Bài 14. Dấu ngoặc kép

Kiểm tra bài cũ
Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm trong phần giới thiệu sau:
Hồ Chí Minh (1890- 1969): lãnh tụ vĩ đại của dân tộc và cách mạng Việt Nam; Người đã lãnh đạo nhân dân ta đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Hồ Chí Minh còn là một danh nhân văn hóa thế giới, một nhà thơ lớn.
Hai bài thơ " Cảnh khuya" và " Rằm tháng giêng" ( Nguyên tiêu) được Bác Hồ viết ở chiến khu Việt Bắc, trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp ( 1946- 1954)
( Sách giáo khoa Ngữ văn 7- Tập 1)
Bài 14 - tiết 53
I. Công dụng
1.Ví dụ :
Dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau dùng để làm gì ?

a, Bản "Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền" của cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói:
"Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi."
(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn độc lập)

b, Nhìn từ xa , cầu Long Biên như một dải lụa uốn lượn vắt ngang sông Hồng , nhưng thực ra " dải lụa" ấy nặng tói 17 nghìn tấn. ( Thúy Lan, Cầu Long Biên- chứng nhân lịch sử)
c, Tre với người như thế đã mấy nghìn năm. Một thế kỉ " văn minh" , "khai hóa" của thực dân cũng không làm ra được tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người.
( Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
d, Hàng loạt vở kịch như "Tay người đàn bà" , "Giác ngộ", "Bên kia sông Đuống",...ra đời.
(Ngữ văn 7, tập hai )
Ví dụ:

a, Bản "Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền" của cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói:
"Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi."
(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn độc lập)

b, Nhìn từ xa , cầu Long Biên như một dải lụa uốn lượn vắt ngang sông Hồng , nhưng thực ra " dải lụa" ấy nặng tới 17 nghìn tấn.
( Thúy Lan, Cầu Long Biên- chứng nhân lịch sử)




1.Ví dụ :



Ví dụ
c, Tre với người như thế đã mấy nghìn năm. Một thế kỉ " văn minh" , "khai hóa" của thực dân cũng không làm ra được tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người.
( Thép Mới, Cây tre Việt Nam)




1.Ví dụ :

d, Hàng loạt vở kịch như "Tay người đàn bà" , "Giác ngộ", "Bên kia sông Đuống",...ra đời.
(Ngữ văn 7, tập hai )





1.Ví dụ :
Dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau dùng để làm gì ?
a, Bản "Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền" của cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói:
"Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi
(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn độc lập)
b, Nhìn từ xa , cầu Long Biên như một dải lụa uốn lượn vắt ngang sông Hồng , nhưng thực ra " dải lụa" ấy nặng tói 17 nghìn tấn.
( Thúy Lan, Cầu Long Biên- chứng nhân lịch sử)
c, Tre với người như thế đã mấy nghìn năm. Một thế kỉ " văn minh" , "khai hóa" của thực dân cũng không làm ra được tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người.
( Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
d, Hàng loạt vở kịch như "Tay người đàn bà" , "Giác ngộ", "Bên kia sông Đuống"
...ra đời.
(Ngữ văn 7, tập hai )
Dấu ngoặc kép dùng để đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt (nghĩa được hình thành trên cơ sở phương thức ẩn dụ).
Dấu ngoặc kép dùng để đánh dấu tên tác phẩm và lời dẫn trực tiếp
Dấu ngoặc kép dùng để đánh dấu từ ngữ mang hàm ý mỉa mai.
Dấu ngoặc kép dùng để đánh dấu tên các vở kịch.
2.Nhận xét chung
Trong các ví dụ trên, dấu ngoặc kép được dùng để :
a . Đánh dấu lời dẫn trực tiếp .
b. Đánh dấu những từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt (hình thành trên cơ sở phương thức ẩn dụ)
c. Đánh dấu những từ ngữ có hàm ý mỉa mai
d. Đánh dấu tên gọi của các vở kịch.
3.Ghi nhớ:
Dấu ngoặc kép được dùng để:
- Đánh dấu từ ngữ, câu, đoạn dẫn trực tiếp - Đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt hay có hàm ý mỉa mai.
- Đánh dấu tên tác phẩm , tờ báo , tập
san ...được dẫn.

3.Ghi nhớ:
Dấu ngoặc kép được dùng để:

* Các lỗi thường gặp liên quan đến dấu ngoặc kép (trích bài làm của học sinh):
Ví dụ a: Lão Hạc là bức tranh thu nhỏ của nông thôn Việt Nam trước năm 1945.
Ví dụ b: Chị Dậu nói với chồng: "Thà ngồi tù. Để chúng nó làm tình làm tội mãi thì chị không chịu được"
Ví dụ c: Lão kể con chó nhìn tôi như muốn bảo tôi rằng lão già tệ lắm, tôi ăn ở với lão như thế mà lão xử với tôi như thế này à?
-> Thiếu dấu ngoặc kép đánh dấu tên văn bản, gây khó hiểu.
-> Phần trong ngoặc kép không được dẫn nguyên văn gây hiểu sai.
-> Bỏ dấu ngoặc kép, dẫn gián tiếp nhưng không thay ngôi nhân xưng, gây khó hiểu.
Một số điều lưu ý:

Trong văn bản in, tên tác phẩm, tập san. có thể in đậm, in nghiêng hoặc gạch chân nhưng trong văn bản viết tay cần dùng dấu ngoặc kép để đánh dấu.

Lời dẫn trực tiếp được đặt trong ngoặc kép cần chính xác cả về từ ngữ, dấu câu.

- Khi chuyển từ dẫn trực tiếp sang dẫn gián tiếp, không dùng dấu ngoặc kép và cần thay đổi ngôi nhân xưng phù hợp với văn cảnh.
II. Luyện tập
Bài 1: Chọn đáp án đúng nêu công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau và giải thích:
a, Nó cứ làm in như nó trách tôi ; nó kêu ư ử; nhìn tôi, như muốn bảo tôi rằng: "A ! Lão già tệ lắm ! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão đối xử với tôi như thế này à?"
( Nam Cao - Lão Hạc)
Đánh dấu đoạn dẫn trực tiếp.

Đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt.

B. Đánh dấu từ ngữ được dùng với hàm ý mỉa mai.

b, Trước năm 1914, họ chỉ là những tên da đen bẩn thỉu, những tên "An-nam mít" bẩn thỉu, giỏi lắm thì cũng chỉ biết kéo xe tay và ăn đòn của các quan cai trị nhà ta. ấy thế mà cuộc chiến tranh vui tươi vừa bùng nổ, thì lập tức họ biến thành những đứa " con yêu", những người " bạn hiền" của các quan cai trị phụ mẫu nhân hậu, thậm chí của cả các quan toàn quyền lớn, toàn quyền bé nữa. Đùng một cái, họ
( những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là " chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do"
(Nguyễn ái Quốc - Thuế máu )
II. Luyện tập
Bài 1: Chọn đáp án đúng nêu công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau và giải thích:
Đánh dấu từ ngữ được dẫn trực tiếp.

Đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt.

B. Đánh dấu từ ngữ được dùng với hàm ý mỉa mai.
II. Luyện tập
Bài 1: Chọn đáp án đúng nêu công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau và giải thích:
Đánh dấu từ ngữ được dẫn trực tiếp.

Đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt.

B. Đánh dấu từ ngữ được dùng với hàm ý mỉa mai.
c. Sánh với Na-va "ranh tướng" Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.
( Tú Mỡ)
Bài 2: Hãy đặt dấu hai chấm và dấu ngoặc kép vào chỗ thích hợp (có điều chỉnh chữ viết hoa trong trường hợp cần thiết)trong những đoạn sau và giải thích lí do:
a, Biển vừa treo lên, có người qua đường xem, cười bảo
- Nhà này xưa quen bán cá ươn hay sao mà bây giờ phải đề biển là cá tươi ?
Nhà hàng nghe nói, bỏ ngay chữ tươi đi. (Treo biển)


b, Giản dị trong đời sống, trong quan hệ với mọi người, trong tác phong, Hồ Chủ Tịch cũng rất giản dị trong lời nói và bài viết, vì muốn cho quần chúng nhân dân hiểu được, nhớ được, làm được. Suy cho cùng, chân lí, những chân lí lớn của nhân dân ta cũng như của thời đại là giản dị không có gì quí hơn độc lập, tự do, nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một, sông có thể cạn, núi có thể mòn, song chân lí ấy không bao giờ thay đổi.
(Đức tính giản dị của Bác Hồ)
"cá tươi"
"tươi"
=> Lí do: - dấu hai chấm báo trước lời đối thoại.
- dấu ngoặc kép đánh dấu từ ngữ được dẫn lại.
:
b, Giản dị trong đời sống, trong quan hệ với mọi người, trong tác phong, Hồ Chủ Tịch cũng rất giản dị trong lời nói và bài viết, vì muốn cho quần chúng nhân dân hiểu được, nhớ được, làm được. Suy cho cùng, chân lí, những chân lí lớn của nhân dân ta cũng như của thời đại là giản dị: "Không có gì quí hơn độc lập, tự do", "nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một, sông có thể cạn, núi có thể mòn, song chân lí ấy không bao giờ thay đổi".
(Đức tính giản dị của Bác Hồ)
=> Lí do :- dấu hai chấm báo trước lời dẫn trực tiếp.
- dấu ngoặc kép đánh dấu lời dẫn trực tiếp.
Bài 3: Vì sao hai câu sau đây có ý nghĩa giống nhau mà dùng các dấu câu khác nhau?
a, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói : "Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do , đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành."


b, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói Người chỉ có một sự ham muốn , ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành.



Dùng dấu hai chấm và dấu ngoặc kép để đánh dấu lời dẫn
trực tiếp, dẫn nguyên văn lời Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Không dùng dấu hai chấm và dấu ngoặc kép như ở trên
vì câu nói không được dẫn nguyên văn ( lời dẫn gián tiếp ).
" Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do , đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành. Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh, nước biếc để câu cá, trồng hoa, sớm chiều làm bạn với các cụ già, em trẻ chăn trâu, không dính líu gì với vòng danh lợi"
( Bác phát biểu với các nhà báo vào tháng 1- 1946)
Bài tập viết đoạn văn
Bài tập 4:
Viết một đoạn văn diễn dịch (5 - 7 câu) nêu cảm nhận của em về một nét đẹp trong tâm hồn Bác Hồ qua hai bài thơ " Cảnh khuya", "Rằm tháng giêng". Trong đoạn văn có sử dụng hợp lí dấu hai chấm và dấu ngoặc kép.



RẰM THÁNG GIÊNG
(Nguyên tiêu)
Phiên âm
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên;
Yên ba thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.

1948
(Hồ Chí Minh)

Dịch thơ:
Rằm xuân lồng lộng trăng soi,
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân;
Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.

(Xuân Thuỷ dịch)


CẢNH KHUYA
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
1947 (Hồ Chí Minh)
Hướng dẫn viết đoạn văn.
- Nội dung: Nêu cảm nhận về một nét đẹp trong tâm hồn Bác Hồ (lòng yêu nước, tình yêu thiên nhiên, sự hoà hợp giữa tâm hồn nghệ sĩ - chiến sĩ.).
- Độ dài: 5 - 7 câu.
- Cách trình bày nội dung: diễn dịch (câu chủ đề đứng ở đầu đoạn).
- Sử dụng dấu ngoặc kép: đánh dấu tên tác phẩm; đánh dấu lời dẫn trực tiếp.
Công dụng của dấu ngoặc kép

Viết một đoạn văn thuyết minh đề tài tự chọn có dùng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm và dấu ngoặc kép. Giải thích công dụng của các loại dấu câu này trong đoạn văn đó.
Bài tập về nhà