Bài 13. Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự

Tiết 64 – Bài 13 :
Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm
trong văn bản tự sự
I. Tìm hiểu yếu tố đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự.

1. Ví dụ:
Đọc đoạn trích sau:
Có người hỏi:
- Sao bảo làng chợ Dầu tình thần lắm cơ mà?....
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào....
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người tản cư lên ấy vẫn dõi theo. Ông nghe rõ cái giọng chua lanh lảnh của người đàn bà cho con bú:
- Cha mẹ tiên sư nhà chúng nó! Đói khổ ăn cắp ăn trộm bắt được người ta còn thương. Cái giống Việt gian bán nước thì cứ cho mỗi đứa một nhát!
Ông Hai cúi gằm mặt xuống mà đi. Ông thoáng nghĩ đến mụ chủ nhà.
Về đến nhà, ông Hai nằm vật ra giường, mấy đứa trẻ thấy bố hôm nay có vẻ khác, lén lét đưa nhau ra đầu nhà chơi sậm chơi sụi với nhau.
Nhìn lũ con, tủi thân, nước mắt ông lão cứ giàn ra. Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu.... Ông lão nắm chặt hai tay lại mà rít lên:
- Chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này.
( Kim Lân, Làng)

? Nội dung của đoạn văn là gì ?
- Tâm trạng của ông Hai khi nghe tin làng chợ Dầu làm Việt gian .
? Theo dõi ba câu đầu đoạn trích, đây là lời của ai nói với ai?
- Lời của những người phụ nữ tản cư nói chuyện với nhau.
? Tham gia câu chuyện có ít nhất mấy người? Dấu hiệu nào giúp chúng ta khẳng định được điều đó?
- Có ít nhất hai người.
-Dấu hiệu: + Có hai lượt lời.
+ Trước mỗi lượt lời đều xuống dòng và gạch đầu dòng.

? Cuộc trò chuyện trên có được coi là đoạn hội thoại không? Vì sao?
- Đây là đoạn hội thoại. Vì nội dung cuộc trò chuyện hướng tới người tiếp chuyện; có lời trao và lời đáp.
? Căn cứ vào lượt lời trong hội thoại và ví dụ vừa phân tích, em hiểu thế nào là đối thoại? Thế nào là đối thoại trong văn bản tự sự?
Đối thoại: là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa hai hoặc nhiều người
Trong văn bản tự sự, đối thoại được thể hiện bằng các gạch đầu dòng ở đầu lời trao và lời đáp( mỗi lượt lời là một lần gạch đầu dòng)
? Khi giảng bài, cô giáo phát vấn, các em trả lời, có được coi là cuộc đối thoại không? Vì sao?
- Là cuộc đối thoại. Vì có lời trao và lời đáp cùng hướng tới một vấn đề, một nội dung cụ thể.
? Nếu cuộc đối thoại ấy đưa vào văn bản viết thì phải trình bày như thế nào?
- Gạch đầu dòng trước mỗi lượt lời.
? Câu: “- Hà, nắng gớm, về nào...”, ông Hai nói với ai?
- Nói với chính mình .
?Tìm trong đoạn trích em thấy có câu nào giống kiểu câu này?
- Câu: “Chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này.”
? So sánh về hình thức, cách thể hiện của hai câu này với hai câu đối thoại của những người phụ nữ tản cư, em thấy có điểm gì giống và khác nhau ?
Giống: - Đều có gạch đầu dòng trước một lượt thoại.
Khác:- Đoạn thoại 1: Có đối tượng hướng tới ( có lời trao và lời đáp)
- Đoạn thoại 2: Không có đối tượng đáp lời ( tự nói một mình)
? Vậy đây có phải là một cuộc đối thoại không? Vì sao?
- Đây không phải là ngôn ngữ đối thoại. Vì, điều ông Hai nói không hướng về một người tiếp chuyện cụ thể nào cả, thực ra ông đang tự nói với chính mình (một câu nói bâng quơ, đánh trống lảng để tìm cách thoái lui.)
?Qua ví dụ, em hiểu thế nào là độc thoại?
- Độc thoại : là lời của một người nào đó nói với chính mình hoặc nói với một ai đó trong tưởng tượng.
? Tìm trong đoạn trích những câu của ông Hai tự nói với mình (độc thoại) ngoài hai câu trên?
- Câu: “ Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu....”
? Cũng là câu ông Hai tự nói với mình (độc thoại), nhưng so với hai câu độc thoại trên, em thấy có gì khác?
Không nói thành lời, chỉ là trong tâm tưởng, âm thầm
Khi đưa vào văn bản không có gạch đầu dòng.
-> Độc thoại nội tâm.
? Qua các đoạn độc thoại trên em đọc được tâm trạng gì của ông Hai?
- Dằn vặt, đau đớn khi nghe tin làng mình theo giặc.
? Các hình thức đối thoại và độc thoại trên có tác dụng gì trong việc thể hiện nội dung câu chuyên? Thái độ, diễn biến tâm lí của nhân vật?
- Thể hiện một cách sinh động, tạo cho câu chuyện không khí như cuộc sống thật.
- Thể hiện thái độ căm giận của những người dân tản cư đối với người dân làng chợ Dầu ( làng Việt gian).
Tạo tình huống để đi sâu vào nội tâm nhân vật.
Giúp nhà văn khắc họa sâu sắc tâm trạng đau đớn, dằn vặt, tủi nhục của ông Hai.
? Trong đoạn văn tự sự trên nếu bỏ đi các yếu tố đối thoại, độc thọai, em có nhận xét gì?
- Mất đi tính chân thực, sinh động, cụ thể của sự việc và không khắc sâu được diễn biến tâm trạng, tâm lí của nhân vật.
? Như vậy, trong văn bản tự sự các yếu tố này đóng vai trò như thế nào?
- Hết sức quan trọng, không thể thiếu.
? Qua tìm hiểu ví dụ, em hiểu thế nào là đối thoại, độc thoại và tác dụng của chúng trong văn bản tự sự?
2. Ghi nhớ. (SGK -T 178)
? Trong văn bản tự sự, đối thoại và độc thoại khác nhau ở điểm nào?
Đối thoại: là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa hai hoặc nhiều người.
Độc thoại: Là lời của một người nào đó nói với chính mình hoặc nói với một ai đó trong tưởng tượng.
II. Luyện tập.
Bài tập 1: Đọc đoạn văn sau:
Mãi khuya, bà Hai mới chống gối đứng dậy. Bà lẳng lặng xuống bếp châm lửa ngồi tính tiền hàng. Vẫn những tiền cua, tiền bún, tiền đỗ, tiền kẹo... Vẫn cái giọng rì rầm, rì rầm thường ngày.
- Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à?
GÌ?
Ông lão khẽ nhúc nhích
Tôi thấy người ta đồn...
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.


? Đoạn văn trên được trích từ văn bản nào? Của ai?
- Đoạn văn trên được trích từ văn bản “Làng” của nhà văn Kim Lân.
? Đây là cuộc đối thoại của ai với ai? Trong hoàn cảnh nào?
- Đây là cuộc đối thoại của bà Hai với ông Hai trong đêm sau khi ông bà nghe tin làng chợ Dầu làm Việt gian theo Tây.
? Trong cuộc đối thoại này có mấy lượt lời trao? Mấy lượt lời đáp?
? Tìm và chỉ ra các lượt lời đáp trước mỗi lượt lời trao của bà Hai?
Đáp lại lời trao 1 của bà Hai: Ông Hai “ nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.”
Đáp lại lời trao 2 của bà Hai: Ông Hai khẽ nhúc nhích :-” Gì?”
Đáp lại lời trao thứ 3 của bà Hai: Ông Hai gắt lên: -”Biết rồi!”

? Qua cuộc đối thoại này tác giả muốn diễn tả điều gì?
- Làm nổi bật tâm trạng chán chường, buồn bã, đau khổ và thất vọng của ông Hai khi nghe tin làng mình theo giặc.
Bài tập 2 : Viết đoạn văn tự sự có sử dụng hình thức đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm .
Chủ đề: Một lần mắc lỗi với bạn.
:
Tiết 64- Bài 13: Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự.
Tìm hiểu yếu tố đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự.
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:- Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm là những hình thức quan trọng dể thể hiện nhân vật trong văn bản tự sự.
Đối thoại: là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa hai hoặc nhiều người. Trong văn bản tự sự, đối thoại được thể hiện bằng các gạch đầu dòng ở đầu lời trao và lời đáp ( mỗi lượt lời là một lần gạch đầu dòng).
Độc thoại: là lời cua một người nào đó nói với chính mình hoặc nói với một ai đó trong tưởng tượng. Trong văn bản tự sự, khi người độc thoại nói thành lời thì phía trước câu nói có gạch đầu dòng; còn khi không thành lời thì không có gạch đầu dòng (độc thoại nội tâm).
II. Luyện tập:



? Trong văn bản tự sự, để khắc họa nhân vật nhà văn thường chú ý miêu tả ở những phương diện nào?
- Nhà văn thường chú ý miêu tả : ngoại hình, trang phục, hành động, cử chỉ, ngôn ngữ, tâm trạng.....
* Củng cố, dặn dò
Tác giả tập trung miêu tả ngôn ngữ đối thoại và độc thoại.
Tác dụng: Khắc họa được rõ nét, chân thực và sinh động tính cách, phẩm chất, nội tâm của nhân vật
Bài tập về nhà:
Tìm trong các văn bản đã học những đoạn văn có sử dụng yếu tố đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm? Tác dụng của các yếu tố này trong việc khắc họa tính cách, nội tâm của nhân vật?
Chuẩn bị : Luỵên nói: Tự sự kết hợp với nghị luận và miêu tả nội tâm.
? Ở phương diện ngôn ngữ, tác giả lại tập trung miêu tả ở góc độ nào? Điều đó có tác dụng gì?