Bài 14. Ôn tập phần Tiếng Việt (Các phương châm hội thoại)

ôn tậpphần tiếng viêt.
I/ Các phương châm hội thoại
1. Phương châm về lượng
2. Phương châm về chất
3. Phương châm quan hệ
4. Phương châm cách thức
5. Phương châm lịch sự

A. Phương châm về lượng
VD Truyện: "Nói có đầu có đuôi"
Một lão chủ dặn tên đầy tớ.
- Mày ăn nói cộc lốc, người ta cười cho đấy. Từ nay hễ nói gì thì phải nói có đầu có đuôi, nghe chưa ?
Một hôm, lão đang ngồi hút thuốc. Tên đầy tớ chắp tay thưa:
- Bẩm ông, con tằm nó ăn lá dâu...
-Thì sao?
- Bẩm, con tằm nó ăn lá dâu rồi nó nhả tơ. Người ta đem tơ đi bán, người Trung Quốc mua tơ về kéo sợi,dệt thành the.Ông mua the về may áo.Hôm nay ông mặc áo mới...
- Rồi sao nữa?
- Con xin nói ngay đây ạ: Tàn thuốc rơi vào áo ông. áo ông đang chaý đấy ạ!
Lão chủ giật mình nhìn xuống thì áo đã cháy một miếng to rồi.


Khi giao tiếp cần nói cho có nội dung, nội dung của lời nói phải đáp ứng đúng yêu cầu của cuộc giao tiếp, không thừa không thiếu.

B. Phương châm cách thức
=> Khi giao tiếp cần chú ý nói ngắn gọn, rành mạch, tránh cách nói mơ hồ.
C. Phương châm cách thức
D. Phương châm quan hệ
VD- Tình huống:
Trong giờ vật lý, thầy giáo hỏi một học sinh đang mải nhìn qua cửa sổ:
- Em cho thầy biết sóng là gì?
Học sinh:
- Dạ thưa thầy, "Sóng" là bài thơ của Xuân Quỳnh ạ!
=>Khi giao tiếp, cần nói đúng vào đề tài giao tiếp, tránh nói lạc đề.


Chú ý: Muốn biết một câu nói có tuân thủ phương châm quan hệ hay không cần biết thực sự người nói muốn đạt mục đích gì qua câu nói đó
Ví dụ: Cô gái: Anh ơi! Quả khế chín rồi kìa.
Chàng trai: Cành cây cao lắm.
Xét nghĩa tường minh thì dường như câu đáp của chàng trai không tuân thủ phương châm quan hệ. Nhưng thực tế đó là những tình huống giao tiếp bình thường. Người nghe vẫn hiểu và đáp lại theo hàm ý ( qua suy luận). Chàng trai hiểu ý cô gái là: Anh hãy hái xuống cho em. Nên chàng đã đáp lại như trên.
E. Phương châm lịch sự:
=> Khi giao tiếp cần tế nhị và tôn trọng người khác
Ví dụ: Câu chuyện " tham ăn"
Có anh chàng phàm ăn tục uống hễ cứ ngồi vào mâm là gắp lấy gắp để, chẳng ngẩng mặt nhìn ai. Một lần đi ăn cỗ, có ông khách thấy anh ta ăn uống lỗ mãng quá bèn lân la gợi chuyện.
- Chẳng hay ông người ở đâu ta?
Anh chàng đáp:
- Đây.
Rồi cắm cúi ăn.
- Thế ông được mấy cô, mấy cậu rồi?
- Mỗi.
Rồi lại gắp lia lịa. ông khách lại hỏi:
- Các cụ thân sinh ông chắc còn cả chứ?
Anh chàng vẫn không ngẩng đầu lên, bảo:
-Tiệt.
Không nói điều mình không tin là đúng, không nói thiếu bằng chứng.
Nói ngắn gọn, rành mạch, tránh nói mơ hồ, dông dài.
Đáp ứng đúng yêu cầu giao tiếp, không thiếu không thừa.
Cần tế nhị và tôn trọng người đối thoại.
Nói đúng vào đề tài giao tiếp.
Phương
châm
hội
thoại
về lượng
về chất
cách thức
lịch sự
quan hệ
* Luyện tập
Bài tập 1: Xác định những phương châm hội thoại bị vi phạm trong những trường hợp sau.
a-Cô giáo nhìn em bằng đôi mắt.
b-Tôi nhìn thấy một con lợn to bằng con trâu.
c- Bị dị tật ở tay từ nhỏ, bạn tôi phải tập viết bằng chân.
d- Bạn ấy đá bóng bằng chân.
e- Ăn nhiều rau xanh sẽ mắc bệnh tim mạch.
Trường hợp a, d vi phạm phương châm về lượng
Trường hợp b-e vi phạm phương châm về chất

Bài tập 2: Câu thành ngữ: "Nói dai, nói dài, nói dại" nhằm châm biếm những kẻ đã vi phạm những phương châm hội thoại nào trong giao tiếp?
A- phương châm về lượng.
B- Phương châm về chất.
C- Phương châm quan hệ
D- Phương châm về lượng và phương châm về chất
Bài tập 3: Thảo luận
Tình huống: Nam và Lâm đang xem tường thuật trận đấu bóng đágiữa hai đội Manschester và ACMilan. Lâm rất hâm mộ đội bóng Manscheter nhưng trong trận đấu đó đội đang bị thua. Đang xem, bỗng Nam hỏi:
-Đội Manschester thua mấy quả rồi?
Lâm trả lời
Các cầu thủ hôm nay mặc quần áo đẹp nhỉ.
Câu hỏi
Có sự vi phạm phương châm hội thoại không? Nếu có, em có nhận xét gì về sự vi phạm đó?
Bài tập 4: Hãy tìm trong thơ ca những câu ca dao,tục ngữ, thành ngữ có nội dung nhắc nhở chúng ta về những yêu cầu trong giao tiếp.
- Chim khôn kêu tiếng rảnh rang
Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe
- Biết lắng nghe hơn khoe tài giỏi
- Lúng ba lúng búng như ngậm hạt thị.
- Dây cà ra dây muống.
- ăn ốc nói mò.
- Lời nói chẳng mất tiền mua
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.
......
II/ Xưng hô trong hội thoại
Giải thích phương châm :“xưng khiêm hô tôn”
Khi xưng hô người nói tự xưng mình một cách khiêm nhường là .................và gọi người đối thoại một cách tôn kính là...........
Ví dụ: Các nhà nho tự xưng là “kẻ hậu sinh” và gọi người khác là “tiên sinh”
II/ Xưng hô trong hội thoại
Giải thích phương châm :“xưng khiêm hô tôn”
Ví dụ: Các nhà nho tự xưng là “kẻ hậu sinh” và gọi người khác là “tiên sinh”
Khi giao tiếp cần lựa chọn từ ngữ xưng hô cho phù hợp với tình huống giao tiếp và quan hệ giữa người nói và người nghe.
Trong tiếng Việt để xưng hô không chỉ có các đại từ xưng hô mà còn có thể dùng các DT chỉ quan hệ thân thuộc, DT chỉ chức vụ nghề nghiệp như: Giám đốc, trưởng phòng, Hiệu trưởng. hoặc tên riêng như: Lan, Vân, Hùng.
Mỗi phương tiện xưng hô đề thể hiện tính chất của tình huống giao tiếp( thân mật hay xã giao) mối quan hệ giữa người nói và người nghe ( thân hay sơ, khinh hay trọng).
Nếu không lựa chọn từ ngữ xưng hô trong giao tiếp phù hợp với tình huống và quan hệ thì sẽ không đạt được kết quả như mong đợi.
III/Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp
CÁCH DẪN TRỰC TIẾP
CÁCH DẪN GIÁN TIẾP
Nhắc lại nguyên lời nói hay ý nghĩ của người hoặc nhân vật
Thuật lại nguyên lời nói hay ý nghĩ của người hoặc nhân vật, có điều chỉnh cho thích hợp
Được đặt trong dấu ngoặc kép
Không đặt trong dấu ngoặc kép
Chuyển lời đối thoại thành lời dẫn trực tiếp:
Vua Quang trung hỏi Nguyễn thiếp là quân Thanh sang đánh, nếu nhà vua đem binh ra chống cự thì khả năng thắng thua như thế nào?
Nguyễn Thiếp trả lời rằng bấy giờ trong nước trống không, lòng người tan rã, quân Thanh ở xa tới, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh ra sao, vua Quang Trung ra bắc không quá mười ngày quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
Chuyển sang lời dẫn gián tiếp
Vua Quang Trung hỏi Nguyễn Thiếp là quân Thanh sang đánh, nếu nhà vua đem binh ra chống cự thì khả năng thắng hay thua như thế nào.
Nguyễn Thiếp trả lời rằng bấy giờ trong nước trống không, lòng người tan rã, quân Thanh ở xa tới, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao, vua Quang Trung ra Bắc không quá mươi ngày quân Thanh sẽ bị dẹp tan
Những thay đổi từ ngữ trong lời dẫn gián tiếp
1. Đọc lại truyện Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) và cho biết những câu nói sau là lời của ai, nói với ai, trong hoàn cảnh nào ?
- Vô ăn cơm!
- Con kêu rồi mà người ta không nghe.
- Ba! Không cho ba đi nữa! Ba ở nhà với con!
Bài tập về nhà
Vận dụng những kiến thức về phương châm hội thoại, xưng hô trong hội thoại, hãy cho biết qua những lời nói ấy em hiểu gì về tình cảm, tính cách của nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn.
2. Ôn tập kĩ các kiến thức đã học để giờ sau kiểm tra.
`
Xin chân thành cảm ơn!