Bài 14. Ôn tập phần Tiếng Việt (Các phương châm hội thoại)

Tiết 73
Ôn tập Tiếng Việt


Không nói điều mình không tin là đúng hay không có bằng chứng
Nói ngắn gọn, rành mạch, tránh nói mơ hồ.
Đáp ứng đúng yêu cầu giao tiếp, không thiếu, không thừa.
Cần tế nhị và tôn trọng người đối thoại
Nói đúng vào đề tài giao tiếp.
Các phương châm hội thoại

Phương
châm
về lượng
về chất
cách thức
lịch sự
quan hệ
Ngựa là một loài thú bốn chân
Nói có sách, mách có chứng
Trống đánh xuôi, kèn thổi ngược
Nói tràng giang đại hải
Nói như đấm vào tai
Các phương châm hội thoại là những quy định
bắt buộc trong mọi tình huống giao tiếp. Đúng
hay sai ?
Thảo luận
Hãy kể một tình huống giao tiếp trong đó có
một hoặc một số phương châm hội thoại nào
đó không được tuân thủ.
Hỏi thăm sư
Một anh học trò gặp một nhà sư dọc đường, anh thân mật
hỏi thăm:
- A Di Đà Phật! Sư ông vẫn khoẻ chứ ? Được mấy cháu rồi ?
Sư đáp:
- Đã tu hành thì làm gì có vợ mà hỏi chuyện mấy con.
- Thế sư ông già có chết không ?
- Ai già lại chẳng chết!
- Thế sau này lấy đâu ra sư con ?
( Truyện cười dân gian Việt Nam)
Mắt tinh, tai tinh
Có hai anh bạn gặp nhau, một anh nói:
- Mắt tớ tinh không ai bằng! Kìa! Một con kiến
đang bò ở cành cây trên đỉnh núi phía trước mặt, tớ
trông rõ mồn một cả từ sợi râu cho đến bước chân
của nó.
Anh kia nói:
- Thế cũng chưa tinh bằng tớ, tớ còn nghe thấy sợi
râu nó ngoáy trong không khí kêu vù vù và chân nó
bước kêu sột soạt.
( Truyện cười dân gian Việt Nam)
Khoảng 10 giờ tối, ông bác sĩ nhận được cú điện thoại của
một khách quen ở vùng quê.
Ông khách nói, giọng hoảng hốt:
- Thưa bác sĩ, thằng bé nhà tôi nuốt cây bút bi của tôi
rồi. Bây giờ biết làm thế nào ? Xin bác sĩ đến ngay cho.
- Tôi lên đường ngay. Nhưng mưa to gió lớn thế này,
đường vào làng ông lại lầy lội, phải một tiếng rưỡi nữa tôi
mới đến nơi được.
- Thế trong khi chờ bác sĩ đến, tôi biết làm thế nào?
- Ông chịu khó dùng tạm bút chì vậy.

Xưng hô trong hội thoại
Thảo luận
Vì sao trong tiếng Việt, khi giao tiếp, người
nói phải hết sức chú ý đến lựa chọn từ ngữ
xưng hô?
a) Mụ chủ nhà chép miệng, giọng ngọt xớt:
- Em cứ khó nghĩ quá. ông bà cũng là người làm ăn tử tế cả. Nhưng mà có lệnh biết làm thế nào.(.)Này, ở với nhau đang vui vẻ, ông bà dọn đi, em lại cứ nhớ đáo để đấy nhớ.
b) Mụ giương tròn cả hai mắt lên mà reo:
- A, thế chứ! Thế mà tớ cứ tưởng dưới nhà đi Việt gian thật, tớ ghét ghê ấy.Thôi bây giờ thì ông bà lại cứ ở tự nhiên, ai bảo sao. Ăn hết nhiều chứ ở hết là bao nhiêu.
( Làng- Kim Lân)
* Lời của nhân vật ở mỗi ví dụ được nói trong những tình huống nào?
* Em có nhận xét gì về từ ngữ xưng hô trong mỗi tình huống đó?

Bằng lời kể nhẹ nhàng, duyên dáng, Nguyễn Thành Long đã đưa ta đến với Sa Pa - thành phố mộng mơ. Nhưng "Trong cái lặng im của Sa Pa, dưới những dinh thự cũ kĩ của Sa Pa, Sa Pa mà chỉ nghe tên người ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi, có những con người làm việc và lo nghĩ như vậy cho đất nước."


Trong cái lặng im của Sa Pa, dưới những dinh thự cũ kĩ của Sa Pa, Sa Pa mà chỉ nghe tên người ta đã nghĩ đến huyện nghỉ ngơi, có những con người làm việc và lo nghĩ như vậy cho đất nước.
( Lặng lẽ Sa Pa- Nguyễn Thành Long)
Hãy chuyển những lời đối thoại trong đoạn trích thành lời dẫn gián tiếp. Phân tích những thay đổi về từ ngữ trong lời dẫn gián tiếp so với lời đối thoại:
Vua Quang Trung tự mình đốc suất đại binh, cả thuỷ lẫn bộ cùng ra đi. Ngày 29 đến Nghệ An, vua Quang Trung cho vời người cống sĩ ở huyện La Sơn là Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi:
- Quân Thanh sang đánh, tôi sắp đem binh ra chống cự. Mưu đánh và giữ, cơ được hay thua, tiên sinh nghĩ thế nào?
Thiếp nói:
- Bây giờ trong nước trống không, lòng người tan rã. Quân Thanh ở xa tới đây, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh hay nên giữ ra sao. Chúa công đi ra chuyến này, không quá mười ngày, quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
(Hoàng Lê nhất thống chí, Ngô gia văn phái)
Vua Quang Trung tự mình đốc suất đại binh, cả thuỷ lẫn bộ cùng ra đi. Ngày 29 đến Nghệ An, vua Quang Trung cho vời người cống sĩ ở huyện La Sơn là Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi:
- Quân Thanh sang đánh, tôi sắp đem binh ra chống cự. Mưu đánh và giữ, cơ được hay thua, tiên sinh nghĩ thế nào?
Thiếp nói:
- Bây giờ trong nước trống không, lòng người tan rã. Quân Thanh ở xa tới đây, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh hay nên giữ ra sao. Chúa công đi ra chuyến này, không quá mười ngày, quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
(Hoàng Lê nhất thống chí, Ngô gia văn phái)
Vua Quang Trung hỏi Nguyễn Thiếp là quân Thanh sang đánh, nếu nhà vua đem binh ra chống cự thì khả năng thắng hay thua như thế nào.
Nguyễn Thiếp trả lời rằng bấy giờ trong nước trống không, lòng người tan rã, quân Thanh ở xa tới, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao, vua Quang Trung ra Bắc không quá mười ngày quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
Hướng dẫn về nhà
Ôn lại các nội dung về:
+ Phương châm hội thoại
+ Xưng hô trong hội thoại
+ Cách dẫn trực tiếp, gián tiếp
+ Sự phát triển của từ vựng
+ Thuật ngữ
+ Trau dồi vốn từ