Bài 13. Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

Tiết 50
Dấu ngoặc đơn - Dấu hai chấm
KIỂM TRA BÀI CŨ

? Giữa các vế của câu ghép có quan hệ với nhau như thế nào? Nêu các quan hệ ý nghĩa thường gặp?
a/ Ví dụ
1/ Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
-> giải thích để làm rõ “họ” ngụ ý chỉ ai (những người bản xứ)
3/ Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới n¨m tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).
2/ Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
-> thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó là ba khía được dùng để gọi tên một con kênh.
-> bổ sung thêm năm sinh, năm mất của nhà thơ Lí Bạch và biết thêm Miên Châu thuộc tỉnh Tứ Xuyên.
BÀI TẬP
Phần nào trong những câu sau có thể cho vào trong dấu
ngoặc đơn? Tại sao?
1/ Trang lớp trưởng 8A có giọng nói tuyệt vời.
2/ Mùa xuân, mùa đầu tiên trong một năm , cây cối
xanh tươi mát mẻ.
3/ Bộ phim cánh đồng hoang, do Việt Nam sản xuất , rất hay.
(
)
(
)
(
)
CHÚ Ý
. Nam Cao sinh năm 1915 (?) – 1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.
* Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm hỏi (?) tỏ ý hòai nghi.
Một thế kỉ văn minh, khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người.
Thép Mới, Cây tre Việt Nam
* Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm than (!) tỏ ý mỉa mai.
1/ Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
-> Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại (Dế Mèn nói với Dế Choắt và Dế Choắt nói với Dế Mèn).
2/ Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! (Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
- > Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (Thép Mới dẫn lại lời của người xưa )
3/ Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)

-> Đánh dấu (b¸o tr­íc) phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác giả trong ngày đầu tiên đi học.
BÀI TẬP
Thêm dấu hai chấm vào các câu sau cho đúng với
ý định của người viết?
1/ Người Việt Nam nói “Học thầy không tày học bạn”
nhưng cũng nói “Không thầy đố mày làm nên”.
2/ Trang khoe với tôi rằng “Hôm qua nó được điểm 10”.
:
:
:
N?u b? ph?n sau d?u hai chấm thỡ ý nghia
co b?n c?a nh?ng câu trờn cú thay d?i khụng ? Vì sao?
a/ Qua các cụm từ "tiệt nhiên" (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), "định phận tại thiên thư" (định phận tại sách trời), "hành khan thủ bại hư" (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. (Ngữ văn 7, tập một)
b/Chiều dài của cầu là 2 290 m ( kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn). (Thuý Lan)


-> Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ
-> Đánh dấu phần thuyết minh giúp người đọc hiểu
rõ trong 2290m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn
c/ §Ó v¨n b¶n cã tÝnh liªn kÕt, ng­êi viÕt( ng­êi nãi) ph¶I lµm cho néi dung cña c¸c c©u, c¸c ®o¹n thèng nhÊt vµ g¾n bã chÆt chÏ víi nhau; ®ång thêi, ph¶I biÕt kÕt nèi c¸c c©u c¸c ®o¹n ®ã b»ng nh÷ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ (tõ,c©u…) thÝch hîp. (Ng÷ v¨n 7, tËp mét)
-> Đánh dấu phần bổ sung (có quan hệ lựa chọn với phần chú thích).
- Đánh dấu phần thuyết minh để làm rõ những phương tiện ngôn ngữ ở đây là gì.
Bài tập 1:
a/Nhưng họ thách nặng quá : nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm đồng bạc. (Nam Cao)
Dỏnh d?u (bỏo tru?c) ph?n gi?i thớch cho ý: h? thỏch n?ng quỏ.
b/ Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh : ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng vạ vào mình đấy. (Tô Hoài)
-> Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại (Dế Choắt nói với Dế Mèn) và phần thuyết minh nội dung Dế Choắt khuyên Dế mèn.
c/ Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu : xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,.
-> Đánh dấu (báo trước) phần thuyết minh cho ý: đủ màu là những màu nào.
Bµi tËp 2:
A
B
Phong Nha gồm hai bộ phận: động khô và động nước
Phong Nha gồm hai bộ phận (động khô và động nước)
Thay được vì nghĩa cơ bản không thay đổi.
Phong Nha gồm: động khô và động nước
Phong Nha gồm (động khô và động nước)
Không thay được, vì ý nghĩa cơ bản thay đổi (không rõ nghĩa)
5
* Bạn đó chép sai. Dấu ngoặc đơn bao giờ cũng được dùng thành cặp.
* Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn không phải là bộ phận của câu.
... Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa. (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại .
)
Bµi 6:
Dùa vµo néi dung ®· häc ë v¨n b¶n “Bµi to¸n d©n sè”, h·y viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i h¹n chÕ viÖc gia t¨ng d©n sè; trong ®o¹n v¨n cã dïng dÊu ngoÆc ®¬n vµ dÊu hai chÊm.