Bài 14. Người kể chuyện trong văn bản tự sự

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO XUÂN TRƯỜNG
TRƯỜNG THCS THỌ NGHIỆP
Kiểm tra bài cũ
ThÕ nµo lµ ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vµ ®éc tho¹i néi t©m trong v¨n b¶n tù sù ?
Đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm là những hình thức quan trọng để thể hiện nhân vật trong văn bản tự sự.
Đối thoại là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa hai hoặc nhiều người. Trong văn bản tự sự, đối thoại được thể hiện bằng cách gạch đầu dòng ở đầu lời trao và lời đáp.
Độc thoại là lời của một người nào đó nói với chính mình hoặc nói với một ai đó trong tưởng tượng. Trong văn bản tự sự, khi người độc thoại nói thàh lời thì phía trước câu nói có gạch đầu dòng; còn khi không thành lời thì không có gạch đầu dòng. Trường hợp sau gọi là độc thoại nội tâm.
Ngữ liệu mẫu
Đọc đoạn trích sau:
-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
- Chào anh. - Đến bậu cửa, bỗng nhà hoạ sĩ già quay lại chụp lấy tay người thanh niên lắc mạnh. - Chắc chắn rồi tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ?
Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt, anh- những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy.
- Chào anh.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Ngôi thứ ba.
Người kể giấu mình đi
Ngữ liệu mẫu
Đọc đoạn trích sau:
-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
- Chào anh. - Đến bậu cửa, bỗng nhà hoạ sĩ già quay lại chụp lấy tay người thanh niên lắc mạnh. - Chắc chắn rồi tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ?
Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt, anh- những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy.
- Chào anh.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Ngôi thứ ba.
Người kể giấu mình đi
Miêu tả nhân vật
Miêu tả hành động
Ngữ liệu mẫu
Đọc đoạn trích sau:
-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
- Chào anh. - Đến bậu cửa, bỗng nhà hoạ sĩ già quay lại chụp lấy tay người thanh niên lắc mạnh. - Chắc chắn rồi tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ?
Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt, anh- những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy.
- Chào anh.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Ngôi thứ ba.
Người kể giấu mình đi
Miêu tả nhân vật
Miêu tả hành động
Ngữ liệu mẫu
Đọc đoạn trích sau:
-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
- Chào anh. - Đến bậu cửa, bỗng nhà hoạ sĩ già quay lại chụp lấy tay người thanh niên lắc mạnh. - Chắc chắn rồi tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ?
Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt, anh- những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy.
- Chào anh.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Ngôi thứ ba.
Người kể giấu mình đi
Miêu tả nhân vật
Miêu tả hành động
Suy nghĩ
Tình cảm
nh­ng cã mÆt kh¾p n¬i trong v¨n b¶n
Ngữ liệu mẫu
Đọc đoạn trích sau:
-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
- Chào anh. - Đến bậu cửa, bỗng nhà hoạ sĩ già quay lại chụp lấy tay người thanh niên lắc mạnh. - Chắc chắn rồi tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ?
Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt, anh- những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy.
- Chào anh.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Ngôi thứ ba.
Người kể giấu mình đi
nh­ng cã mÆt kh¾p n¬i trong v¨n b¶n
Ng­êi kÓ d­êng nh­ biÕt hÕt mäi viÖc, mäi hµnh ®éng, t©m t­, t×nh c¶m cña c¸c nh©n vËt
Trong văn tự sự, ngoài hình thức kể chuyện theo ngôi thứ nhất (xưng "tôi") còn có hình thức kể chuyện theo ngôi thứ ba. Đó là người kể chuyện giấu mình nhưng có mặt khắp nơi trong văn bản. Người kể này dường như biết hết mọi việc, mọi hành động, tâm tư, tình cảm của các nhân vật.
Cuộc gặp gỡ tình cờ trên chuyến xe (giữa bác lái xe, cô kĩ sư, nhà hoạ sĩ già).
Cuộc gặp gỡ bất ngờ trên đỉnh Yên Sơn cao 2600 mét (giữa anh thanh niên, cô kĩ sư, nhà hoạ sĩ già).
Phút chia tay (giữa anh thanh niên, cô kĩ sư, nhà hoạ sĩ già).
3 tình huống
Tình huống phút chia tay giữa anh thanh niên, cô kĩ sư, nhà họa sĩ già
Có nhân vật, hành động, suy nghĩ, tình cảm, còn đưa ra những nhận xét đánh giá...
Ng­êi kÓ chuyÖn cã vai trß dÉn d¾t ng­êi ®äc ®i vµo c©u chuyÖn: giíi thiÖu nh©n vËt vµ t×nh huèng t¶ ng­êi vµ t¶ c¶nh, ®­a ra c¸c nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng ®iÒu ®­îc kÓ.
Trong văn tự sự, ngoài hình thức kể chuyện theo ngôi thứ nhất (xưng "tôi") còn có hình thức kể chuyện theo ngôi thứ ba. Đó là người kể chuyện giấu mình nhưng có mặt khắp nơi trong văn bản. Người kể này dường như biết hết mọi việc, mọi hành động, tâm tư, tình cảm của các nhân vật.
Ng­êi kÓ chuyÖn cã vai trß dÉn d¾t ng­êi ®äc ®i vµo c©u chuyÖn: giíi thiÖu nh©n vËt vµ t×nh huèng t¶ ng­êi vµ t¶ c¶nh, ®­a ra c¸c nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng ®iÒu ®­îc kÓ.
Ghi nh? (SGK Tr 193).
BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM
Đọc đoạn văn sau rồi Khoanh tròn vào các ý đúng trong mỗi câu hỏi sau:
Chiều hôm ấy bà Hai về cũng có vẻ khác. Bà bước từng bước uể oải, cái mặt cúi xuống bần thần. Đôi quang thúng thõng thẹo trên hai mấu đòn gánh. Bà đi thẳng vào trong nhà lúi húi xếp hàng vào một xó, rồi lẳng lặng ra bậc cửa ngồi ôm má nghĩ ngợi. Trẻ con cũng không đứa nào dám vòi quà. Trong nhà có cái im lặng thật là khó chịu, không ai dám cất tiếng lên nói, cả đến nhìn nhau họ cũng không giám nhìn nhau nữa.
(Kim Lân – Làng).
Câu 1: Ai là người kể chuyện trong đoạn văn trên ?
A. Bà Hai. C. Cả A, B đều đúng.
B. Trẻ con. D. Người kể không xuất hiện.

Câu 2: Đoạn văn trên được kể theo ngôi thứ mấy ?
A. Ngôi thứ nhất. C. Ngôi thứ ba.
B. Ngôi thứ hai. D. Tất cả đều đúng.

Câu 3: Cách kể của đoạn văn trên như thế nào ?
A. Người kể quan sát từ bên ngoài, tả một cách khách quan nên chưa sâu sắc.
B. Người kể nhìn thấu suốt từ dáng vẻ đến tâm tư tất cả các nhân vật, tạo nên một không khí ám ảnh tất cả mọi người, cảnh vật trong nhà ông Hai.
Bài tập 1: Đọc đoạn trích sau:
Xe chạy chầm chậm ... Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
(Nguyên Hồng, Trong lòng mẹ)
? So với đoạn trích ở mục I (trong Lặng lẽ Sa Pa), cách kể ở đoạn trích này có gì khác? Hãy làm sáng tỏ bằng việc trả lời các câu hỏi sau: Người kể chuyện ở đây là ai? Ngôi kể này có ưu điểm gì và hạn chế gì so với ngôi kể ở đoạn trên ?
Ngôi thứ nhất
Người kể xưng "tôi".
Người kể có thể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, mình trải qua, có thể trực tiếp nói ra cảm tưởng ý nghĩ của mình.
Ngôi thứ ba
Người kể giấu mình đi nhưng có mặt khắp nơi trong văn bản.
Ng­êi kÓ d­êng nh­ biÕt hÕt mäi viÖc, mäi hµnh ®éng, t©m t­, t×nh c¶m cña c¸c nh©n vËt.
Ngôi thứ nhất
Người kể xưng "tôi".
Người kể có thể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, mình trải qua, có thể trực tiếp nói ra cảm tưởng ý nghĩ của mình.
Câu hỏi thảo luận:
Ngôi kể này có ưu điểm gì và hạn chế gì so với ngôi kể ở đoạn trên ?
B�i tập 2: Chọn một trong ba nhân vật (người hoạ sĩ già, anh thanh niên hoặc cô kĩ sư nông nghiệp) là người kể chuyện, sau đó chuyển đoạn văn trích ở mục I thành một đoạn khác, sao cho nhân vật, sự kiện, lời văn và cách kể phù hợp với ngôi thứ nhất.
B�i tập 3: Cho đoạn văn sau:
Nhìn điểm 10 đỏ chói trên bài kiểm tra Toán, An nở nụ cười. Tan học nó về thẳng nhà, chạy tìm ông nội. Ông đang đọc báo, nó đặt bài kiểm tra ấy lên trên tờ báo. Ông thấy ngay điểm 10, nhưng chỉ nói: "Được" và xoa đầu nó:
- Thật bõ công hai ông cháu ta miệt mài hơn một tháng qua.
Nhận xét cách nhìn sự việc và lời của người kể trong đoạn văn trên.
Vẫn dùng ngôi kể thứ ba nhưng em hãy phát huy vai trò của người kể chuyện để kể lại nội dung đoạn văn một cách sinh động hơn.
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
- Học thuộc phần ghi nhớ.
- Sắm vai nhân vật còn lại để kể lại đoạn trích.
- Viết một bài văn tự sự theo chủ đề tự chọn trong đó em có thể vận dụng một trong hai ngôi kể trên phải thể hiện rõ vai trò của người kể chuyện.
Tìm hiểu văn bản “Chiếc lược ngà”.
Phòng GD - ĐT huyện xuân trường
Trường THCS xuân tân