Bài 15. Thuyết minh về một thể loại văn học

Ng? VAN: TiếT 61
Thuyết minh về một thể loại văn học
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
Tìm hiểu đề
Thể loại:
Đối tượng TM:
Nội dung TM:
Phương pháp TM:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
Thuyết minh về một thể loại VH
Thể thơ thất ngôn bát cú
Đặc điểm của thơ TNBC
Phân loại, phân tích, nêu
định nghĩa, nêu ví
dụ, dùng số liệu, ...
Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác
(Phan Bội Châu)
Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu,
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.
Đã khách không nhà trong bốn biển,
Lại người có tội giữa năm châu.
Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế,
Mở miệng cười tan cuộc oán thù.
Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp,
Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu.
Đập đá ở Côn Lôn
(Phan Châu Trinh)
Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn,
Lừng lẫy làm cho lở núi non.
Xách búa đánh tan năm bảy đống,
Ra tay đập bể mấy trăm hòn.
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi,
Mưa nắng càng bền dạ sắt son.
Những kẻ vá trời khi lỡ bước,
Gian nan chi kể việc con con !
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
b) Quy luật bằng trắc:
Tiếng có thanh huyền, thanh ngang gọi là tiếng bằng (kí hiệu là B), các tiếng có thanh hỏi, ngã, sắc, nặng gọi là tiếng trắc (kí hiệu là T).
? Em hãy ghi kí hiệu B - T cho từng tiếng trong 2 bài thơ?
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học
Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác
Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu,
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.
Đã khách không nhà trong bốn biển,
Lại người có tội giữa năm châu.
Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế,
Mở miệng cười tan cuộc oán thù.
Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp,
Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu.
B
T
B
T
B
B
T
T
T
B
T
T
B
B
T
T
B
B
T
T
B
B
T
B
B
B
T
T
B
T
T
T
B
B
T
T
T
B
T
T
B
B
T
B
T
B
T
T
B
B
B
B
T
B
B
T
1
2
3
5
4
6
7
8
b) Quy luật bằng trắc:
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
1
2
3
7
6
5
4
B
B
T
T
B
B
T
T
B
B
T
T
B
B
T
T
T
B
T
T
B
B
T
B
B
B
T
T
B
B
T
T
B
B
T
T
B
B
T
T
B
B
T
T
T
B
T
T
B
B
B
B
T
B
B
T
1
2
3
5
4
6
7
8
Đập đá ở Côn Lôn
Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn,
Lừng lẫy làm cho lở núi non.
Xách búa đánh tan năm bảy đống,
Ra tay đập bể mấy trăm hòn.
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi,
Mưa nắng càng bền dạ sắt son.
Những kẻ vá trời khi lỡ bước,
Gian nan chi kể việc con con !
1
2
3
7
6
5
4
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
b) Quy luật bằng trắc:
B
Xét các tiếng 2, 4, 6 ở mỗi câu thơ
Dòng trên tiếng B, dòng dưới tiếng B hay dòng trên tiếng T, dòng dưới tiếng T gọi là "niêm" với nhau (dính nhau)
Dòng trên tiếng B, dòng dưới tiếng T gọi là "đối" nhau.

Em hãy quan sát và nêu mối quan hệ B - T giữa các tiếng 2, 4, 6 của các cặp câu thơ 1-8, 2-3, 4-5, 6-7 ?
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
b) Quy luật bằng trắc:
B
B
T
T
T
B
T
T
B
B
B
T
B
B
T
T
T
B
T
T
B
B
2
4
6
B
T
Trùng
thanh điệu
Niêm
Đập đá ở Côn Lôn
1
2
3
5
4
6
7
8
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
b) Quy luật bằng trắc:
Đập đá ở Côn Lôn
B
B
T
T
T
B
T
T
B
B
B
T
B
B
T
T
T
B
T
T
B
B
4
1
2
4
6
3
2
5
6
7
8
B
T
Đối
Đối
Đối
Đối
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
b) Quy luật bằng trắc:
d) Vần:
Vần là bộ phận của tiếng không kể dấu, thanh và phụ âm đầu.
Vần có thanh huyền hoặc thanh ngang gọi là vần bằng, vần có thanh hỏi, ngã, sắc, nặng gọi là vần trắc
? Em hãy cho biết bài thơ có những tiếng nào hiệp vần với nhau, nằm ở vị trí nào trong dòng thơ và vần đó vần bằng hay vần trắc?
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
b) Quy luật bằng trắc:
c) Phép đối:
Đập đá ở Côn Lôn
Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn,
Lừng lẫy làm cho lở núi non.
Xách búa đánh tan năm bảy đống,
Ra tay đập bể mấy trăm hòn.
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi,
Mưa nắng càng bền dạ sắt son.
Những kẻ vá trời khi lỡ bước,
Gian nan chi kể việc con con !
Đập đá ở Côn Lôn
Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn,
Lừng lẫy làm cho lở núi non.
Xách búa đánh tan năm bảy đống,
Ra tay đập bể mấy trăm hòn.
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi,
Mưa nắng càng bền dạ sắt son.
Những kẻ vá trời khi lỡ bước,
Gian nan chi kể việc con con!
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
b) Quy luật bằng trắc:
d) Vần:
Lôn,
non.
hòn.
son.
con!
c) Phép đối:
e) Ngắt nhịp:
Hãy chỉ ra cách ngắt nhịp ở mỗi dòng của bài thơ?
Đập đá ở Côn Lôn
Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn,
Lừng lẫy làm cho lở núi non.
Xách búa đánh tan năm bảy đống,
Ra tay đập bể mấy trăm hòn.
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi,
Mưa nắng càng bền dạ sắt son.
Những kẻ vá trời khi lỡ bước,
Gian nan chi kể việc con con !
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
b) Quy luật bằng trắc:
d) Vần:
2/2/3
2/2/3
2/2/3
2/2/3
2/2/3
2/2/3
4/3
4/3
c) Phép đối:
Đập đá ở Côn Lôn
Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn,
Lừng lẫy làm cho lở núi non.
Xách búa đánh tan năm bảy đống,
Ra tay đập bể mấy trăm hòn.
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi,
Mưa nắng càng bền dạ sắt son.
Những kẻ vá trời khi lỡ bước,
Gian nan chi kể việc con con !
Đề
Thực
Luận
Kết
g) Bố cục:
e) Ngắt nhịp:
1) Quan sát:
Số câu, số chữ:
* Đề bài : "Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú".
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
b) Quy luật bằng trắc:
d) Vần:
c) Phép đối:
1) Quan sát:
2) Lập dàn ý:
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
- Ưu điểm: Đẹp về sự hài hoà,cân đối, âm thanh trầm bổng, đăng đối nhịp nhàng ..
- Nhược điểm: Gò bó công thức, khuôn mẫu nên còn nhiều ràng buộc, không được tự do.
a. Mở bài:
Nêu một định nghĩa chung về thể thơ thất ngôn bát cú.
b. Thân bài:
c. Kết bài:
- Khẳng định vai trò của thể thơ trong nền VH dân tộc, nêu cảm nghĩ của mình về thể thơ.
* Đặc điểm thể thơ:
- Số câu, số tiếng: mỗi bài gồm 8 câu, mỗi câu có 7 tiếng.
- Quy luật bằng trắc của thể thơ: Các tiếng 2,4,6 của các cặp câu (1-2), (3-4), (5-6), (7-8) luôn trái nhau về thanh điệu  “Đối” nhau. Các tiếng 2,4,6 của các cặp câu (1-8), (2-3), (4-5),(6-7) luôn trùng nhau về thanh điệu  “Niêm”.
- Cách gieo vần: Vần được gieo ở tiếng thứ 7 của các câu 1,2,4,6,8.
- Cách ngắt nhịp: thường thấy 4/3, 2/2/3.
- Bố cục: 4 phần: đề, thực, luận, kết.
(Lấy ví dụ từ 2 bài thơ đã quan sát để làm sáng tỏ từng đặc điểm của thể thơ)
Thất ngôn bát cú là một thể thơ thông dụng trong các thể thơ Đường luật, một thể thơ được các nhà thơ rất ưa chuộng.
* Ưu điểm và nhược điểm của thể thơ:
1) Quan sát:
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
2) Lập dàn ý:
1) Quan sát:
2) Lập dàn ý:
* Ghi nhớ SGK
Thuyết minh về thể loại văn học
Quan sát
Nhận xét
Khái quát thành đặc điểm
(cho ví dụ minh hoạ)
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
1) Quan sát:
2) Lập dàn ý:
* Ghi nhớ SGK
II. Luyện tập:
Hãy thuyết minh đặc điểm chính của truyện ngắn trên cơ sở các truyện ngắn đã học: "Tôi đi học", "Lão Hạc", "Chiếc lá cuối cùng".
Tìm hiểu đề:
Thể loại:
Đối tượng TM:
Nội dung cần TM:

Phương pháp TM:
I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học.
Thuyết minh về một thể loại VH
Truyện ngắn
Các đặc điểm chính của truyện ngắn
Nêu định nghĩa, giải thích ; nêu ví dụ ; phân loại, phân tích ; so sánh...
Hãy thuyết minh đặc điểm chính của truyện ngắn trên cơ sở các truyện ngắn đã học: "Tôi đi học", "Lão Hạc", "Chiếc lá cuối cùng".
(chọn truyện "Lão Hạc" làm dẫn chứng)
a, Mở bài: Nêu định nghĩa truyện ngắn
Truyện ngắn là hình thức tự sự loại nhỏ bằng văn xuôi, tâp trung mô tả một biến cố, một hành động, một trạng thái nào đó trong cuộc đời nhân vật, thể hiện một khía cạnh của tính cách hay một mặt nào đó của đời sống xã hội.
b, Thân bài: Nêu các đặc điểm chính của truyện ngắn.
Đặc điểm về dung lượng: Số trang viết ít, không dài.
- Đặc điểm về sự kiện, nhân vật: Ít nhân vật và sự kiện, vì dung lượng truyện ngắn không lớn. Thường đó chỉ là một vài nhân vật với vài ba sự kiện nhỏ.
Đặc điểm về cốt truyện
+ Diễn ra trong một khoảng không gian và thời gian hẹp
+ Không kể trọn vẹn quá trình diễn biến của đời người mà thường chỉ chọn một thời đoạn, thời điểm hay khoảnh khắc nào đó để trình bày.
- Yếu tố miêu tả và biểu cảm
Ý nghĩa: Tuy không dài nhưng truyện ngắn có ý nghĩa xã hội hết sức sâu sắc
( lấy ví dụ từ truyện ngắn “Lão Hạc” để minh hoạ cho các đặc điểm trên )
c. Kết bài : Nêu cảm nhận về truyện ngắn:
Truyện ngắn có vẻ đẹp và sức hấp dẫn riêng, phù hợp với nhịp sống lao động khẩn trương hiện nay, nên được độc giả rất yêu thích.
Lập dàn ý