Bài 14. Ôn tập phần Tiếng Việt (Các phương châm hội thoại)

12/12/2008

Nhiệt liệt chào mừng
quý thầy, cô giáo về dự giờ với lớp chúng em
12/12/2008






Các nội dung về phân môn Tiếng Việt đã học ở lớp 9:
- Các phương châm hội thoại.
- Xưng hô trong hội thoại.
- Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp.
- Sự phát triển của từ vựng.
- Thuật ngữ.
- Trau dồi vốn từ.
kiểm tra bài cũ:
12/12/2008
Các phương châm hội thoại
Phương châm
về lượng
Phương châm
về chất
Ph­¬ng ch©m
quan hÖ
Phương châm
câch thức
Phương châm
lịch sự
I. Các phương châm hội thoại.
12/12/2008
* Lưu ý: 4 tổ tương ứng với 4 nhóm, mỗi nhóm hãy nêu nội dung và kể ra một hoặc hai thành ngữ, tình huống liên quan đến phương châm hội thoại của nhóm mình .
Hoạt động nhóm:
Nhóm 1: Phương châm về lượng
Nhóm 2: Phương châm về chất
Nhóm 3: Phương châm quan hệ
Nhóm 4: Phương châm cách thức
I. Các phương châm hội thoại.
12/12/2008
5. Phương châm lịch sự: Khi giao tiếp cần tế nhị và tôn
trọng người khác.
Phương châm về lượng: Khi giao tiếp phải nói có nội
dung; nội dung của lời nói phải đáp ứng được yêu cầu của
cuộc giao tiếp, không thừa, không thiếu.
2. Phương châm về chất: Khi giao tiếp, đừng nói những
điều mà mình không tin là đúng hay không có bằng chứng
xác thực.
3. Phương châm quan hệ: Khi giao tiếp cần nói đúng vào
đề tài giao tiếp, tránh nói lạc đề.
4. Phương châm cách thức: Khi giao tiếp cần nói ngắn gọn,
rành mạch; tránh cách nói mơ hồ.
I. Các phương châm hội thoại.
12/12/2008
a. Trong giờ vật lí, thầy giáo hỏi một học sinh đang mãi nhìn ra ngoài:
- Em cho thầy biết sóng là gì?
Học sinh:
- Thưa thầy "Sóng" là bài thơ của Xuân Quỳnh ạ!
2. Bài tập: Đọc các truyện cười sau đây và cho biết phương châm hội thoại nào đã không được tuân thủ?
I. Các phương châm hội thoại.
12/12/2008
b. Khoảng 10 giờ tối, ông bác sĩ nhận được cú điện thoại của một khách hàng quen ở một vùng quê.
Ông khách nói, giọng hốt hoảng:
Thưa bác sĩ, thằng bé nhà tôi nuốt cây bút bi của tôi rồi. Bây giờ biết làm thế nào? Xin bác sĩ đến ngay cho.
Tôi lên đường ngay. Nhưng mưa gió to lớn thế này, đường vào làng ông lại lầy lội, phải một tiếng rưỡi sau tôi mới đến được.
Thế trong khi chờ bác sĩ đến tôi biết làm thế nào?
Ông chịu khó dùng tạm bút chỡ vậy!
I. Các phương châm hội thoại.
12/12/2008
c. Em có nhận xét gỡ về việc sử dụng các phương châm hội thoại trong giao tiếp? Có phải nhất thiết trong trường hợp nào cũng phải tuân thủ phương châm hội thoại không?
+ Do lúng túng, vụng về, thiếu vaờn hoá giao tiếp.
Lưu ý: - Việc vận dụng các phương châm hội thoại cần phải phù hợp với đặc điểm của tình huống giao tiếp (nói với ai, nói khi nào, nói ở đâu và nói để làm gì).
Người nói có thể không tuân thủ phương châm hội thoại vì những lí do sau đây:
+ Phải ưu tiên cho một phương châm hội thoại hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn;
+ Muốn gây một sự chú ý để người nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó.
I. Các phương châm hội thoại.
12/12/2008
II. Xưng hô trong hội thoại.
bạn, đồng chí... đều có thể dùng để xưng hô.
I. Các phương châm hội thoại.
Tiếng việt có một hệ thống từ ngữ xưng hô phong phú, tinh tế và giàu sắc thái biểu cảm.
- Các đại từ:
tôi, tao, tớ, chúng mình, chúng ta, ...
- Các từ chỉ quan hệ gia đình, thân tộc:
, tên riêng: ông, bà, chú bác, cô, gì, anh, em, ...
- Các từ chỉ nghề nghiệp, chức vụ:
thầy giáo, cô giáo, bác sĩ, giám đốc, thủ trưởng, ...
- Các từ chỉ quan hệ xã hội:
- Xưng hô theo sắc thái kính trọng:
quý ông, quý bà, quý cô,...
- Xưng hô theo sắc thái thân mật::
anh- em; mình- cậu,...:
- Xưng hô theo sắc thái suồng sã:
tao, tớ, mày, mi...
12/12/2008
- Ngày nay có các từ để xưng như quý ông, quý bà,
quý cô, quý khách,...
Bài tập: Trong tiếng Việt, xưng hô thường tuân theo phương châm "xưng khiêm, hô tôn". Em hiểu cách xưng hô đó như thế nào? Lấy ví dụ minh hoạ:
Khi xưng hô, người nói tự xưng mình một cách khiêm
nhường và gọi người đối thoại một cách tôn kính (xưng
thì tự hạ mình xuống, hô thì nâng người đối thoại lên)
Ví dụ:
- Bệ hạ (gọi vua với vẻ tôn kính)
- Bần tăng (nhà sư tự xưng mình)
- Tiên sinh, hậu sinh, ...
II. Xưng hô trong hội thoại.
I. Các phương châm hội thoại.
12/12/2008
... Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái dây thừng trong tay người nhà lí trưởng và chạy sầm sập đến chổ anh Dậu. Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống phản, chạy đến đỡ lấy tay hắn:
Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh dậy được một lúc, ông tha cho.
Tha này! Tha này!
Vừa nói hắn vừa bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu.
Hình như tức quá không thể chịu được, chị Dậu liều mạng cự lại:
Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ!
Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rồi hắn cứ nhảy vào cạnh anh Dậu.
Chị Dậu nghiến hai hàm răng:
Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!
( Ngô Tất Tố - Tắt đèn)
b. Hãy chỉ ra và nhận xét các từ ngữ xưng hô có trong đoạn trích sau đây:
Cháu
nhà cháu
ông
ông
tôi
ông
Mày
mày
bà
bà
12/12/2008
- Sau đó thay đổi hoàn toàn: tôi - ông rồi bà - mày, thể hiện sự thay đổi thái độ và hành vi ứng xử của nhân vật chị Dậu- sự phản kháng quyết liệt của một con người bị dồn đến bước đường cùng.
Cách xưng hô của chị Dậu ban đầu là cháu - ông (hạ mình, nhẫn nhục - xưng khiêm, hô tôn)
II. Xưng hô trong hội thoại.
I. Các phương châm hội thoại.
12/12/2008
III. Cách dẫn trực tiếp, cách dẫn gián tiếp.
Dẫn trực tiếp
Dẫn gián tiếp
- Nhắc lại nguyên văn lời nói hay ý nghĩ của người hoặc nhân vật.
- Thuật lại nguyên văn lời nói hay ý nghĩ của người hoặc nhân vật có điều chỉnh cho thích hợp.
- Đặt trong dấu ngoặc kép.
- Không đặt trong dấu ngoặc kép.
II. Xưng hô trong hội thoại.
I. Các phương châm hội thoại.
12/12/2008
Bài tập:
... Vua Quang Trung tự mình... cho vời người cống sĩ ở huyện La Sơn là Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi:
Quân Thanh sang đánh, tôi sắp đem binh ra chống cự. Mưu đánh giữ, cơ được hay thua, tiên sinh nghĩ thế nào?
Thiếp nói:
- Bây giờ trong nước trống không, lòng người tan rã... Chúa công ra đi chuyến này, không quá mười ngày quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
Chuyển những lời đối thoại của vua Quang Trung và Nguyễn Thiếp trong đoạn trích sau thành lời dẫn gián tiếp:
III. Cách dẫn trực tiếp, cách dẫn gián tiếp.
12/12/2008
-
-



=> Vua Quang Trung hỏi Nguyễn Thiếp là quân Thanh sang đánh, nếu nhà vua đem binh ra chống cự thì khả năng thắng thua như thế nào?
Nguyễn Thiếp trả lời rằng bấy giờ trong nước trống không, lòng người tan rã, quân Thanh ở xa tới, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao, vua Quang Trung ra Bắc không quá mươi ngày quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
Vua Quang Trung tự mình... cho vời người cống sĩ ở huyện La Sơn là Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi:
Quân Thanh sang đánh, tôi sắp đem binh ra chống cự. Mưu đánh giữ, cơ được hay thua, tiên sinh nghĩ thế nào?
Thiếp nói:
- Bây giờ trong nước trống không, lòng người tan rã... Chúa công ra đi chuyến này, không quá mười ngày quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
tôi
nhà
vua
Chúa
công
Bây
giờ
bấy
giờ
vua
Quang
Trung
12/12/2008
Sự thay đổi về từ ngữ trong lời dẫn gián tiếp so với lời đối thoại:
III. Cách dẫn trực tiếp, cách dẫn gián tiếp.
12/12/2008
Bài tập: Cho biết phương châm hội thoại nào đã không được tuân
thủ trong truyện cười sau đây?
Một lão chủ dặn đầy tớ:
Mày aờn nói cộc lốc, người ta cười cả mày lẫn tao. Từ rày về sau hễ nói gỡ thỡ phải có đầu có đuôi nghe chưa?
Một hôm, lão aờn mặc chỉnh tề, ngồi hút thuốc. Anh đầy tớ chợt chắp tay, thưa:
Bẩm ông.
Cái gỡ? - Lão chủ hỏi.
Bẩm ông, con tằm nó aờn lá dâu.
Nghĩa là làm sao?
Bẩm ông, con tằm nó aờn lá dâu, nó nhả tơ. Người ta mang ra chợ bán. Người Trung Quốc mua tơ về kéo sợi, dệt thành the, rồi ông mua the về may áo. Hôm nay, ông mặc áo vào, rồi ông ngồi hút thuốc..
Thế thỡ sao?
Vâng, con xin nói ngay đây ạ: Tàn thuốc rơi vào áo ông. A�o ông đang cháy đấy ạ!
Lão chủ giật mỡnh nhỡn xuống thỡ áo đã cháy một miếng to bằng bàn tay rồi.
12/12/2008

+ Tù «n tËp l¹i nh÷ng néi dung vÒ ph©n m«n tiÕng ViÖt ®· häc.
+ Lµm thªm c¸c bµi tËp cã liªn quan ®Õn nh÷ng néi dung nµy trong s¸ch bµi tËp.
+ S¸ng thø hai (14/12) kiÓm tra tiÕng ViÖt 1 tiÕt.

Hướng dẫn về nhà:
12/12/2008

Lớp chúng em
Kính chào và kính chúc sức khỏe quý thầy cô giáo!