ...bị..để...chịu → Vì sa cơ lỡ vận nên phải cam chịu cuộc sống tù hãm, làm những việc tầm thường, vô vị.
 Sử dụng từ ngữ, hình ảnh chọn lọc, cách xưng hô đặc biệt kết hợp giọng thơ u uất đã diễn tả tâm trạng căm giận, uất ức, khinh thường ngao ngán trước cuộc sống hiện tại của con hổ ở vườn bách thú.
- Hoàn cảnh: Bị nhốt trong cũi sắt, nhục nhằn tù hãm, thành thứ đồ chơi.
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
1. Hình ảnh con hổ trong vườn bách thú:
- Từ ngữ thể hiện tâm trạng:
+ Gặm một khối căm hờn → sự căm hờn, uất hận tạo thành khối âm thầm nhưng dữ dội như muốn nghiền nát, nghiền tan.
+ Ta nằm dài trông → cách xưng hô đầy kiêu hãnh của vị chúa tể → Sự ngao ngán, nằm buông xuôi bất lực.
+ Khinh lũ người... → sự khinh thường, thương hại cho những kẻ tầm thường bé nhỏ, dở hơi, vô tư trong môi trường tù túng tầm thường.
+ Sa cơ...bị..để...chịu → Vì sa cơ lỡ vận nên phải cam chịu cuộc sống tù hãm, làm những việc tầm thường, vô vị.
 Sử dụng từ ngữ, hình ảnh chọn lọc, cách xưng hô đặc biệt kết hợp giọng thơ u uất đã diễn tả tâm trạng căm giận, uất ức, khinh thường ngao ngán trước cuộc sống hiện tại của con hổ ở vườn bách thú.
Từ tâm trạng của con hổ ở vườn bách thú, em có liên tưởng, suy nghĩ gì đến tình hình đất nước, nhân dân ta trong thời bấy giờ?
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
1. Hình ảnh con hổ trong vườn bách thú:
Cảnh vườn bách thú hiện ra trước mắt chúa sơn lâm như thế nào?
* Khổ 4:
Nay ta ôm niềm uất hận ngàn thâu,
Ghét những cảnh không đời nào thay đổi,
Những cảnh sửa sang, tầm thường, giả dối:
Hoa chăm, cỏ xén, lối phẳng, cây trồng;
Dải nước đen giả suối, chẳng thông dòng
Len dưới nách những mô gò thấp kém;
Dăm vừng lá hiền lành, không bí hiểm,
Cũng học đòi bắt chước vẻ hoang vu
Của chốn ngàn năm cao cả, âm u.
- Cảnh vườn bách thú trong mắt chúa sơn lâm: không thay đổi, hoa
chăm, cỏ xén, lối phẳng, cây trồng, dải nước đen giả suối, mô gò thấp kém, vừng lá hiền lành không bí hiểm
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
1. Hình ảnh con hổ trong vườn bách thú:
 Cảnh vườn bách thú là thực tại xã hội đương thời, thái độ của hổ là thái độ của người dân đối với xã hội đó.
→ Cảnh đơn điệu nhàm tẻ, nhân tạo do bàn tay sửa sang, tỉa tót của con người nên tầm thường, giả dối không phải là của thế giới tự nhiên to lớn, mạnh mẽ, bí hiểm.
Em có nhận xét gì về giọng thơ, nhịp thơ?
- Nhịp thơ: Ngắn, dồn dập, từ ngữ liệt kê, giọng thơ giễu cợt ở hai câu đầu, câu tiếp theo như được kéo dài ra → Cảnh tù túng đáng chán, đáng khinh, đáng ghét.
2. Cảnh con hổ trong chốn giang sơn hùng vĩ:
* Khổ 2:
Ta sống mãi trong tình thương nỗi nhớ
Thuở tung hoành hống hách những ngày xưa.
Nhớ cảnh sơn lâm, bóng cả, cây già,
Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn hét núi,
Với khi thét khúc trường ca dữ dội,
Ta bước chân lên, dõng dạc, đường hoàng,
Lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng,
Vờn bóng âm thầm, lá gai, cỏ sắc.
Trong hang tối, mắt thần khi đã quắc,
Là khiến cho mọi vật đều im hơi.
Ta biết ta chúa tể của muôn loài,
Giữa chốn thảo hoa không tên, không tuổi.
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
Cảnh giang sơn được miêu tả như thế nào? Nhận xét từ ngữ được sử dụng trong đoạn thơ.
* Khổ 2:
Ta sống mãi trong tình thương nỗi nhớ
Thuở tung hoành hống hách những ngày xưa.
Nhớ cảnh sơn lâm, bóng cả, cây già,
Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn hét núi,
Với khi thét khúc trường ca dữ dội,
Ta bước chân lên, dõng dạc, đường hoàng,
Lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng,
Vờn bóng âm thầm, lá gai, cỏ sắc.
Trong hang tối, mắt thần khi đã quắc,
Là khiến cho mọi vật đều im hơi.
Ta biết ta chúa tể của muôn loài,
Giữa chốn thảo hoa không tên, không tuổi.
2. Cảnh con hổ trong chốn giang sơn hùng vĩ:
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
- Cảnh núi rừng hùng vĩ với: “bóng cả, cây già” đầy vẻ thâm nghiêm.
- Âm thanh dữ dội: “tiếng gió gào ngàn”,“giọng nguồn hét núi”,“thét khúc trường ca dữ dội”.
→ Từ ngữ chọn lọc, phong phú và gợi tả đã làm nổi bật cảnh đại ngàn hùng vĩ, mạnh mẽ, hoang dã, bí ẩn linh thiêng, nơi giang sơn mà hổ đã từng ngự trị.
Trên cảnh đại ngàn ấy chúa sơn lâm đã xuất hiện như thế nào?
- Hổ xuất hiện:
+ dõng dạc đường hoàng → oai phong
+ Lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng → so sánh làm nổi bật sự mềm mại của thân hình hổ.
+ Vờn bóng, mắt thần quắc → vẻ đẹp oai phong, đầy sức mạnh chế ngự hoàn toàn cảnh vật, tất cả đều im hơi.
 Câu thơ sống động, giàu chất tạo hình, diễn tả chính xác vẻ đẹp vừa uy nghi, dũng mãnh vừa mềm mại, uyển chuyển của chúa sơn lâm.
2. Cảnh con hổ trong chốn giang sơn hùng vĩ:
* Khổ 3:
Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan ?
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới ?
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng ?
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt,
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật ?
- Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu ?
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
Đoạn thơ trên là một bức tranh tứ bình tuyệt đẹp. Em hãy chỉ ra và trình bày cảm nhận của em về bộ tranh ấy.
Thảo luận nhóm 3’
Đêm vàng bờ suối

Ngày mưa
Bình minh

Chiều lênh láng máu
Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đững uống ánh trăng tan?

→ Cảnh đẹp diễm lệ con hổ say mồi đứng uống ánh trăng đầy lãng mạn
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang san ta đổi mới

→ Hình ảnh con hổ mang dáng dấp của một bậc Đế vương
2. Cảnh con hổ trong chốn giang sơn hùng vĩ:
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội
Tiếng chim ca giấc ngủ ta từng bừng?

→ Cảnh chan hòa ánh sáng rộn rã tiếng chim ca hát cho giấc ngủ của chúa Sơn Lâm
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?
→ Cảnh thật dự dội, con hổ đang chờ đợi mặt trời chết chiếm riêng phần bí mật trong vũ trụ
2. Cảnh con hổ trong chốn giang sơn hùng vĩ:
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
2. Cảnh con hổ trong chốn giang sơn hùng vĩ:
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
Nhận xét nét nghệ thuật nổi bật trong đoạn thơ.
- Một bộ tranh tứ bình đẹp lộng lẫy, bốn cảnh, cảnh nào cũng có núi rừng hùng vĩ tráng lệ và hình ảnh hổ nổi bật với tư thế lẫm liệt, uy nghi, kiêu hùng đúng là một vị chúa sơn lâm đầy uy lực.
- Nghệ thuật: hình ảnh thơ tráng lệ, câu hỏi tu từ kết hợp điệp ngữ “nào đâu? đâu?” lặp đi lặp lại liên tục nhiều lần → diễn tả thấm thía nỗi nhớ tiếc da diết, đau đớn, của con hổ đối với những quá khứ huy hoàng của nó. Và giấc mơ huy hoàng đã khép trong tiếng than u uất:
“ - Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?”
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
3. Sự khao khát tha thiết được trở về cuộc sống tự do và tình cảm của tác giả.
* Khổ cuối:
Hỡi oai linh, cảnh nước non hùng vĩ !
Là nơi giống hùm thiêng ta ngự trị,
Nơi thênh thang ta vùng vẫy ngày xưa,
Nơi ta không còn được thấy bao giờ !
Có biết chăng trong những ngày ngao ngán,
Ta đương theo giấc mộng ngàn to lớn
Để hồn ta phảng phất được gần ngươi,
- Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi !
Nhận xét về cách sử dụng câu trong khổ cuối của tác giả. Việc sử dụng như thế có tác dụng gì?
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
3. Sự khao khát tha thiết được trở về cuộc sống tự do và tình cảm của tác giả.
- Câu cảm thán liên tiếp, lời gọi thiết tha → Khát vọng tự do mãnh liệt nhưng bất lực.
Qua sự đối lập sâu sắc giữa 2 cảnh tượng (vườn bách thú và núi rừng hùng vĩ) tâm sự của con hổ vườn bách ở biểu hiện như thế nào?
 Bài thơ thể hiện nỗi bất hòa sâu sắc đối với thực tại và niềm khát khao tự do mãnh liệt → Tâm sự của con hổ là tâm trạng của tác giả, của người dân Việt Nam mất nước đang sống trong cảnh nộ lệ và tiếc nhớ khôn nguôi thời oanh liệt với những chiến công chống giặc ngoại xâm vẻ vang trong lịch sử dân tộc.
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
Bài thơ Nhớ rừng có ý nghĩa như thế nào?
4. Ý nghĩa văn bản:
Mượn lời con hổ trong vườn bách thú, tác giả kín đáo bộc lộ tình cảm yêu nước, niềm khát khao thoát khỏi kiếp đời nô lệ.
* Ghi nhớ SGK trang 7
III. LUYỆN TẬP:
Đọc thuộc và diễn cảm bài thơ