Bài 13. Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự

Tuần: 13
Tiết: 63
I/- TÌM HiỂU YẾU TỐ ĐỐI THOẠI, ĐỘC THOẠI VÀ ĐỘC THOẠI NỘI TÂM TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ
Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?...
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!

1/- ĐỐI THOẠI TRONG VĂN VẢN TỰ SỰ
Trong 3 câu trên, ai nói với ai? Tham gia câu chuyện có ít nhất mấy người?
Dấu hiệu nào cho các em thấy đó là cuộc trò chuyện trao đổi qua lại?
Trong ba câu trên, ta thấy có ít nhất 2 người phụ nữ tản cư đang nói chuyện với nhau.
Dấu hiệu cho ta thấy đó là cuộc trò chuyện trao đổi giữa hai người là có sự luân phiên của 2 lượt lời qua lại và của hai người nói khác nhau; nội dung nói của mỗi người đều hướng về người giao tiếp và mỗi lượt lời đều có gạch đầu dòng ở từng lời thoại.
Điều kiện để đối thoại diễn ra:
- Phải có hoàn cảnh giao tiếp.
- Phải có sự hiện diện của người tham gia giao tiếp (2 người trở lên).
- Giữa 2 người phải có nhu cầu trao đổi thông tin.
Điều kiện nào để đối thoại được diễn ra?
Những lời thoại đó người ta gọi là đối thoại, vậy đối thoại là gì?
Đối thoại: Là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa 2 hoặc nhiều người. Trong văn bản tự sự, đối thoại được thể hiện bằng các gạch đầu dòng ở đầu lời trao và lời đáp.
2/- ĐỘC THOẠI TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ
Câu “Hà, nắng gớm, về nào….’’
Ông Hai nói với ai? Đây có phải là câu đối thoại không? Vì sao?
Đọc đoạn văn ta thấy, dù ông Hai có chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào…
Thì câu nói đó của ông Hai không phải là lời đối thoại. Bởi vì:
+ Câu nói của ông không nhằm hướng tới một người tiếp chuyện cụ thể nào cả.
+ Nội dung câu nói cũng không liên quan gì đến chủ đề mà 2 người phụ nữ tản cư đang nói. Hơn nữa, sau câu nói đó cũng chẳng có ai đáp lại.
+ Ở đây, ông Hai chỉ nói với chính mình một câu nói bâng quơ đánh trống lảng để tìm cách thoái lui. => Đó chỉ là một lời độc thoại

Đọc đoạn văn:

Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào…
Trong đoạn trích còn có những lời độc thoại như thế không?
Về hình thức trong đoạn văn các lời độc thoại của ông Hai có gì giống và khác với những lời đối thoại trên?
[...] Ông lão nắm chặt hai tay mà rít lên:
-Chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này.
Giống: đều có gạch đầu dòng.
Khác: người nói không hướng tới một đối tượng cụ thể nào (bâng quơ)
Đó là lời độc thoại. Vậy độc thoại là gì?
Độc thoại: Là lời của một người nào đó nói với chính mình hoặc nói với một ai đó trong tưởng tượng. Trong văn bản tự sự, khi người độc thoại nói thành lời thì phía trước câu nói có gạch đầu dòng.
Điều kiện để có lời độc thoại diễn ra:
- Phải có hoàn cảnh giao tiếp để nhân vật có nhu cầu bộc lộ nội tâm.
- Không cần có sự hiện diện của người tham giao giao tiếp với nhân vật, hoặc nếu có người tham gia giao tiếp thì lời độc thoại đó không hướng vào ai.
Điều kiện nào để có lời độc thoại được diễn ra?
3/- ĐỘC THOẠI NỘI TÂM TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ:
Đọc đoạn văn:

Nhìn lũ con, tủi thân, nước mắt ông lão cứ giàn ra. Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu …
Những câu như:
Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu … là những câu ai hỏi ai?
Những câu ấy là lời của ông Hai hỏi chính mình
Tại sao trước những câu này không có gạch đầu dòng như những câu ở trên?
Những câu này không phát ra thành tiếng mà chỉ diễn ra trong suy nghĩ và tình cảm của ông Hai. Chúng thể hiện tâm trạng dằn vặt, đau xót, tủi hổ của ông Hai khi nghe tin làng của ông theo giặc. Những câu này không phát ra thành tiếng mà chỉ nghĩ thầm nên không có gạch đầu dòng. => Đây là lời độc thoại nội tâm
Vậy độc thoại nội tâm là gì?
Độc thoại nội tâm: Là lời của nhân vật nói với chính mình, chỉ diễn ra trong suy nghĩ, thể hiện trực tiếp quá trình tâm lý bên trong, mô phỏng hoạt động suy nghĩ, cảm xúc của con người trong dòng chảy trực tiếp của nó.
Trong văn bản tự sự, khi độc thoại không cất thành tiếng thì không có gạch đầu dòng.
Về hình thức em thấy lời độc thoại nội tâm có gì khác so với những lời đối thoại, độc thoại trước đó?
- Về hình thức: Lời độc thoại nội tâm không có gạch đầu dòng.
- Về cấu trúc cú pháp: Lời độc thoại, độc thoại nội tâm có cấu trúc cú pháp phức tạp hơn so với đối thoại.
- Những câu này nó diễn ra trong suy nghĩ, tình cảm của nhân vật. Nó thể hiện được tâm trạng của nhân vật.
- Và nhờ đó làm cho câu chuyện trở nên sinh động hơn.
Về cấu trúc cú pháp em thấy lời độc thoại, độc thoại nội tâm có gì khác so với những lời đối thoại, trước đó? Vì sao?
Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm có gì giống và khác nhau?
- Giống nhau:
* Đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm:
+Là những phát ngôn của nhân vật
* Đối thoại, độc thoại:
+Thường có gạch đầu dòng ở những lời thoại.
Khác nhau:
+ Đối thoại: hướng về chủ đề giao tiếp và người đối thoại.
+ Độc thoại: không hướng về chủ đề giao tiếp, không hướng về một ai…
+ Độc thoại nội tâm: diễn ra trong suy nghĩ, tình cảm của nhân vật và không phát ra thành tiếng.

II. LUYỆN TẬP.
Bài tập 1: Phân tích tác dụng của hình thức đối thoại trong đoạn trích (SGK).
Đoạn văn trên:
- Có mấy lời trao (lời của bà Hai)?
- Có bao nhiêu lời đáp?
Có 3 lời trao (lời của bà Hai).
- Chỉ có 2 lời đáp (lời của ông Hai).
* Lời thoại đầu của bà:
- Này, thầy nó ạ. không được ông Hai đáp lại “ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì”
* Lời thoại thứ hai:
- Thầy nó ngủ rồi à? bà được đáp lại bằng một câu hỏi với một từ “Gì”
* Lời thoại thứ ba:
- Tôi thấy người ta đồn…. bà được đáp lại bằng một câu cụt lủn với giọng gắt lên “Biết rồi!”
Tác dụng: Cách tái hiện cuộc đối thoại như thế đã giúp cho tác giả làm nổi bật được tâm trạng chán chường, buồn bã, đau khổ và thất vọng của ông Hai trong cái đêm nghe tin làng Chợ Dầu của mình theo giặc
Bài tập 2: Viết một đoạn văn kể chuyện theo đề tài tự chọn, trong đó sử dụng cả hình thức đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm.
Hướng dẫn:
Lựa chọn được đề tài phù hợp cho câu chuyện kể.
Xác định được các nhân vật tham gia câu chuyện.
Tạo được tình huống giao tiếp, trò chuyện qua lại giữa các nhân vật (sử dụng hình thức đối thoại) và tình huống đi sâu vào nội tâm nhân vật, để cho nhân vật nói với chính mình (sử dụng hình thức độc thoại), và tình huống đi sâu vào nội tâm nhân vật để cho nhân vật bộc lộ những suy nghĩ, tình cảm, cảm xúc bên trong của mình (sử dụng hình thức độc thoại nội tâm).
Xây dựng được các phát ngôn đối thoại độc thoại và độc thoại nội tâm.
Chú ý: Trước các phát ngôn đối thoại, độc thoại có gạch đầu dòng, còn các phát ngôn độc thoại nội tâm không có gạch đầu dòng