Bài 14. Người kể chuyện trong văn bản tự sự

Ngữ văn: Tiết 70Người kể chuyện trong văn bản tự sự
I.Vai trß cña ng­êi kÓ chuyÖn trong v¨n b¶n tù sù:

Đọc đoạn trích sau:-Trời ơi, chỉ còn năm phút!Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy.Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.-ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên.Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách đến trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.-Chào anh. - Đến bên bậu cửa, bỗng nhà họa sĩ quay lại chụp lấy tay người thanh niên lắc mạnh.- Chắc chắn rồi tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ?
Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta trao cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt anh- những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy.-Chào anh. (Trích ?Lặng lẽ Sa Pa?, Nguyễn Thành Long)
*T×m hiÓu vai trß cña ng­êi kÓ chuyÖn trong ®o¹n trÝch:
?Đoạn trích kể về ai và kể về việc gì?


-Kể về phút chia tay giữa ông họa sĩ già, cô gái và anh thanh niên.
?Ai là người kể chuyện? Có phải là một trong ba nhân vật trên không?
-Không phải là lời kể của một trong ba nhân vật trên, mà là một người đứng ngoài truyện.
Dấu hiệu nào cho ta biết ở đây các nhân vật trên không phải là người kể chuyện?
-Nếu người kể là một trong ba nhân vật trên thì ngôi kể và lời văn phải thay đổi.Hoặc là xưng tôi, hoặc là xưng tên một trong ba nhân vật đó để kể lại truyện->người kể chuyện ở đây là vô nhân xưng, không xuất hiện trong câu chuyện.
?Những câu ?giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ?; ?những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy?,?là nhận xét của người nào, về ai?
-Nhận xét của người kể chuyện về anh thanh niên và suy nghĩ của anh ta.
?H·y nªu nh÷ng c¨n cø ®Ó cã thÓ nhËn xÐt: Ng­êi kÓ chuyÖn ë ®©y d­êng nh­ thÊy hÕt vµ biÕt tÊt mäi viÖc, mäi hµnh ®éng, t©m t­, t×nh c¶m cña c¸c nh©n vËt?
-Căn cứ vào:+Người kể chuyện: không xuất hiện trong đoạn văn, tức là đứng bên ngoài quan sát, miêu tả, suy ngẫm, liên tưởng, tưởng tượng để ?hóa thân vào nhân vật?.+Các đối tượng được miêu tả một cách khách quan: ba nhân vật và những suy nghĩ , hành động của ba nhân vật ấy; quan hệ của ba nhân vật trong phút chia tay.
?Qua viÖc ph©n tÝch vÝ dô trªn, em h·y cho biÕt ngoµi h×nh thøc kÓ chuyÖn theo ng«i thø nhÊt x­ng “t«i”, trong v¨n b¶n tù sù cßn cã ng«i kÓ nµo? H·y nªu vai trß cña ng«i kÓ Êy trong v¨n b¶n tù sù?
*Ghi nhớ:
-Trong văn bản tự sự, ngoài hình thức kể chuyện theo ngôi thứ nhất(xưng ?tôi?) còn có hình thức kể chuyện theo ngôi thứ ba. Đó là người kể chuyện giấu mình nhưng có mặt khắp nơi trong văn bản. Người kể này dường như biết hết mọi việc, mọi hành động, tâm tư, tình cảm của các nhân vật. -Người kể chuyện có vai trò dẫn dắt người đọc đi vào câu chuyện: giới thiệu nhân vật và tình huống, tả người và tả cảnh vật, đưa ra các nhận xét, đánh giá về những điều được kể.
*Bµi tËp nhanh: ®äc vµ so s¸nh hai ®o¹n v¨n sau, nhËn xÐt vÒ ng«i kÓ (®iÓm nh×n) vµ c¸ch kÓ?
a.ChiÒu h«m Êy bµ Hai vÒ còng cã vÎ kh¸c
II.LuyÖn tËp:
Bài tập: Đọc đoạn trích:
Xe chạy chầm chậm ?.Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau , tôi đuổi kịp. Tôi chạy hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở.Mẹ tôi cũng sụt sùi theo.
-Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bây giờ tôi mới nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má.
Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy cảm giác ấm áp đã bao lâu bỗng lai mơn man kắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.(Nguyên Hồng- Trong lòng mẹ)
?Ng­êi kÓ chuyÖn ë ®o¹n trÝch trªn lµ ai ? Ng«i kÓ nµy cã ­u ®iÓm vµ h¹n chÕ g× so víi ng«i kÓ trong ®o¹n trÝch “LÆng lÏ Sa Pa” ë môc I ?
- Người kể: nhân vật "tôi" -> bé Hồng (ngôi thứ 1).* Ưu điểm của ngôi kể:- Diễn tả cảm xúc tâm tư, tình cảm�; miêu tả những diễn biến tâm lí phức tạp.- Nhân vật bộc lộ suy nghĩ về sự việc-> chủ quan.* Hạn chế:Không miêu tả bao quát các đối tượng khác một cách khách quan, sinh động; khó tạo ra cái nhìn nhiều chiều-> gây sự đơn điệu trong giọng văn trần thuật.
? Chän mét trong ba nh©n vËt(ng­êi häa sÜ giµ, anh thanh niªn hoÆc c« kÜ s­ n«ng nghiÖp) lµ ng­êi kÓ chuyÖn, sau ®ã chuyÓn ®o¹n v¨n trÝch ë môc I thµnh mét ®o¹n v¨n kh¸c, sao cho nh©n vËt, sù kiÖn, lêi v¨n vµ c¸ch kÓ phï hîp víi ng«i thø nhÊt?
*Yêu cầu : Học sinh thảo luận, hoạt động nhóm:-Nhóm 1: chọn người kể chuyện là người họa sĩ già.-Nhóm 2: chọn người kể chuyện là anh thanh niên.-Nhóm 3: chọn người kể chuyện là cô kĩ sư nông nghiệp.
* Gợi ý:
? Mỗi nhân vật sẽ bày tỏ được những suy nghĩ cảm xúc, tình cảm gì khi đóng vai là người kể chuyện?? Các nhân vật sẽ hạn chế những gì khi nhìn ở nhân vật khác?.
*Bµi lµm ph¶i ®¹t ®­îc yªu cÇu sau:- Nh©n vËt anh thanh niªn:+ C¶m xóc khi thÊy thêi gian hÕt: t©m tr¹ng buån, tiÕc rÎ.+ Kh«ng biÕt ®­îc hµnh ®éng cña c« g¸i.- Nh©n vËt c« kÜ s­:+ T©m tr¹ng khi thÊy anh th«ng b¸o thêi gian ®· hÕt.+ Lêi muèn nãi (suy nghÜ cña c«) khi n¾m tay anh ta.- Nh©n vËt «ng ho¹ sÜ :+ T×nh c¶m suy nghÜ nh­ thÕ nµo ®Ó quyÕt ®Þnh muèn quay l¹i.+ Kh«ng nh×n c¶nh bän trÎ chia tay.
Một số đoạn văn tham khảo
*Đóng vai nhân vật anh thanh niên:
?Cuộc trò chuyện diễn ra vui vẻ, cứ cuốn tôi mãi. Chẳng mấy khi được nói chuyện với người dưới xuôi, vì thế mà tôi cứ muốn nói nhiều nữa cho thỏa cái sự ?thèm người? của mình.
- Trời ơi, chỉ còn năm phút!
Tôi giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Tôi vội chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. ở trong nhà,ông họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
-Ô! cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Tôi vừa vào, kêu lên một cách ngốc nghếch. Để người con gái khỏi trở lại bàn, tôi lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách đến trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
?Chào anh? - Đến bậu cửa, bỗng nhà họa sĩ già quay lại chụp lấy tay tôi lắc mạnh: ?Chắc chắn tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ??.Tôi đáp lại bằng một nụ cười sung sướng và hạnh phúc.Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho tôi nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta trao cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt tôi- những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy. Cô khẽ nói:?Chào anh?.Cử chỉ và lời nói nhẹ nhàng, tình cảm của cô gái làm tôi thần người nhưng lại vô cùng hạnh phúc bởi vì tôi- một người cô độc nhất thế gian đã có thêm những người bạn tuyệt vời.
*§ãng vai nh©n vËt «ng häa sÜ:

Chuyến thăm Sa Pa sắp kết thúc. Chàng kĩ sư làm công tác khí tượng trên đỉnh núi Yên Sơn nói to với giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ: ? Trời ơi, chỉ còn năm phút!?
Tôi thấy anh ấy vội chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Tôi tặc lưỡi đứng dậy. Thực sự tiếc nuối với cuộc gặp gỡ này, tôi cảm nhận sự ân tình, chu đáo và cũng rất khiêm tốn nơi con người chàng trai trẻ này. Cô kĩ sư- con gái tôi cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ tôi.
?Ô! cô còn quên chiếc mùi soa đây này!?
Chàng thanh niên vừa vào, kêu lên gọi cô con gái tôi. Để con gái tôi khỏi trở lại bàn, anh thanh niên lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách đến trả cho nó. Tôi nhận thấy con bé mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.


-Chào anh. - Đến bậu cửa, bỗng tôi quay lại chụp lấy tay anh thanh niên lắc mạnh. Tôi nói với anh : ?Chắc chắn tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ??.Anh thanh niên đáp lại tôi bằng một nụ cười sung sướng và hạnh phúc. Thực sự tôi nảy sinh lòng tin nơi con người của chàng thanh niên trẻ này.Đến lượt cô con gái tôi từ biệt. Nó chìa tay ra cho chàng trai trẻ nắm- một cái nắm tay thật cẩn trọng, rõ ràng, như người ta trao cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Con bé nhìn thẳng vào mắt chàng trai . Tôi cảm nhận thấy những người con gái sắp xa một người (chàng trai) nào đó, biết không bao giờ gặp lại nữa, hay có cái nhìn như vậy. Con gái tôi nói nhỏ nhẹ với chàng trai: ?Chào anh.?
*Đóng vai nhân vật cô gái:
?Trời ơi, chỉ còn năm phút!?
Anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Chính tôi cũng không ngờ rằng thời gian lại trôi nhanh thế.Anh thanh niên vội chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. ở trong nhà,,ông họa sĩ già-bố tôi tặc lưỡi đứng dậy. Tôicũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ ông.
?Ô! cô còn quên chiếc mùi soa đây này!?
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để tôi khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách đến trả cho tôi. Mặt tôi đỏ ửng, tôi nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

Đi đến bậu cửa, bỗng bố tôi quay lại chụp lấy tay anh thanh niên lắc mạnh: ?Chắc chắn tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ??.Anh thanh niên đáp lại bằng một nụ cười sung sướng và hạnh phúc.Đến lượt tôi từ biệt. Tôi chìa tay ra cho anh nắm- cái nắm tay cẩn trọng, rõ ràng, như người ta trao cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Tôi nhìn thẳng vào mắt anh có cảm giác như những người sắp xa nhau, biết không bao giờ gặp lại nhau nữa, hay có cái nhìn như vậy. Tôi khẽ nói:?Chào anh?.