Bài 13. Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ VỀ THAM DỰ TIẾT THAO GIẢNG
Kiểm tra bài cũ
Nêu quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu của câu ghép?
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
Đọc những đoạn trích sau và trả lời những câu hỏi:
a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc)

I.DẤU NGOẶC ĐƠN






- Dấu ngoặc đơn dùng để làm gì ?


Dùng để giải thích cho từ “họ”


b.Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn với tỏi ớt ăn rất ngon).
( Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam).
Dấu ngoặc đơn trong đoạn trích này dùng để làm gì ?

- Dùng để thuyết minh về con ba khía.

c. Lí Bạch (701- 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu là Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi gai đình về quê định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).
( Ngữ văn 7, tập 1).
Dấu ngoặc đơn trong đoạn trích này dùng để làm gì ?

- Dùng để bổ sung thêm.

 Phần nào trong các câu sau có thể cho vào dấu ngoặc đơn ? Tại sao ?
Nếu bỏ phần trong ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của các đoạn trích có bị thay đổi không ?

- Không
- Vì phần trong dấu ngoặc đơn chỉ là thông tin phụ.

Nam, lớp trưởng lớp 8a, có một giọng hát thật tuyệt vời.
b. Mùa xuân, mùa đầu tiên trong một năm, cây cối xanh tươi mát mắt.
c. Bộ phim Dòng sông phẳng lặng, do Việt Nam sản xuất, rất hay.

Nam, (lớp trưởng lớp 8a), có một giọng hát thật tuyệt vời.
b. Mùa xuân, (mùa đầu tiên trong một năm), cây cối xanh tươi mát mắt.
c. Bộ phim Dòng sông phẳng lặng, (do Việt Nam sản xuất), rất hay.

- Vì đó chỉ là phần giải thích thêm.

Vậy theo em dấu ngoặc đơn dùng để làm gì ?
II. DẤU HAI CHẤM
a.Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang…
( Tô Hoài)
a. Báo trước một lời thoại.
Dấu hai chấm trong những đoạn trích sau dùng để làm gì ?

b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.
Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẩn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất !
( Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
( Thanh Tịnh, Tôi đi học).

b. Báo trước một lời dẫn ( lời dẫn nằm trong dấu ngoặc kép).
c. Giải thích một nội dung
Thêm dấu hai chấm vào các câu sau đúng với ý nghĩa của người viết:
-Người Việt Nam nói ”Học thầy không tày học bạn”,nhưng cũng nói ”Không thầy đố mày làm nên”.
-Nam khoe với bạn rằng ’’Hôm qua nó được điểm 10”.

Ghi nhớ:
Dấu hai chấm dùng để :
- Đánh dấu ( báo trước) Phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó;
- Đánh dấu ( báo trước) lời dẫn trực tiếp( dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).
Em hãy cho biết các trường hợp viết hoa sau dấu hai chấm ?

- Viết hoa khi báo trước một lời thoại hoặc một lời dịch
- Có thể không viết hoa khi giải thích một nội dung.

Vậy theo em dấu hai chấm dùng để làm gì ?

Thêm dấu hai chấm
-Người Việt Nam nói: ”Học thầy không tày học bạn”,nhưng cũng nói: “Không thầy đố mày làm nên”.
-Nam khoe với bạn rằng: ’’Hôm qua nó được điểm 10”.


1.Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những doạn trích sau:
a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên”(rõ ràng,dứt khoát như thế,không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư”(chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại),hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ.
( Ngữ văn 7, tập 1)

- Đánh dấu phần giải thích.
III. LUYỆN TẬP
b. Chiều dài của cầu là 2290m( kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn)
( Thuý Lan, cầu Long Biên- chứng nhân lịch sử)


Đánh dấu phần thuyết minh.
c. Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ( từ, câu,…) thích hợp.
(Ngữ văn 7, tập 1).
Dấu ngoặc đơn thứ nhất: Nhằm bổ sung cho sự lựa chọn “người nói hoặc người viết”
Dấu ngoặc đơn thứ hai: Nhằm làm rõ phương tiện ngôn ngữ là những phương tiện gì.
2. Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:
Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc.
(Nam Cao, Lão Hạc)

- Báo trước phần giải thích.
b. Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
Thôi, tôi ốm yếu quá rồi chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
( Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí)
- Báo trước lời thoại
c. Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,…
( Vũ Tú Nam, Biển đẹp)
- Báo trước phần thuyết minh
3. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ?
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Viêt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị,uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm,tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử. (Đăng Thai Mai)

-Có thể bỏ dấu hai chấm
-Mục đích tác giả dùng dấu hai chấm là để nhấn mạnh.
4.Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi .
Phong Nha gồm có hai bộ phận : Động khô và Động nước .
( Trần Hoàng)
Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi ?

Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn
Nếu thay thì bộ phận trong dấu ngoặc đơn chỉ mang ý nghĩa giải thích đi kèm.
- Nếu viết lại là Phong Nha: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Vì sao?
Không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn.
Vì vế Đông khô và Động nước không thể xem là thành phần chú thích.
5.Một học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:
Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mãnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:
- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. (Các em đã nghe chưa. Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ra của phụ huynh đáp lại.
Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai ? Vì sao ?

- Sai. Vì dấu ngoặc đơn (hay dấu ngoặc kép) bao giờ cũng đi từng cặp với nhau.
- Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không ?
- Được.
- Vì phần nằm trong dấu ngoặc đơn được coi là một bộ phận của câu, gọi là phần phụ giải thích.
Xin ch